Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.01.2015, Blaðsíða 50

Viðtal
50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25.1. 2015
F
riðrik Ólafsson situr í hinum helga
steini. Áttræðisafmælið er handan
við hornið og hann lítur sáttur
yfir farinn veg. „Ég er dús við
gang mála. Ef ég fengi annað
tækifæri myndi ég vilja breyta ýmsu og
haga mér með öðrum hætti í sumum til-
vikum en það þýðir ekki að fást um það.
Maður er alltaf vitur eftir á. En enginn
getur lifað fullkomnu lífi; það hlýtur að
minnsta kosti að vera erfitt og áreiðanlega
mjög leiðinlegt!“ segir Friðrik í samtali við
Morgunblaðið í tilefni tímamótanna.
Skákin er Friðriki ætíð ofarlega í huga
en hann segist tefla afskaplega lítið núorð-
ið. „Ég tek þátt í minniháttar mótum og
tefli helst hraðskákir. Það er voðalega
skrýtið að alltaf kemur þessi spenna í
mann; jafnvel fiðringur í magann. Þegar ég
hafði skákina að atvinnu voru allar taugar
spenntar, maður var alltaf viðbúinn, þurfti
að hafa allt sitt á hreinu áður en farið var
út í leikinn og einbeitingin varð að vera í
mjög góðu lagi eins og í öðrum keppn-
isgreinum, og það er erfitt að haga sér
öðruvísi þótt maður setjist bara niður til að
tefla sér til gamans.“
„Kannt þú eitthvað að tefla?“
Þessi ótvíræði skákkóngur Íslands er ekki
viss um hvenær hann hleypti lífi í taflmann
í fyrsta sinn.
„Mér er ekki alveg ljóst hvenær ég byrj-
aði en finnst þó, þegar ég hugsa til baka,
að ég hafi lært mannganginn fyrst og
fremst af því að horfa á pabba tefla við
kunningja sína.“
Ólafur Friðriksson var mikill áhugamaður
um skák. Sonurinn sat iðulega við borðið
og horfði á þegar hann sat að tafli ásamt
gesti. „Ég hef sagt þá sögu – og hún er
sönn – að einverju sinni sat ég, líklega sjö
eða átta ára gamall, og fylgdist með pabba
tefla við vin sinn. Eftir að þeir höfðu teflt
eina eða tvær skákir, sagði ég: Pabbi, mér
finnst Jörundur tefla frekar illa!“
Báðir litu undrandi á drenginn. „Kannt
þú eitthvað að tefla?“ sagði gesturinn en
faðirinn brást við með freistandi spurningu:
„Viltu þá ekki bara tefla við hann sjálfur?“
Feðgarnir höfðu sætaskipti og drengurinn
var tiltölulega snöggur að máta gestinn.
„Ég man þetta mjög vel. Það er þó ekki
ljóst í mínum huga hve mikið ég hafði lært
en mér finnst líklegt að ég hafi verið búinn
að fá einhverja tilsögn hjá vini mínum í
næsta húsi. En þetta er sem sagt fyrsta
skákin sem ég man eftir.“
Eftir þennan eftirminnilega sigur fengu
gestir föðurins frið fyrir drengnum. Hann
segist hafa teflt lítið um tíma en níu eða
tíu ára fór hann að taka þátt í mótum.
Varð algjörlega heltekinn af leiknum.
