Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.02.2015, Blaðsíða 58

58 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.2. 2015
Bækur
Krakkar allt niður í 4. bekk grunnskólageta skilgreint hugtakið, heimilis-ofbeldi, með eigin orðum. Ofbeldi á
heimilum hefur ekki áður verið rannsakað út
frá sjónarhóli barna og eru niðurstöður birt-
ar í nýlegri bók, Ofbeldi á heimili – Með
augum barna, sem á dögunum hlaut Fjöru-
verðlaunin, bókmenntaverðlaun kvenna, í
flokki fræðibóka og rita almenns eðlis.
Háskólaútgáfan gefur út, ritstjóri er Guð-
rún Kristinsdóttir en aðrir höfundar Ingi-
björg H. Harðardóttir, Margrét Ólafsdóttir
og Steinunn Gestsdóttir, sem allar eru kenn-
arar við Háskóla Íslands.
Tveir meistaranemar, Margrét Sveins-
dóttir og Nanna Þóra Andrésdóttir, eiga síð-
an hvor sinn kaflann sem unnir voru upp úr
ritgerðum þeirra.
„Bakgrunnur okkar er ólíkur; þarna er
grunnskólakennari, sérkennari, sálfræðingur
og félagsráðgjafi og allar gátum við lagt í
púkk í stað þess að vinna hver í sínu horni,“
sagði Guðrún ritstjóri þegar blaðamaður
ræddi við þær Margréti Ólafsdóttur.
Í bókinni er skýrt frá þremur ólíkum
rannsóknum. „Þá fyrstu gerðum við fyrir
nokkrum árum, þegar við fórum í marga
grunnskóla og lögðum spurningalista fyrir
1.100 börn, til að kanna hvað þau vissu al-
mennt um heimilisofbeldi. Seinna fór fram
viðtalsrannsókn þar sem rætt var við 13
börn og mæður þeirra, sem höfðu búið við
heimilisofbeldi, þar sem við settum það sem
skilyrði að ofbeldinu væri lokið þegar viðtölin
fóru fram, til að setja þau ekki í meiri
hættu,“ sagði Guðrún.
Þriðji hlutinn var athugun á því hvað ís-
lensk dagblöð og eitt vikurit höfðu skrifað
um heimilisofbeldi. Í ljós kom að lítið hafði
verið skrifað um börn og aðstæður þeirra í
þessu sambandi. Fjallað er um það í kafl-
anum Hið ósýnilega barn.
Vert er að geta þess að dómnefnd Fjöru-
verðlaunanna nefndi að umfjöllun um málið
frá sjónarhorni barna „geri verkið einstakt
og til þess fallið að verða ómetanlegt innlegg
í umræðu um heimilisofbeldi og fyrir áfram-
haldandi rannsóknir og vinnu á þessu sviði,
þar sem velferð barna er höfð að leiðarljósi“.
Þrjú ár var skemmsti tíminn sem kona,
sem rætt var við, hafði búið við heimilis-
ofbeldi „en sú sem bjó við það lengst af öll-
um áttaði sig loksins og leitaði sér aðstoðar
eftir 26 ára ofbeldi“, segir Margrét.
Einnig var rætt við börn á aldrinum níu til
19 ára, sem orðið höfðu fyrir ofbeldi á heim-
ili.
Rannsóknin á sér breska fyrirmynd og
samanburðartölur eru fyrir hendi þaðan.
Mun hærra hlutfall íslenskra barna telur
heimilisofbeldi algjörlega óviðunandi, að sögn
Margrétar og Guðrúnar.
„Við vildum ekki spyrja börnin, í grunn-
skólarannsókninni, hvort þau hefðu sjálf orð-
ið fyrir ofbeldi á heimilinu en 25% sögðust,
þegar spurt var, þekkja einhvern sem hefði
orðið fyrir heimilisofbeldi,“ segir Guðrún.
Hún segir viðtöl við börnin 13, sem búið
höfðu við heimilisofbeldi, mjög gagnleg og
lengsti kafli bókarinnar byggist á þeim. „Þar
er dregið mjög skýrt fram við hve marg-
víslegt ofbeldi þau bjuggu; börnin sögðu okk-
ur frá mjög þekktu formi ofbeldis en líka frá
því sem nánast hefur verið óþekkt.“
Þar bar á góma andlegt og líkamlegt of-
beldi, vanræksla, kynferðisofbeldi, gífurleg
stjórnsemi ofbeldismannsins á heimilinu,
mikið eftirlit með konunum, miklar hótanir
gegn bæði konum og börnum, ofsóknir og
eyðilegging húsmuna.
Margar klínískar rannsóknir hafa verið
gerðar og þá stuðst við gögn úr skrám
sjúkrahúsa, kvennaathvarfa og félagsþjón-
ustu, en önnur leið var farin í þessari. Rætt
var við „venjulegar konur“ úti í bæ en ekki
farið í gegnum stofnanir.
