Morgunblaðið - 03.02.2015, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. FEBRÚAR 2015
Þorri Allra veðra er von um þessar mundir og betra að gá til veðurs áður en haldið er í hann. Erfitt getur reynst fyrir hesta að finna æti í haga en þó er oft von í skjóli trjáa.
RAX
Stundum hrekkur
maður í kút og spyr sig
spurninga þegar stór
tíðindi berast í fjöl-
miðlum. Um helgina
sem leið bárust fréttir
um að vegna gjaldeyr-
ishaftanna og þess að
Seðlabanki Íslands
gefur plastframleiðslu-
fyrirtækinu Promens
ekki undanþágu frá
gjaldeyrishöftunum er
þetta þriðja stærsta fyrirtæki lands-
ins á förum til útlanda með höfuð-
stöðvar sínar. Fyrsta hugsun er
hver á þetta fyrirtæki og engin rödd
kom og talaði fyrir málinu í frétt-
um? Önnur hugsun hvers vegna læt-
ur Seðlabankinn svona, en hann býr
auðvitað enn við reglur sem voru
settar landinu til bjargar. Svo segja
menn í sófanum heima:
Seðlabankinn er vond-
ur og ósanngjarn og
ríkisstjórnin hálfu
verri. Svo skýtur ann-
arri hugsun upp í koll-
inum á undirrituðum
en voru þeir ekki að
tala um það ráðamenn
þjóðarinnar, þeir Sig-
mundur Davíð Gunn-
laugsson forsætisráð-
herra og Bjarni
Benediktsson fjár-
málaráðherra, að í vet-
ur ætli þeir að afnema
gjaldeyrishöftin og hirða stóran
hluta af gróða vogunarsjóðanna? Og
þar með verði Ísland frjálst og full-
valda ríki á ný. Hvað veldur því að
eigendur Promens vilja ekki hinkra
og sjá efndir leiðtoganna? Ósköp
liggur honum Jóni blessuðum í Pro-
mens á, hvað sem hann heitir nú
annars eigandinn, af hverju bíður
hann ekki eftir niðurstöðu rík-
isstjórnarinnar? En þá kemur stóra
bomban eins og köld vatnsgusa yfir
mann því Jón á ekki Promens. Fólk-
ið í landinu á fyrirtækið, helmings-
eigandi er Landsbankinn, rík-
isbanki. Hinn helminginn á
Framtakssjóður Íslands og fólkið á
þann sjóð í gegnum lífeyrissjóðina.
Svo fer maður að lesa sér til um
Framtakssjóðinn, þá var hann
stofnaður af lífeyrissjóðum lands-
manna í framhaldi af bankahruninu.
Hver var tilgangurinn? Lífeyr-
issjóðirnir vildu stuðla að end-
urreisn íslensks atvinnulífs og nýta
fjárfestingartækifæri til að end-
urheimta hluta af tapaðri ávöxtun
þeirra vegna hrunsins. Lífeyrissjóð-
irnir hafa ár hvert 120 milljarða af
almennafé til fjárfestinga og ávöxt-
unar, miklir peningar þar. Hver
seldi fyrirtækið Icelandic? Svo
rennur upp fyrir mér að Framtaks-
sjóðurinn átti líka orðið eitt öfl-
ugasta fiskútflutningsfyrirtæki Ís-
lands í áratugi með nafni landsins
og hreinleikans, Icelandic. Þetta
fyrirtæki seldi Framtakssjóður í
hendurnar á samkeppnisaðilanum í
Bandaríkjunum fyrir nokkru síðan.
