Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Page 103

UM ENEASARKVIÐU
uppreisnarmanna sem áður höfðu verið bandamenn þeirra. Loks voru það
borgarastyrjaldirnar, mesta hörmungin af öllu í augum Rómverja sjálfra.
Maríus og Súlla börðust um völdin skömmu áður en Virgill fæddist, en þeg-
ar hann var tvítugur að aldri skall á annað borgarastríðið, milli Pompeiusar
og Caesars, og eftir það var allt loft lævi blandið um langt skeið. Framan af
þessu tímabili var öðru hverju lát á hernaðinum, eða styrjaldirnar voru í íjar-
lægum álfum og ró heima fyrir, en á dögum Virgils var svo komið að þrjár
kynslóðir manna höfðu lítið þekkt annað en nánast samfellt styrjaldará-
stand. Svo virðist sem Virgill hafi aldrei borið vopn sjálfur, þótt skáldbróðir
hans Hóras, sem var allra manna ólíklegastur til slíks, hafi hins vegar tekið
þátt í orustunni við Philippi, þar sem arftakar Caesars og morðingjar hans
börðust til úrslita. En eins og allir aðrir fann Virgill fyrir afleiðingum styrj-
aldanna, hann skynjaði skelfingar þeirra og óttann við fr amtíðina og hann sá
eyðileggingu og dauða alls staðar: borgir í rústum, héruð lögð í eyði, fornar
þjóðir horfnar úr sögunni og blómi manna drepinn. I bréfi sem mælsku-
maðurinn Cicero fékk frá vini sínum einum, Serviusi Sulpiciusi að nafni, má
lesa skýra lýsingu á því ástandi sem blasti þá við mönnum. Bréfið var skrifað í
Aþenu í marsmánuði árið 709 eftir stofnun Rómar, sem sé 45 f.Kr. að okkar
tímatali, þegar Virgill var 25 ára og hafði ekki enn ort neitt þeirra verka sem
hann er nú þekktur fyrir, og var tilgangurinn sá að hughreysta Cicero í per-
sónulegum hörmum:
Það sýnir sennilega ástandið nokkuð vel, að þær rústir sem sá glöggi Servius
Sulpicius sá hilla undir á siglingu sinni um Saroníska flóann fyrir vestan
Aþenu voru ekki afleiðingar einnar styrjaldar heldur langvarandi hernaðar-
ástands: Egina hafði verið hertekin 210 f.Kr. og allir íbúarnir seldir í ánauð,
Korintuborg hafði verið rænd og brotin til grunna 146 f.Kr. og ekki borið sitt
barr eftir það (þótt hún ætti reyndar eftir að rísa glæsilega úr rústum
skömmu eftir heimsókn Sulpiciusar á svæðið), Pireus hafði verið brennd 86
f.Kr. og Megara, sem hafði verið lögð í rústir 307 f.Kr. en risið upp á ný eftir
það, hafði svo aftur verið gereyðilögð í borgarastríðinu milli Caesars og
Pompeiusar 48 f.Kr., aðeins þremur árum fyrir siglingu bréfritarans. Svo er
að sjá að menn hafi haft takmarkaðan kjark til að byggja upp aftur það sem
brotið lá eftir þessi ósköp.
Horfurnar voru því harla dökkar hvert sem litið var. En þó sáu margir eina
lausn: að Rómaveldi kæmist undir stjórn eins manns sem gæti skakkað leik-
inn og komið á langþráðum frið. Fyrst voru slíkar vonir bundnar við Júlíus
Caesar, en þær urðu endasleppar, því hann var veginn og útlitið verra en
nokkru sinni fyrr. Þá fóru fylgismenn Caesars að líta vonaraugum á frænda
hans og ættleiddan erfmgja, Octavianus, en staða hans var í hæsta máta
TMM 2000:4
malogmenning.is
101