Margrét segir krakka sem búið höfðu við
heimilisofbeldi, hvort sem var til skemmri
tíma eða mjög lengi, lýsa mjög miklum ótta
og vanlíðan. „Þeim fannst eðlilegt að lýsa
óttanum en hann var miklu meiri en við
höfðum áttað okkur á. Vanlíðanin smýgur
inn í alla kima þeirra lífs; hefur áhrif í skól-
anum, á daglegt líf og vinina. Krakkarnir eru
alltaf á varðbergi, hvort sem er heima hjá
sér, í skólanum eða þegar þau fara út á leik-
völl. Ofbeldið liggur alltaf á þeim eins og
mara.“
OFBELDI Á HEIMILI – MEÐ AUGUM BARNA
Einstakt og ómetanlegt innlegg
Guðrún Kristinsdóttir, Margrét Ólafsdóttir, Ingibjörg Harðardóttir, Nanna Þóra Andrésdóttir og Steinunn Gestsdóttir. Margrét Steinsdóttir var fjarri.
Morgunblaðið/Þórður Arnar Þórðarson
ÍSLENSK BÖRN HAFA DJÚPAN
SKILNING Á HUGTAKINU HEIMILIS-
OFBELDI OG ÞVÍ SEM LIGGUR
AÐ BAKI. ÞAÐ KOM ÍSLENSKUM
FRÆÐIMÖNNUM, SEM UNNU
AÐ RANNSÓKN, MJÖG Á ÓVART.
Skapti Hallgrímsson skapti@mbl.is
* Krakkarnir eru alltaf á varðbergi.Ofbeldið liggur alltaf á
þeim eins og mara.
Það er auðvitað útilokað fyrir bókaorm að tala
um uppáhaldsbækurnar sínar í nokkrum orðum,
til þess eru þær alltof margar og mismunandi.
Það er freistandi að leita aftur í bernskuna og all-
ar gersemarnar sem höfðu áhrif á unga sál, en ég
ætla að fara auðveldu leiðina og velja eitt land.
Það er nefnilega þannig að ég hef lengi dregist
að bókum sem hafa tengingu við Indland, það er
eitthvað töfrandi við þann fjölskrúðuga hluta
heimsins.
Sá höfundur sem hvað mestan þátt á í að viðhalda
þessum Indlandsáhuga er Salman Rushdie sem skrif-
ar yndislegar Indlandssögur, fullar af ævintýrum, lit-
skrúðugum persónum og veruleika sem er ekki allt-
af í samræmi við þann sem við í fáfengileik okkar
höldum að sé sá eini rétt. Miðnæturbörnin er sú
bók hans sem er í mestu uppáhaldi, um börnin sem
fæddust með sérstaka eiginleika á þeim tímapunkti
þegar Indland varð sjálfstætt ríki. Aðalpersónurnar
tvær fæðast nákvæmlega á miðnætti og hafa
mikilsverðustu eiginleikana. Þeim er hins vegar
víxlað á fæðingardeildinni með ófyrirséðum
afleiðingum. Líf miðnæturbarnanna verður
tákngervingur fyrir sögu landsins sjálfs og ör-
lög þeirra órjúfanlega samtvinnuð menningu,
trúarbrögðum og stjórnmálum Indlands.
Önnur Indlandssaga eftir annan höfund
er marglesin og í sérstöku uppáhaldi en
það er Guð hins smáa eftir Arundhati
Roy. Snilldarlega vel skrifuð saga um allt
það sem máli skiptir í lífinu en fyrst og
fremst um ástina og fólkið sem brýtur
reglurnar um það hvern má elska, hvernig
og hversu mikið. Margar aðrar mætti telja
en sú nýjasta í safninu er Hinumegin við
fallegt að eilífu eftir Katherine Boo en
þar er sagt frá átakanlegri lífsbaráttu og ör-
lögum íbúa í fátækrahverfum Mumbai.
BÆKUR Í UPPÁHALDI
KRISTÍN ÞÓRA HARÐARDÓTTIR HDL.
Kristín Þóra Harðardóttir, lögmaður hjá Samtökum atvinnulífsins, hefur lengi
heillast af bókum um Indland.
Morgunblaðið/Ómar
Börnunum, jafnvel þeim yngstu, var
mikið í mun að eitthvað yrði gert til
þess að koma í veg fyrir að önnur börn
byggju við heimilisofbeldi. Margréti og
Guðrúnu finnst það merki um hve
börnin þau væru skynug, sem og það
hve viljug þau voru til að ræða málið.
Dæmi um ráðleggingar til annarra:
 Látið vita, til þess að ofbeldismað-
urinn komist ekki upp með þetta. Látið
það ekki aftra ykkur að hann verði
reiður.
 Passið ykkur á að tala um ofbeldið
við einhvern sem ykkur finnst líklegt að
geri eitthvað í málinu.
„Dæmi er um það í bókinni að börn
segja frá því að ekki hafi verið hlustað á
þau, en þau tala um að mikilvægt sé að
kæra og vera sterk. Að láta ofbeldið
ekki buga sig. Þetta segja jafnvel yngstu
börnin,“ segir Margrét. „Þau vilja að
ráðleggingar þeirra verði öðrum börn-
um til góðs.“
Ráðleggingar til
annarra barna