Sem sé erlent fyrirtæki eignaðist
Icelandic-merkið sjálft. Bóndinn í
Bláskógaheiðinni táraðist forðum
yfir klukku landsins sem var brotin
með sleggju og fór í að endurreisa
kóngsins Kaupmannahöfn. Máttum
við missa þetta öfluga útflutnings-
fyrirtæki og merki landsins, væri
ekki gott að það væri enn í okkar
höndum? Hvað ef þeir Framtaks-
sjóðs- og Landsbankamenn hefðu
átt fyrirtæki undir merkinu Ísland
hf.? Hefðu þeir einnig selt það? Í
mínum huga er þetta framferði og
ætlunarverk sem fréttir helgarinnar
sögðu frá ekki sprottið af neyð, þar
ráða einhver önnur sjónarmið. Á
sama tíma og ákveðin öfl brjótast
um með þessum hætti með fulla
vasa fjár af peningum sem lands-
menn eiga þá heyrir maður af mörg-
um öðrum fyrirtækjum erlendum
sem eru að koma hingað eða íhuga
það þrátt fyrir að gjaldeyrishöft séu
enn til staðar, ég minni á banda-
rísku verslunarkeðjuna Costco. Við
hljótum að gera kröfu til þess að nú
verði farið yfir þau lög og markmið
sem bæði Framtakssjóðurinn, Pro-
mens og Landsbankinn búa við í
lögum, samþykktum og markmiðum
eigendanna.
Eftir Guðna
Ágústsson » Svo segja menn í sóf-
anum heima: Seðla-
bankinn er vondur og
ósanngjarn og ríkis-
stjórnin hálfu verri.
Guðni
Ágústsson
Höfundur er fv. alþingismaður
og ráðherra.
Framtakssjóður Íslands, hvert stefnir hann?
Fyrir stuttu kom út
skýrsla starfshóps at-
vinnuvega- og ný-
sköpunarráðherra um
tollamál. Þar kemur
skýrt fram að mark-
mið tollverndar er að
verja innlenda fram-
leiðslu. Stóraukinn
innflutningur með til-
heyrandi birgðasöfn-
un á kjöti vegur hins
vegar að íslenskum bændum.
Markmiðið að verja innlenda fram-
leiðslu. Tollvernd er liður í að
vernda innlenda landbúnaðarfram-
leiðslu samkvæmt þeim mark-
miðum sem sett eru í búvörulög-
um. Í markmiðskafla þeirra segir
m.a. að tilgangur þeirra sé fram-
leiðsla búvara til neyslu og iðnaðar
verði í sem nánustu samræmi við
þarfir þjóðarinnar og tryggi ávallt
nægjanlegt vöruframboð við
breytilegar aðstæður í landinu. Í
skýrslunni er að finna ítarlega
greiningu á viðskiptasamningum
sem varða landbúnaðarafurðir,
tolla og verð á tollkvótum síðustu
ár og innflutningi og útflutningi
búvara. Stefna Íslands í þessum
málum hefur verið alveg skýr þ.e.
að lækkanir tolla á innfluttum bú-
vörum eða tollfrjálsir kvótar koma
á móti auknum markaðsaðgangi
fyrir íslenskar búvör-
ur erlendis. Í búvöru-
lögunum er að finna
heimildir til að veita
opna tollkvóta þegar
innlent framboð annar
ekki eftirspurn. Fram
kemur að verð fyrir
tollkvóta sé verulegur
hluti þeirra álaga sem
eru á innfluttar bú-
vörur. Verð fyrir toll-
kvóta lýtur þó öðrum
lögmálum en tollarnir
sjálfir. Tilboð innflytj-
enda ráðast af innkaupsverði og
væntingum um útsöluverð. Þróun
á heimsmarkaðsverði og gengi
krónunnar eru mikilvægir þættir í
þessu sambandi. Í skýrslunni segir
m.a. um þetta: „Jafnframt er
nauðsynlegt að hafa í huga að með
lækkun heimsmarkaðsverðs má
ætla að eftirspurn aukist eftir toll-
kvótum sem jafnframt hækkar
kvótaverð og þ.a.l. útreikning á
hlutfalli tollverndar.“ Í reynd er
hér verið að tala um innkaupsverð
í íslenskum krónum þar sem
sveiflur á gengi krónunnar hafa
sambærileg áhrif og sveiflur í
heimsmarkaðsverði.
