Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 110

EINAR MÁR JÚNSSON
sjöundu til árósa Tiber-fljóts, þar sem hann og menn hans byggja herbúðir
og setjast að, og í hinni áttundu kemur hann á þann stað, þar sem Rómaborg
á löngu síðar eftir að rísa. Allur þessi hluti er í meginatriðum saga um ferða-
lög, en á bak við það er annað og meira: nú fær Eneas loksins fulla vitneskju
um hlutverk sitt, eða a.m.k. eins fulla og dauðlegur maður í hans stöðu getur
fengið. Til þess verður hann að stíga niður til undirheima og ferðast um
meðal dauðra, þangað til hann hittir föður sinn Ankises glaðbeittan á Ódá-
insvöllum. Hjá honum fær hann ýtarlega og heimspekilega skilgreiningu á
lífí, dauða og endurholdgun og hann sér sálir þeirra Rómverja, afkomenda
sinna, sem eiga eftir að fæðast og leika stórt hlutverk í sögunni.
Þessi opinberun heldur áfram þegar Eneas er kominn á þann stað þar sem
Rómaborg átti eftir að rísa. Þar sér hann menjar um fortíðina, því áður hafði
Satúrnus ríkt á þessum slóðum og var það síðasti þáttur gullaldarinnar
fornu, áður en hún leið undir lok. En svo smíðar eldguðinn Volkanus skjöld
handa Eneasi, sem er e.k. ímynd alheimsins með röð af myndum af stórat-
burðum úr sögu Rómverja á óorðnum tímum: ber þar hæst Ágústus keisara í
orustunni við Actium. Þessar myndir skilur Eneas að sjálfsögðu ekki, en
hann axlar skjöldinn og þá jafhffamt örlög óborinna afkomenda sinna, eða
eins og Haukur Hannesson þýðir: „Hann leggur á herðar sér lofstír og forlög
niðja sinna" (bls. 201).
Þriðji og síðasti hlutinn segir loks ffá þeirri styrjöld sem Eneas verður að
heyja í Latíum til að geta sest þar að. Nú á hann í höggi við Túrnus, sem er
enn persónugerfingur þess ofsa, sem hann á að vinna gegn. Þar sem Eneas er
nú búinn að fá fulla vitneskju um hlutverk sitt og það sem honum ber að
gera, má segja að útslitin séu fyrirfram ráðin, og þess vegna finnst sumum
nútímamönnum minna um þennan hluta verksins koma en það sem á und-
an var gengið. Það vantar þó ekki að styrjöldin sé nógu dramatísk og
grimmileg, á köflum eins og blóði drifin sjónvarpsmynd en með ýmsum
óvæntum atvikum (eins og því þegar skip Trójumanna breytast skyndilega í
hafmeyjar), og Virgli bregst engan veginn bogalistin. Verkinu lýkur á heldur
myrkan hátt með því að Eneas vegur Túrnus. Enn er langt í stofnun Róma-
borgar, en andi hennar svífur þegar yfir vötnum Tiber-fljóts.
VI
Allur þessi ferill Eneasar er markaður með orðinu „örlög“, fatum, sem kemur
fyrir strax í annarri ljóðlínu verksins og er svo endurtekið eins og leiðslustef á
öllum mikilvægum stöðum. Að því er virðist eru það guðirnir sem ráða þess-
um örlögum, og koma einkum þrír við sögu með mismunandi hlutverk:
Júpíter er æðstur en svo eru tvær gyðjur lægra settar, Venus sem vinnur með
108
malogmenning.is
TMM 2000:4