Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Page 56

BIRNA BJARNADÓTTIR
að fórna öllum hinum sem gera sama tilkall til mín. Ég býð (segir Derrida) í
svikunum upp á gjöf dauðans. Dag og nótt, hvert einasta augnablik á öllum
Móríalandsfjöllum veraldar dreg ég hnífinn úr slíðrinu og beini honum að
öllu því sem ég elska og því sem ég hlýt að elska, þeim sem ég stend í ævarandi
tryggð við, þeim sem eru mér óbætanlegir. Ég get staðið mig vel sem prófess-
or í heimspeki en um leið bregst ég öllum öðrum, bæði meðbræðrum og
þeim sem ég hef skuldbundið mig gagnvart í einkalífinu: Abraham er aðeins
trúr guði sínum í fullkomnum svikum.18
Þetta, segir Derrida, er hvorki stílbragð né orðfimi. Landfræðileg stað-
setning fórnarinnar er heilög en um leið vettvangur viðvarandi blóðsúthell-
inga, þessi staður sem þrjár fýlkingar eingyðistrúar hafi barist og berjast enn
um með eldi og blóði. Hver þeirra berst fyrir eigin sjónarhorni og hver þeirra
gerir kröfu til staðarins með sögulegri og pólitískri túlkun á endurlausnar-
anum og fórn Isaks. Lestur, túlkun og hefðin sem býr að baki fórn ísaks eru
þættir sem í sjálfu sér stuðla að blóðugri fórn. Fórn ísaks er viðhaldið, hvern
einasta dag.19
Ég (segir Derrida) er ekki ábyrgur gagnvart neinum nema með því að
svíkja alla hina, hvort heldur siðferðilega eða pólitískt. Það er ekki í mínu
valdi að réttlæta þessa fórn heldur að lifa með henni. Ég get ekki heldur fund-
ið neina réttlætingu fyrir því að velja einhvern einn og fórna einhverjum öðr-
um fyrir hann eða hana. Ég verð alltaf bundinn leynd þar sem ég hef ekkert
um málið að segja. Fórnina er ekki hægt að réttlæta. Hvernig er t.d. hægt að
réttlæta þá staðreynd að einhver fórni öllum köttum veraldar fýrir þann eina
sem étur nægju sína á heimili manns? Og hvað með sveltandi fólk?20
Hér verður ekki spurt frekar um ketti og sveltandi fólk. En við þennan lista
má bæta. Hvernig er t.d. hægt að réttlæta þá staðreynd að karlmaður fórni
öllum konum veraldar fyrir þá einu sem seðjar hungur sitt á heimili hans?
Eða þá staðreynd að hjón fórni öllum börnum veraldar fyrir það sem þau
ættleiða? En hvað með konuna sem telur sig fórna öllum karlmönnum ver-
aldar fyrir þann sem hún fær ekki höndlað? Er það fórn á sama hátt og fórn
ísaks er sameiginlegur fjársjóður allra afkomenda Abrahams?
Eins og fram hefur komið bæði guð ekki Abraham að drepa ísak; að skapa
gjöf úr dauða og færa honum hana sem fórn, ef Abraham bæri ekki full-
komna, einstæða, óbætanlega ást til sonar síns. Þessa þverstæðu er ekki hægt
að skilja, hvorki í rauntíma né með hugsuninni, hún er hvorki gerð fyrir
tungumálið né skynsemina, líkt og hún feli í sér eyðingarmátt eins og de
silentio nefnir. Það er hins vegar hægt að skilja konuna sem telur sig fórna öll-
um karlmönnum veraldar fýrir þann sem hún mun aldrei fá. Sú kona býr í
stuttu máli ekki yfir reynslunni af ábyrgð fórnarinnar. Því að þótt hún fórni
sér fyrir sjálfa sig, er ekki um gjöf dauðans að ræða. Til þess þyrftu fleiri að
54
malogmenning.is
TMM 2000:4