Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Blaðsíða 147

RITDÓMAR
sem skiptir máli er að vera nógu snöggur
tO að komast sem fyrst til brýnni verk-
efna - sem eru þegar allt kemur til alls
ekki svo afar brýn!
Kular af degi er uppfull af hugleiðing-
um af þessu tagi, hvort sem þær snúa að
þeim fullorðnu eða börnunum sem erfa
eiga landið, og í stuttum en ísmeygileg-
um athugasemdum búa margræðar
spurningar. Er lausn æ flóknari tilveru sú
að halda í gamlar hefðir og fara sér hægt
jafhvel þótt það kosti ýmsar fórnir, sbr. líf
Þórsteinu, eða eigum við að halda áfram
eins og aparnir sem halda fýrir augu,
eyru og munn, og láta okkur fátt um
finnast?
Hér er sagt frá eins og Kular af degi sé
ádeilusaga í anda hins gamla nýraunsæis
en þann merkimiða fær sagan síst af öllu
- með allri virðingu fyrir ódulinni og
beinni ádeilu. Kristín Marja er hins vegar
höfundur sem er þeim hæfileikum
gæddur að stinga á ýmsum kýlum sam-
félagsins án prédikana. Hún notar hið
háskalega og sterka vopn íróníuna á svo
snjallan og lúmskan hátt að lesandinn
getur vart annað en kafað undir yfirborð
textans og meðtekið háskann sem felst í
að bregða sér í gervi apans. Þórsteina ger-
ir það um langa hríð en aðeins til að
vernda eigið sjálf, allt þar til henni mis-
líkar svo að hún býður sjálfri sér og öll-
um heiminum birginn.
1 þessari knöppu skáldsögu skorar
Kristín Marja einamanaleikann, háska
samfélagsins, tilfinningaleysi og fjarlægð
manns og manns á hólm á smellinn en
um leið umhugsunarverðan máta. Hið
sama gerir hún einnig í fyrri skáldsögun-
um tveimur, Mávahlátri og í Húsi úr
húsi. I þeim skáldsögum er líka að finna
kvenpersónur sem hafa ekki alveg fundið
samastað sinn í tilverunni en standa samt
sem áður, í vissum skilningi, uppi sem
sigurvegarar í lok sagnanna.
Það að vera kona í nútímaþjóðfélagi
krefst annars konar fórna en karlarnir
færa og tekur meira á vegna aldagamalla
hefða. Kvenpersónur Kristínar Marju
bera keim af þessari samkvenlegu
reynslu og þær taka á sig alls kyns auka-
álag sem fýlgir samfélagi við karla en sú
samsuða gerir þær aðeins sterkari. Þær
bogna en brotna ekki, sigla út úr sögun-
um og bera höfuð og herðar yfir alla
aðra, særðar en sterkar og fullfærar um
að takast á við lífið upp á eigin spýtur.
Því fylgir að vísu einmanaleiki, en er
maðurinn ekki alltaf einn?
Sigríður Albertsdóttir
Kvótinn í Álfheimum
Árni Bergmann: Sœgreifi deyr. Skáldsaga. Mál og
menning 1999.200 bls.
Viðfangsefhi Árna Bergmann í síðustu
skáldsögu hans, Sægreifi deyr, er í raun-
inni hvorttveggja í senn nýstárlegt og
gamalkunnugt. Nýstárlegt að því leyti að
baksvið atburða sögunnar er tekið beint
úr veruleika og umræðu dagsins, nefni-
lega sú staða sem kvótakerfið hefur skap-
að í sjávarplássum landsins og umræðan
um kerfið sem mjög hefur ágerst hin síð-
ari misseri. Gamalkunnugt að því leyti
að grunnmynstur í persónusköpun og
fjölskylduaðstæðum aðalpersónanna
eru vel þekktar íslenskar nútíma
goðsagnir.
í Álfheimum
I upphafi sögunnar er sögusviðið ramm-
að af með goðsögulegum víddum. Stór
bær / lítil borg á Norðurlandi (vestan-
verðu) stendur í skjóli mikils hamars sem
gengur fram í sjóinn eins og rismikill
reður sem skýlir fyrir norðanáttinni þar
sem hann gengur f mót klettahring
handan flóans, fornum eldgíg sem
mjókkar inn að miðju eins og trekt. Hér
TMM 2000:4
malogmenning.is
145