„Ég sat og diktaði upp skákir; skrifaði
þær niður og tefldi við sjálfan mig. Fyrst
fyrir hvítt og svo svart. Það var góð æfing
en oft erfitt að ákveða hvor ætti að vinna!“
Friðrik snýr taflinu við og leggur spurn-
ingu fyrir blaðamanninn: Hefðurðu lesið
Manntafl eftir Stefan Zweig? Aðalpersónan
gat klofið sig í tvær persónur og hvorug
vissi af hinni. Tefldi þannig við sjálfan sig,
fyrst fyrir hvítan og svo svartan en vissi
aldrei hvað „hinn“ var að hugsa. Þetta var
hrífandi saga sem gerðist á nasista-
tímanum.“
Að öðru leyti vill Friðrik ekki líkja sér
við umræddan skákmann …
Friðrik tefldi fyrst 11 ára gamall á Skák-
þingi Íslands. „Á þeim tíma var nær
óþekkt að svona pjakkar væru að hætta sér
í keppni við sér eldri menn og mikil reki-
stefna varð um hvort ætti að leyfa mér að
tefla. Ég var skilinn eftir á taflstaðnum,
aðrir fóru út og greidd voru atkvæði. Nið-
urstaðan var sú að ég fékk að vera með
þótt sumir teldu það ekki hollt að svona
ungur drengur léti fara illa með sig við
taflborðið. Ég náði svo 50% vinningshlutfalli
og vann meðal annars þann sem hafði beitt
sér mest á móti því að ég yrði með. Þá
göptu margir en það var mjög sætur sig-
ur!“
Friðrik var langyngstur á mótinu, þeir
næstu 17-18 ára menntaskólapiltar.
Friðrik varð Norðurlandameistari 1953 í
Esbjerg í Danmörku, aðeins átján ára gam-
all en honum er enn ofar í huga mót í
Hastings um áramótin 1955-56 þar sem
hann sigraði.
„Það mót var mikill áfangi. Ég varð þá
efstur ásamt Viktor Korchnoi nokkrum,
sem var svolítið óvænt; mér gekk vel miklu
hraðar en menn gátu búist við og sigurinn,
bæði á Norðurlandamótinu og í Hastings,
vakti mikla athygli hér heima.“
Áskorendakeppnin 1958 í Portoroz, í
gömlu Júgóslavíu þar sem nú heitir Slóven-
ía, var mikið ævintýri eins og fjallað er um
nánar á næstu opnu. Þar keppti 21 skák-
maður um sex sæti, en þau gáfu rétt til
frekari keppni á þeim vettvangi.
„Það var mjög mikill áfangi að komast í
þá áskorendakeppni. Það var mikil hraðferð
á mér á þessum árum; ég fór eiginlega
fram úr sjálfum mér því mig vantaði alveg
baklandið þegar þarna var komið sögu. Ég
hafði ekki reynslu á við keppinautana sem
komu úr skákmaskínunni, sérstaklega frá
Rússlandi. Það var snúist í kringum þá. Ég
fór auðvitað á æfingar og mót en hér voru
engir kennarar í þá daga; þetta var að
miklu leyti sjálfskennsla. Svo var ég allt í
einu kominn á toppinn og þá vantaði bak-
landið; reynsluna og þekkinguna. Það var
erfitt að vera hér heima, ég hefði þurft að
vera í kvikunni úti í Evrópu en það var
ekki einfalt að komast utan á skákmót á
þessum tíma.“
Friðrik fór í ein tvö skipti utan á mót
með togurum sem sigldu með fisk. „Þegar
ég var fimmtán ára tók ég þátt í fyrsta
unglingamóti í heiminum þar sem 15-20 ára
skákmenn kepptu. Það fór fram í Birm-
ingham á Englandi, en ég fór utan með
togara sem sigldi á Grimsby. Togarinn var
Egill Skallagrímsson sem var vel við hæfi
enda hafði hann verið útrásarvíkingur. En
skipverjar á Agli lönduðu sem sagt full-
fermi af fiski, og mér, í Grimsby og ég hélt
svo áfram með lest til Birmingham. Það
þótti alltof dýrt að senda svona pjakk með
flugvél til útlanda.“
Ekki var sérlega gott í sjóinn á leiðinni
utan, að því Friðriki fannst. „Ég hét mér
því í þessari ferð að verða aldrei sjómað-
ur,“ segir Friðrik, en enskuslettuna show-
maður mætti þó nota um hann. Svo oft
gladdi hann og skemmti löndum sínum með
glæsilegum tilþrifum við taflborðið.
Margir telja að Friðrik hafi verið á
toppnum um 1960.
