Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.01.2015, Blaðsíða 16

Hvernig á að ræða hryðjuverk
og stríð við börn?
V
oðaverkin í Frakklandi
og Nígeríu, átök um
víða veröld; í Sýr-
landi, Úkraínu, ebóla
og fréttaflutningur og
umræður af öllu þessu ná auðveld-
lega eyrum barna og unglinga.
Sum börn virðast ekki láta það
trufla sig við daglegan leik og
störf meðan önnur geta orðið mjög
spurul og jafnvel sýnt kvíðamerki
og hræðslu. Og oft fylgja spurn-
ingar; Hvað er ebóla? Hvað er
hryðjuverk? Af hverju er stríð?
Jóhann Thoroddsen sálfræðingur
segir mikilvægt að vera heið-
arlegur þegar rætt er við börn án
þess að flækja hlutina og best að
halda sig við einfaldar útskýringar.
En þá sé líka vissara að vera búin
að velta fyrir sér
sínum eigin hug-
myndum um til
dæmis stríð.
„Upplifun
barna af því sem
er í gangi í
heiminum er frá-
brugðin að því
leyti að þau hafa
ekki sömu mögu-
leikana og við
hin fullorðnu til að vinna úr þess-
um upplýsingum. Við getum róað
okkur sjálf og sagt sem svo að
þetta sé að gerast í Mið-Austur-
löndum en ekki á Austfjörðum en
eftir því sem börn eru yngri, því
minna átta þau sig á fjarlægðum.
Fyrir þeim getur stríð nánast ver-
ið uppi í Breiðholti eða í Vest-
urbænum,“ segir Jóhann.
Þar að auki hafa börn mjög tak-
markaða getu til að upplifa tilfinn-
ingalegan sársauka ef þau verða
mjög kvíðin eða hrædd að sögn
Jóhanns en sjálfur veit hann um
börn sem ganga um með kvíða í
maganum í tengslum við atburði
nýliðinna vikna.
„Við fullorðna fólkið getum sagt
við okkur; þetta er bara kvíði og
áttað okkur á að það sé eðlilegt að
upplifa hann og hvernig á að tak-
ast á við hann. Þetta geta þau
ekki. Þar af leiðandi sjáum við
mismunandi hegðun þar sem sum
börn draga sig inn í skel meðan
önnur verða óróleg; eiga erfitt með
að sofa og upplifa martraðir og
fleira. Þess vegna eru upplýsingar
til barnanna svo mikilvægar.“
Miklu skiptir þó að rétt sé farið
að. „Við setjumst ekki niður á fjöl-
skyldufundi og segjum; „Nú ræð-
um við hryðjuverk og stríð.“ Það
er betri leið að svara þeim spurn-
ingum sem koma upp í kjölfar at-
burðar eða ef börnin sýna merki
kvíða eða óróleika að spyrja út í af
hverju það er. Og ef það er út af
heimsatburðum er góð þumalputt-
aregla að spyrja hvað það er sem
börnin vilja vita og hvað það er
sem veldur áhyggjunum í
tengslum við atburðinn.“
Jóhann nefnir sem dæmi að
þegar efnahagshrunið varð hafi
margir foreldrar upplifað að börn-
in þeirra væru óróleg og áhyggju-
full.
„Ég man að ég sagði við föður
sex ára gamals drengs, sem var
greinilega áhyggjurfullur, að
spyrja drenginn hvað hann vildi fá
að vita í tengslum við það sem var
að gerast. Hann gerði það og fað-
irinn sagði seinna við mig að þetta
mál hefði leysts mjög vel. Son-
urinn vildi einfaldlega fá að vita
hvort hann fengi jólagjöf. Það var
hægt að svara því: „Já, auðvitað,“
og þá var þetta búið. Þannig að
oft á tíðum er mjög einfalt að losa
um þessa hnúta og spurningarnar
eru kannski helst af því tagi að
velta fyrir sér hvað verði um þau
sjálf, foreldra, systkini og svo
framvegis.“
Jóhann segir að það sé ein-
staklingsbundið hversu mikið börn
og unglingar séu að velta hlutum
fyrir sér eins og til dæmis morð-
unum í París í síðustu viku.
