Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Page 107
UM ENEASARKVIÐU
einstaka þætti sameiningarinnar: þar sem Eneas var Trójumaður mátti túlka
styrjaldir Rómverja gegn Grikkjum mjög mörgum öldum síðar sem fram-
hald Trójustríðsins og annað eftir því.
í sveiflum samtímans fengu slíkar túlkanir síðan nýjan efnivið, og hann
ekki af lakara taginu. Til var gömul sögn um að júlíanska ættin í Rómaborg
væri komin í beinan karllegg af syni Eneasar, sem ýmist er nefndur Askanius
eða Júlus, og virðist sá uppruni ekki hafa haft neina sérstaka merkingu, með-
an Júlíusarnir voru aðeins ein forn ætt meðal margra annarra og ekki öðrum
framar. En nú var svo komið að það var maður úr þessari ætt sem rekið hafði
smiðshöggið á sameiningu Rómaveldis og nú var hann orðinn hæstráðandi í
Róm. Við það fékk Eneasarsögnin alveg nýjar víddir, því beint lá við að tengja
saman hlutverk þessara tveggja manna, ættföðurins Eneasar og yngsta af-
komandans, Ágústusar.
Á þennan hátt gat Virgill nú notað veröld Hómerskvæðanna beggja til að
setja fram hugmyndir sínar um söguna. Fræðimenn hafa löngum túlkað
Eneasarkviðu á þann hátt, að hún skiptist í tvennt: fyrstu sexbækurnar væru
eins konar „Ódysseifskviða“, þar sem þær segja ff á flakki Eneasar frá Tróju til
Ítalíu, en sex hinar síðari væru svo „Ilíonskviða“, þar sem þær segja frá bar-
dögum Eneasar á Ítalíu áður en hann getur fest þar rætur. Þetta er á vissan
hátt rétt, en þó verður að hafa talsverðan fyrirvara. Aðalefni Ódysseifskviðu
er heimkoma hetjunnar, en fyrri hluti Eneasarkviðu fjaliar ekki um neitt
slíkt, heldur þvert á móti flutning í annað land, sem hetjan veit í byrjun ekk-
ert um: hann snýst þannig ekki um heimþrá heldur óvissu og jafnvel ráða-
leysi, og svo alveg nýja opinberun. Eins og Ilíonskviða fjallar seinni hluti
Eneasarkviðu um „reiði", sem sé ofsa og bræði Túrnusar, en hún hefur allt
aðra merkingu og afleiðingar en „fársfull heiftarreiði Akkils Peleifssonar“,
því hún er liður í örlögum hetjunnar og sögulegu hlutverki hennar.
Auk þess fellir Virgill inn í þennan forna ramma alls kyns efni og tilvísanir
sem tilheyra tímanum löngu á eftir Hómer. Má nefna að ástarsaga Jasonar og
Medeu í helleníska söguljóðinu „Sæfararnir á Argo“ er ein af fyrirmyndun-
um í Dídóar-þætti Eneasarkviðu, og menn hafa einnig fundið áhrif frá
grísku harmleikunum, svo og verkum hellenísku skáldanna, en fleira býr þó
undir, því að í tilvisunum af þessu tagi beitir Virgill stundum markvissum
tímaskekkjum af margvíslegu tagi. Einfalt dæmi um það er höll Latínusar
konungs í sjöundu bók verksins, sem lýst er þannig, að það hlaut að leiða
huga rómverskra lesenda að einni voldugustu byggingu Rómaborgar sam-
tímans, hofi Júpíters á Kapítólshæð. Miðjarðarlöndin eru því ekki aðeins
sameinuð, heldur renna hinir ýmsu tímar saman í eitt: fortíðin boðar seinni
tíma og seinni tími er þegar til staðar í fortíðinni. Þannig fær lesandinn út-
sýni yfir alla sögu mannkynsins, eins og Virgill sér hana. Loks er frásagnar-
TMM 2000:4
malogmenning.is
105