„Eftir áskorendamótið tók ég mér hlé frá
skákinni og kláraði nám í lögfræði. Fór svo
að vinna í dómsmálaráðuneytinu en hafði
áhuga á að koma aftur og geta þá verið
betur undirbúinn en áður. Segja má að
annar hluti ferilsins hafi staðið yfir frá
1974 til 1978 og þá var ég miklu sterkari
skákmaður en áður. En sá hluti ferilsins
stóð reyndar ekki lengi því ég álpaðist til
þess að verða forseti Alþjóðaskáksambands-
ins, FIDE.“
Nánar um það síðar.
Friðrik varð snemma þekkt andlit, eins
og nærri má geta, en þótti það ekki sér-
lega spennandi hlutskipti. „Ég varð svo
þekktur að ég forðaðist dálítið að fara á
mannamót um tíma. Mjög margir héldu að
ég vildi alltaf tala um skák, sérstaklega
þegar þeir voru búnir að fá sér aðeins neð-
an í því; ég vissi auðvitað að það var vel
meint, en það var þreytandi. Ef ég fór á
böll eða skemmtanir vildu margir spekúlera
í skákinni með mér.“
Handbolti er skák …
Þegar Friðrik er spurður hvað sé mest
heillandi við þessa merkilegu íþrótt, skák-
ina, þarf hann ekki að hugsa sig lengi um.
„Þessir ótal möguleikar. Þeir sem kunna
ekki að tefla, eða kunna lítið, skynja ekki
hvað skákin getur verið falleg. Skynja ekki
hrynjandina, samræmið og möguleikana á
alls kyns leikfléttum og því að gera hluti
sem brjóta hreinlega í bága við allt sem
manni finnst rökrétt.
Það er hægt að búa til ótrúlegar leik-
fléttur í skák, þar sem maður rekur sig
marga leiki fram í tímann. Allt byggist það
á innsæi og hugmyndaflugi. Sköpunargleðin
skiptir líka miklu máli. Þú vilt búa eitthvað
til. Sumir halda að skákin gangi alltaf eftir
fyrirfram ákveðnum reglum og hún gerir
það að vissu marki. Allir verða að hafa viss
grundvallaratriði á valdi sínu en þegar
komið er út í stöður þar sem allt er iðandi
af möguleikum þá reynir virkilega á skák-
manninn. Það var mikið til í því sem vinur
minn, stórmeistarinn Hort frá Tékkóslóv-
akíu, sagði um skákina: það eru tveir arki-
tektar sem byggja upp og spurningin er
hvor byggingin stendur og hvor hrynur.“
Leikfléttur, innsæi, hugmyndaflug, sköp-
unargleði. Einhvers konar sambland af
handbolta og ljóðlist? Eða hvað?
Friðrik segir það ekki svo galið. „Í
íþróttum sér fólk ekki alltaf að ákveðin
leikkerfi eru í gangi en sjá þó þjálfarann
tala yfir hausamótunum á leikmönnum með
töflu þar sem hann sýnir uppstillinguna og
hvernig menn eiga að hreyfa sig. Þetta er
Pabbi, mér
finnst Jörundur
tefla frekar illa
FRIÐRIK ÓLAFSSON, FYRSTI STÓRMEISTARI ÍSLENDINGA Í SKÁK, VARÐ SNEMMA ÞJÓÐHETJA. MENN HANS FÓRU
EINS OG STORMSVEIPIR UM TAFLBORÐ HÉR HEIMA OG ERLENDIS. ÞEGAR FRIÐRIK SEST AÐ TAFLI FYLGIST ÍSLENSKA
ÞJÓÐIN MEÐ, SAGÐI DANSKI SKÁKMEISTARINN BENT LARSEN Á SÍNUM TÍMA OG ÞAÐ VAR HVERJU ORÐI SANN-
ARA. FRIÐRIK, SEM VERÐUR ÁTTRÆÐUR Á MORGUN, VAR HANDBOLTASTJARNA OG ROKKHETJA ÞESS TÍMA.
Skapti Hallgrímsson skapti@mbl.is
* Við ósigur megamenn alls ekki látahugfallast heldur verður
tapið að brýna menn fyrir
komandi átök