„Sumir krakkar taka mikið eftir
þessu meðan öðrum gæti ekki
staðið meira á sama. Mikilvægt er
fyrir uppalendur að fylgjast með
hegðun og umræðum barnanna en
ekki vera endilega að ræða þessa
hluti að fyrra bragði. Þá er líka
mikilvægt að við höldum sjálf ró
okkar og sýnum stillingu og séum
ekki að gefa út ýktar og öfga-
kenndar yfirlýsingar. Krakkar sem
eru orðnir 10-12 ára eru skilj-
anlega farnir að spá meira í þessa
hluti. Þau spyrja kannski beint út
af hverju er stríð. Mér finnst oft
gott að spyrja á móti: „Hvað held-
ur þú?“ Ef þau segjast ekki vita
það reyni ég að útskýra eftir því
hvað við á, til dæmis að það sé
vegna ágreinings um landsvæði,
trú eða stjórnmál.
En það er líka mikilvægt að tala
um alvarleika stríðsins, að þar
deyi fullorðnir og börn og að stríð
leysi engan vanda. Fullorðnir eiga
að geta leyst málin á friðsaman
hátt. Og auðvitað vakna þá fleiri
vangaveltur – af hverju í ósköp-
unum við getum þá ekki leyst
þau.“
Það sem Jóhann segir að hræði
líka börn er þegar þau gera sér
grein fyrir því að börn deyja – í
stríði eða úr ebólu og átta sig þá
um leið að börn á Íslandi geti líka
dáið.
„Í því tilfelli til er rétt að draga
úr óttanum með því að segja þeim
að það geti vel verið að ebóla komi
til Íslands en hún geti aldrei orðið
að faraldri eins og í Afríku. Það
hafi til dæmis Landlæknir gefið út.
UMRÆÐA VIÐ BÖRN UM STRÍÐ
Getty Images/Wavebreak Media
JÓHANN THORODDSEN SÁLFRÆÐINGUR SEGIR ENGA ÁSTÆÐU TIL AÐ SLÖKKVA Á ÚTVARPSFRÉTTUM ÞEGAR FLUTTAR ERU FRÉTTIR AF ÞVÍ SEM ER Í
GANGI Í HEIMINUM TIL AÐ VERNDA BÖRN. MIKILVÆGARA SÉ AÐ VERA TILBÚINN AÐ SVARA SPURNINGUM BARNANNA EF ÞÆR DÚKKA UPP.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
Jóhann Thoroddsen
sálfræðingur.
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18.1. 2015
Fjölskyldan Þótt það sé mánuður í öskudag er ekki úr vegi að byrja að spá íbúninga fyrir ungviðið. Bæði eru búningarnir í meira úrvali meðan
tíminn er til stefnu og hægt að gera hagstæðari kaup. Þá þarf ekki
minni fyrirvara ef það á að leggjast í heimagerð og saumaskap.
Aldrei of snemmt að vera hagsýnn
* Eftir því sem börn eru yngri, þvíminna átta þau sig á fjarlægðum. Fyrir þeim getur stríð nánast verið uppi í
Breiðholti eða í Vesturbænum.
 Forstöðukona einnar virt-
ustu góðgerðarstofnunar fyrir
syrgjandi börn í Bretlandi, Gi-
anna Daly hjá Winston Wish,
sagði í viðtali við breska blaðið
The Telegraph í vikunni að þegar
fréttir af stríði eða hryðjuverk-
um væru út um allt ættu for-
eldrar ekki að forðast að út-
skýra fyrir börnum ef þau vildu
fá svör við ein-
hverju sem skyti
upp kollinum hjá
þeim.
 Það væri
mikilvægt því
börn tala sín á
milli og geta
slengt fram upplýs-
ingum sem eru hræð-
andi og rangar á leik-
vellinum og gert
hvert annað kvíðin.
 Eins og Jóhann
Thoroddsen sálfræðingur bendir
á til hliðar er mikilvægt að sýna
stillingu þegar svör eru gefin til
barna og ekki þarf að fara út í að
ræða þessi mál nema börn sýni
óróleika eða kvíða eða þau biðji
um svör eða virðist vera að velta
þessum hlutum mikið fyrir sér.
 Jafnframt vera styðjandi og
leiðrétta ranghugmyndir, spyrja
hvað þau viti og
hvað þau vilji vita án
þess að dæla fram
of miklum upplýs-
ingum um málið.
Einföld svör henta
oftast best.
 Daly segir mik-
ilvægt að gera börnum
grein fyrir að lag-
anna verðir fram-
fylgi því að tryggja
frið og gefa þeim
þannig ró.
ERLENDIS ER UMRÆÐA
Börn geta hrætt hvert annað