Umtalsverð aukning
á innflutningi
Tveir viðskiptasamningar vega
þyngst hvað snertir innflutning á
óunnum landbúnaðarvörum. Ann-
ars vegar WTO-samningurinn frá
1995 og hins vegar viðskiptasamn-
ingur Íslands og ESB á grundvelli
19. gr. EES-samningsins. Veruleg
aukning hefur verið á innflutningi
búvara síðustu misseri, meðan
verðmæti útfluttra búvara hefur
dregist saman þótt magn í tonnum
hafi aukist. Í niðurlagi kaflans um
tollvernd segir ennfremur: „Erfitt
er að segja nákvæmlega til um
þróun tollverndar út frá töflu 8,
margir þættir í útreikningunum
eru breytilegir og geta haft mikil
áhrif á niðurstöðurnar frá ári til
árs, þótt tollar og tollkvótar séu
óbreyttir milli ákveðinna ára. Þó
má draga þær ályktanir að toll-
vernd hafi í raun dregist saman
þegar litið er til aukinna tollkvóta
og lækkunar tolla á vörum frá
ESB vegna 19. gr. samningsins frá
2007.“ Nær allt innflutt kjöt er
beinlaust, þ.e. vöðvar og hakk eða
hakkefni. Innlend framleiðsla og
neysla er hins vegar ávallt gefin
upp í heilum og hálfum skrokkum
með beini. Til að mæta þessu eru
innflutningsölur umreiknaðar með
stuðlum sem taldir eru end-
urspegla meðalnýtingu. Í ljós kem-
ur að innflutningur á kjöti, sem
nýtur tollverndar, hefur aukist
stórlega frá 2010. Markaðs-
hlutdeild innflutts kjöts er orðin á
bilinu 10-15% í kjúklinga-, svína-
og nautakjöti. Fyrstu 11 mánuði
ársins 2014 varð 52% aukning á
innflutningi kjöts miðað við allt ár-
ið 2013 og því stefnir þetta hlutfall
í að hækka enn. Ísland er því í
heildina að veita markaðsaðgang á
margvíslegum sérkjörum (lágum
tollum eða tollalausum) fyrir
margfalt meira magn en sem nem-
ur 5% af neyslu áranna 1986-1988,
eins og Samtök atvinnurekenda
hamra stöðugt á. Aðferðir ís-
lenskra stjórnvalda við að úthluta
tollkvótunum eru fyllilega lögmæt-
ar og í samræmi við markmið
þeirra samninga sem þeir byggjast
á.
Birgðasöfnun innflytjenda
Í ljósi þess að innflutningur hef-
ur aukist gríðarlega og tollvernd
lækkað eins og segir í skýrslunni,
er mikilvægt að ræða framkvæmd
tollverndar í landbúnaði og sam-
spil hennar við aðra þætti land-
búnaðarstefnunnar. Ef framfylgja
á markmiðum búvörulaga um að
innlend framleiðsla uppfylli eft-
irspurn getur svarið ekki verið að
veita opna tollkvóta svo mánuðum
skiptir sem nýttir eru til að
byggja upp birgðir hér innan-
lands. Dæmið um innflutning
svínakjöts í september í fyrra tal-
ar skýrt sínu máli. Fyrstu 9 mán-
uði ársins 2014 voru flutt inn 490
tonn af svínakjöti (áður en um-
reiknað er í heila skrokka). Í sept-
ember einum, sem var síðasti
mánuðurinn á tímabilinu þar sem
veittir voru opnir tollkvótar fyrir
svínasíður, voru flutt inn 148 tonn
sem lét nærri að vera 57% af
mánaðarsölu á innlendu kjöti um-
reiknað í heila skrokka. Engin bú-
grein hvorki svínakjötsframleiðsla
né önnur kjöt- eða búvörufram-
leiðsla mun vaxa og dafna við slík-
ar aðstæður heldur mun smám
saman grafa undan henni, fram-
boð minnka og í kjölfarið verða
opnað fyrir enn meiri opna toll-
kvóta. Hér þarf því að sporna við
ef ekki á illa að fara. Það er verk-
efni atvinnuvega- og nýsköp-
unarráðherra að nýta þessa
skýrslu til að grípa til þeirra að-
gerða sem nauðsynlegar eru til að
standa vörð um framtíð íslensks
landbúnaðar þannig að þegar
verði snúið frá hnignun til nýrrar
sóknar.
Eftir Ernu
Bjarnadóttur » Þó má draga þær
ályktanir að toll-
vernd hafi í raun dregist
saman þegar litið er til
aukinna tollkvóta og
lækkunar tolla á vörum
frá ESB.
Erna Bjarnadóttir
Höfundur er aðstoðarfram-
kvæmdastjóri Bændasamtaka
Íslands.
Stöndum vörð um íslenskan landbúnað