Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 113

UM ENEASARKVIÐU
hugmyndir kristinna manna heldur var hægt að túlka hana sem staðfestingu
á þeim og jafhvel mikilvæga viðbót. Samkvæmt þessum hugmyndum gat
Lausnarinn ekki fæðst fyrr en í „fyllingu tímans“, þegar svo var komið sögu
veraldar að unnt var að skrásetja alla heimsbyggðina að boði keisara. Til að
hægt væri að prédika Orðið allt út til ystu endimarka veraldar án þess að
landamæri og róstur stæðu í veginum þurfti nefnilega fyrst að sameina
heimsbyggðina undir einni stjórn og koma þar á traustri skipan og varanleg-
um ff iði. Kristnir menn voru þess vegna fusir til að trúa því að þeir sem stuðl-
uðu að þessari sameiningu, frá Eneasi til Ágústusar, hefðu í rauninni verið
verkfæri í höndum almættisins og sú söguspeki sem Virgill boðar væri sjálf
áætlun guðs um endurlausn mannkynsins í skáldlegum eða jafnvel spá-
mannlegum búningi. Meira en þúsund ár liðu og þessi mynd manna af róm-
verska skáldinu bliknaði ekki: í „Hinum guðdómlega gleðileik“ er Virgill
orðinn að leiðsögumanni Dantes gegnum helvíti og hreinsunareldinn, og
sýnir fátt betur hvernig menn litu á hann á þeim tíma. Kristnir menn létu það
engan veginn trufla sig að hann skyldi yrkja um heiðna guði, nema þeir væru
þeim mun ofstækisfyllri, og kynslóð eftir kynslóð gátu lesendur sökkt sér
niður í ástarsöguna í fjórðu bók söguljóðsins með bestu samvisku, samið um
hana leikrit og óperur, t.d. „Dido og Eneas“ eftir Purcell og „Trójumennina“
eftir Berlioz, málað eftir henni myndir, eða þá skopstælt hana eins og Hol-
berg gerði í „Peder Paars".
Nú er öldin önnur, og ef lesendur söguljóðsins skyldu bregða sér til Rómar
og ganga um þær slóðir þar sem Evander vísaði Eneasi veginn eru það ekki
rústirnar frá gullöld Satúrnusar sem blasa við sjónum þeirra heldur rústir frá
því keisaraveldi sem Ágústus stofnaði. Sú söguspeki sem Virgill boðaði í
verki sínu hefur þó orðið mun langlífari en flestar byggingar fornaldarinnar
sem úr steini voru gerðar, og það er ekki ýkja langt síðan fjöldamargir þeir
sem veltu fyrir sér hinstu rökum sögunnar trúðu enn á „sögulega nauðsyn“
af svipuðu tagi og því sem rekja mátti aftur til Eneasarkviðu, þótt sú trú birt-
ist í ffábrugðnum myndum. Þetta hefur breyst á undarlegan hátt. Þeir sem
reyna að ráða gátur sögunnar og leita í rit fornra og nýrra spekinga til að
finna þar einhver svör trúa tæpast lengur á „sögulega nauðsyn“, en þeir
mörgu sem gera það, þótt sú sögulega nauðsyn heiti reyndar öðrum nöfnum
og síst hljómfegurri, t.d. „nútímavæðing“, „alþjóðavæðing“ og annað eftir
því, gefa sér ekki mikinn tíma til að lesa bækur. Hvað er þá eft ir? Vitanlega má
segja að hátimbraðar byggingar andans missi aldrei sitt gildi, þótt menn geti
ekki lengur tekið allar hugmyndir þeirra á nafnverði: það á við um Platon og
Lucretius, það á einnig við um Virgil.
En á verkum hans eru fleiri víddir. Ljóðasmiðurinn rómverski vissi nefni-
lega líka, að til að unnt væri að koma á friði í mannheimum og útrýma ofsa
TMM 2000:4 malogmenning.is 111