Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Síða 79

Fornleifafræði og lífshlaup: Tími, aldur og kyngervM
Roberta Gilchrist
Inngangur: hinn ósýnilegur aldur
I þessari grein verður tekin til skoðunar
hin aukna áhersla sem lögð hefur verið á
aldur (e. age) innan kynjafomleifafræði
og rannsókna á líkama manneskjunnar.
um leið og kannaðar verða nýjar
þekkingarlegar og túlkunarlegar víddir
sem geta tengst nálguninni. Fram að þessu
hafa aldursrannsóknir innan fomleifa-
fræðinnar einkum beinst að bömum og
bernskunni (Moore og Scott, 1997;
Derevenski, 2000). Reynt hefur verið að
samþætta aldur og félagslega samsemd
(e. social identity) með víðtækari rann-
sóknum á þessu sviði, þ.e. með því að
beina athyglinni að samspilinu á milli
kyngervis, félagslegrar stöðu, eþnísks
uppmna (e. ethnicity) og kynferðis en
þetta em allt þættir sem taka á sig birtingar-
fomi í gegnum lífshlaup (e. life course)
manneskjunnar (Derevenski, 1997;
Gilchrist, 1999, 2000; Meskell, 1999).
Síðastnefndu áherslumar eiga rætur sínar
aö rekja til nýrra nálgana frá femínisma
og líkamsmannfræði. auk nýlegra nálgana
innan félagsfræði en þær vom reyndar
fyrst kynntar til sögunnar um 1990 sem
sérstakar aldursrannsóknir (e. age studies).
Gmndvöllur þess að tengja kyngervi við
aldur byggir á þeirri forsendu að þessir
tveir þættir séu ekki einungis líffræðilegir
heldur séu þeir einnig menningarlega
lærðir og að sameiginlega skapi þeir
mismunandi lífsreynslu karla og kvenna
(bæði persónulega og/eða félagslega).
Það kemur þess vegna tæpast á óvart að
umræðan um þörfína fyrir aldursrann-
rannsóknir skuli með sláandi hætti likjast
þeirri umræðu sem fram fór á níunda
áratug síðustu aldar innan fomleifa-
fræðinnar um þörfina á kyngervis-
rannsóknum. Það sem greinir að
kvngervisrannsóknir og aldursrannsóknir
er einkum þaö að aðeins kyngervis-
hugtakið hefur notið pólitísks stuðnings
innan fornleifafræðinnar, þrátt fyrir
augljósa tengingu hugtakanna beggja við
pólitíska hugtakasköpun samtímans.
Femínistarbeindu gagnrv-ni sinni fírst og
frcmst að fomleifafræðingum fvrir það að
viðhalda kynjuðum mýtum með
rannsóknum sínum þar sem ekki var gert
ráð fyrir kynjabundnum mun (Conkev og
Spector, 1984). Færð vom rök fyrir því
að fornleifafræðingar styddust við
sjálfgefnar. kynjaðar staðalímyndir við
túlkanir sínar á félagslegum samskiptum
til forna og að þeir viðhéldu þannig
langvarandi endursköpun ákveðinna
kynjahlutverka (Bertelsen, Lillehammer
ogNaess, 1987). Femínísk fomleifafræði
kallaði þar með eftir rannsóknum á lærðu
kyngervi, sem stæði langt fyrir utan
líffræðilega skilgreiningu á kvni, í þeim
tilgangi að tengja sögulega og menningar-
lega fjölbreytni við sköpun kyngervis.
Segja má þó, að í þessa einfölduðu mynd
af þeim mismunandi pólum, sem líffræði-
legt kyn og menningarlegt kyngervi
samanstanda af, skorti skilning á því
hvemig líkami manneskjunnar sjálfrar er
sögulega mótaður og að ekki sé hægt að
skvnjahann án samhengis (Laqueur, 1990;
Paiker, 1998). Engu að síður er það saman-
77