Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Side 150

RITDÓMAR
Kvótaplágan
Bakgrunnur sögunnar Sægreifi deyr og
þær aðstæður sem framvinda hennar
sprettur upp úr er staðan sem víða hefur
skapast í sjávarplássum vegna tilkomu
kvótakerfisins og hæfni eða vanhæfhi
stjórnenda fyrirtækja til þess að vinna
með kerfið sem skapað hefur byggðar-
lögunum ákaflega mismunandi örlög.
Sums staðar hafa menn flýtt sér að selja
kvótann til að bjarga fallítt rekstri, ann-
arstaðar hafa einstaklingar selt burtu
kvótann til þess að lifa í vellystingum en
skilið byggðarlögin og fólkið þar eftir á
vonarvöl. En á nokkrum stöðum hafa
verið byggð upp öflug sjávarútvegsfyri-
tæki sem skila gróða og atvinnu til fólks-
ins. Allt eru þetta manna verk og
einstaklingar sem standa að baki ákvörð-
unum þó stundum sé látið í veðri vaka að
æðri máttarvöld í eff a eða neðra eigi hfut
að máli. Og ekki þarf að minna á alla þá
gífurlegu umræðu sem átt hefur sér stað í
samfélaginu um þessi mál og fyllt hefur
dálkkílómetra í blöðunum undanfarið.
Árni Bergmann fléttar haganlega
mörg meginatriði þessarar umræðu
saman við söguna og fellur alls ekki í þá
gryíju að setja á langar einræður um
sjávarútvegsmálin. Yfir úttektinni á um-
ræðunni er oftar en ekki írónískur blær
þó full alvara búi undir og hittir Árni oft
skemmtilega naglann á höfuðið eins og í
þessari klausu hér á eftir. „Dæmið var
einfalt. Fyrst var fiskinum stolið, sjálfri
þjóðareigninni og hún gefin útvöldum.
Útgerðarfélögin braska með þjóðareign-
ina eins og þeim sýnist sín á milli, þau
bókfæra kvótann á margföldu verði til að
fá ffam hækkun á hlutabréfamarkaði. Út
kemur verð á kvóta sem er algert rugl -
kíló af þorskkvóta kostar kannski svipað
og fæst fýrir fiskinn sjálfan! Hvað þýðir
þetta? Kvótaeigendur hljóta að taka sig til
og koma sér út úr útgerðarbransanum
með því að selja þjóðareignina sem þeir
fengu gefins. Eftir situr útgerð með
nýjum hluthöfum sem hefur greitt svo
mikið fyrir aðgang að fiskimiðunum að
fyrirtækin verða öll á hausnum. Þá verð-
ur að fella gengið til að bjarga útgerðinni
og tilveru þjóðarinnar sem verður þar
með að kaupa aftur það sem af henni var
stolið í upphafi.“ (bls. 123)
Fjölskyldudrama
Uppgjörið í sögunni hefur á sér blæ
klassískra raunsæisleikrita. Ólafur jöfur,
eins og hann er kallaður, boðar börn sín
til fjölskyldufundar og kvöldverðar þar
sem hann ætlar að kunngera þeim
ákvarðanir sínar. Börnin hittast síðdegis
á æskuheimili sínu, ræða málin og fara
yfir stöðuna, rífa upp gömul ágreinings-
mál og deilur o.s.ffv. Þegar til borðhalds-
ins kemur beinist talið að föðurnum sem
verður mun grimmari en áður og hann
segir þeim sína skoðun á þeim óþvegna
og þau gjalda í sömu mynt. Er þar margt
grafið upp sem legið hefur djúpt grafið í
andlegum skúmaskotum og sálar-
afkimum en leitar nú með ofsa upp á
yfirborðið. En áður en að hápunkti
kvöldsins kemur, þegar Ólafur ætlar að
tilkynna börnum sínum að þau erfi ekki
krónu eftir hann og allar hans eigur renni
til sjálfseignarstofnunar sem reka eigi
fýrirtækin áfr am eft ir hans ströngu fýrir-
mælum, þá gerir hann sér lítið fyrir og
hrekkur uppaf. Sannarlega óvæntur end-
ir á dramatísku fjölskylduuppgjöri.
Og ekki verður heldur annað sagt en
að eftirmálinn að dauða Ólafs sé í
óvænna lagi og komi börnum hans og
samfélaginu öllu mjög svo á óvart og
óþarfi er að rekja hér.
Höfundurinn notar sér þá aðferð að
snúa hressilega uppá raunveruleikann,
svo sem víða annarsstaðar í sögunni, og
lyftir henni yfir það að vera venjuleg
þjóðfélagsádeila með raunsæissniði og
148
malogmenning.is
TMM 2000:4