Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Síða 105

UM ENEASARKVIÐU
Tróju"), kemur aftur gullöld eins og í árdaga, „Mærin (sem sé réttlætisgyðj-
an Astrea) snýr aftur, Satúrnus ríkir á ný“. Þótt „Búnaðarbálkur“, sem var að
mestur leyti ortur áður en Octavianus var búinn að vinna lokasigur yfir Ant-
oniusi, sé á yfirborðinu e.k. „fræðslurit“ um landbúnað, er hann í raun og
veru heimspekiljóð um baráttu mannsins við harðneskjuleg náttúruöflin,
um líf og dauða, þar sem svartsýni og bjartsýni skiptast á í undarlegum
skuggaleik, því enginn sigur yfir náttúruöflunum er endanlegur, menn
kunna ekki að haga lífi sínu á réttan hátt og tímarnir eru viðsjárverðir.
I Eneasarkviðu er sjóndeildarhringurinn enn stærri og skáldið kafar
dýpra í uppgjörinu við þann heim sem það lifði í. Til þessarar miklu hólm-
göngu þurffi Virgill víðtækari yfirsýn yfir tímann en þá sem bundin var við
líðandi augnablik eitt saman, og hann þurffi að styðja sig við alls kyns fyrir-
myndir í skáldskap, bæði eldri og yngri. Hvað sem segja má um skáldskapar-
tækni hans og ljóðmál í þessu söguljóði, er ljóst að Eneasarkviða tengist beint
veröld Hómerskvæða, sem ort voru einum sex eða sjö öldum áður: hún segir
ffá sömu atburðum, sem sé Trójustríðinu og brottför þeirra sem þar börðust,
og að nokkru leyti þeim sömu persónum sem allir þekktu úr kvæðum sagna-
skáldsins blinda. Fjöldamörg atriði í verkinu vísa beint til þeirra, og má nefna
eitt klassískt dæmi: lýsingin á smíði skjaldar Eneasar í 8. bók Eneasarkviðu er
byggð á „vopnsmíðarþætti“ í 18. bók Ilíonskviðu. En við þessa fornu hetju-
öld bætir Virgill einu, sem alls ekki var að finna í kvæðum Hómers og ger-
breytir öllu: það er söguspekin. Þegar Virgill hófst handa við að yrkja
Eneasarkviðu, tveimur árum eff ir orustuna við Actium, var hann sannfærð-
ur um að sagan hefði ákveðna merkingu og ákveðinn tilgang: það var vilji ör-
laganna, að öll „heimsbyggðin“ skyldi að lokum sameinast í einu ríki,
Rómaveldi, og það var sögulegt hlutverk Rómverja að vera verkfæri þessara
örlaga, leggja undir sig heim allan, stofna þetta ríki og koma á varanlegum
friði. En þetta kostaði harða og mjög off tvísýna og sársaukafulla baráttu, og
um það snerist saga mannsins.
Til þess að setja fram þessa söguspeki þurfti Virgill sjónarhól, þar sem
hann gat horft yfir alla veraldarsöguna eins og menn þekktu hana, frá
gullöldinni og hetjuöldinni og allar götur ffam að orustunni við Actium, og
yfir þann hluta „heimsbyggðarinnar“ sem verið hafði meginsvið þessarar
sögu. Slíkt víðsýni fann hann ekki í neinum þeim bókmenntum sem ritaðar
höfðu verið á grísku eða latínu á undan honum, en hann gat notað hetjuver-
öld Hómerskvæða sem e.k. stökkpall til að mynda sér sjónarhól af því tagi
sem nauðsynlegur var. Öfugt við það sem menn hafa sagt er Eneasarkviða
því ekki „stæling“ eða „afturhvarf1 til Hómerskvæða heldur nokkurs konar
„endurvinnsla“ hinna fornu hetjukvæða til að setja fram hugsun sem er al-
veg ný, gæða hið forna ljóðmál nýrri merkingu.
TMM 2000:4
malogmenning.is
103