Morgunblaðið - 04.02.2015, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. FEBRÚAR 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Hinn 24.aprílnæst-
komandi verður
þess minnst að
þá verða eitt
hundrað ár liðin frá upphafi
þeirra atburða sem nefndir
hafa verið þjóðarmorð Ot-
tómanaveldisins á Armen-
um. Upp undir ein og hálf
milljón manna lést þá í
skipulögðum ofsóknum á
árabilinu frá 1915 til 1923
og hundruð þúsunda til við-
bótar voru neydd til þess að
yfirgefa heimili sín og flutt
nauðungarflutningum til
svæðisins fyrir botni Mið-
jarðarhafs, þar sem nú eru
Írak og Sýrland. Þegar
þangað var komið var þeim
sem lifðu af gönguna komið
fyrir í fangabúðum. Armen-
ar dreifðust um heiminn og
búa nú nærri því átta af
hverjum tíu Armenum utan
heimalandsins.
Þessir atburðir fóru ekki
mjög leynt á þeim tíma. Í ís-
lenskum dagblöðum má lesa
frásagnir frá sjónarvottum
um hina ólýsanlegu grimmd
Tyrkja og Kúrda gagnvart
Armenunum og vitað er að
til dæmis sendiherra
Bandaríkjanna í Ottó-
manaveldinu sendi svartar
skýrslur til Washington um
ástandið. En í miðju heims-
stríði hafði heimsbyggðin
hvorki getu né vilja til þess
að láta sig málið nokkru
varða og að stríði loknu
féllu voðaverkin fljótt í
þagnargildi.
Tyrkir hafa alla tíð neitað
því að þessar skelfilegu
hörmungar falli undir skil-
greininguna á þjóðarmorði.
Mótbára þeirra er sú að
ekki hafi verið um skipu-
lagðar aðgerðir Ottómana-
veldisins að ræða, heldur
hafi Armenar gengið í lið
með rússneskum innrásar-
her og því hafi verið um
eðlilegt mannfall af völdum
stríðsins að ræða. Recep
Tayyip Erdogan, forseti
Tyrklands, lýsti því reynd-
ar yfir í lok janúar að Tyrk-
ir væru tilbúnir til að taka á
sig ábyrgð, ef sagnfræð-
ingar teldu sig geta sannað
hana svo óyggjandi væri.
Fólst þó í orðum hans mikill
efi um að sú væri raunin.
Armenska þjóðarmorðið
snertir alla heimsbyggðina.
Á meðan Tyrkir komast upp
með að afneita
þessum dökka
kafla í fortíð
sinni er lítil von
til þess að hægt
verði að koma í
veg fyrir viðlíka atburði í
framtíðinni. „Hver man eft-
ir Armenunum?“ spurði
Hitler hershöfðingja sína
stuttu fyrir upphaf síðari
heimsstyrjaldar og rétt-
lætti þannig þau voðaverk
sem Þjóðverjar áttu eftir að
fremja. Og sagan hefur end-
urtekið sig víðar. Í Rúanda,
í Kambódíu, í Darfúr-
héraði, í Srebrenica. Í öllum
þessum tilfellum og fleiri
var heimsbyggðin sein til
aðgerða, jafnvel löngu eftir
að ljóst var hvað væri á
ferðinni.
Stundum nær réttlætið að
ganga fram seint og um síð-
ir, líkt og í tilfelli Srebre-
nica, þar sem sérstakur
dómstóll í málefnum Júgó-
slavíu staðfesti í síðustu
viku dóma yfir fjórum hátt-
settum liðsforingjum Bosn-
íu-Serba og dæmdi tvo
þeirra fyrir þjóðarmorð. En
línan á milli getur verið
óljós, sem sést á því að sami
dómstóll sýknaði í gær bæði
Króata og Serba af ásök-
unum um að hafa skipulagt
þjóðarmorð á hinum, þrátt
fyrir að hvorir tveggja hafi
unnið ótrúleg ofbeldisverk í
skjóli borgarastríðsins.
Á aldarafmæli voðaverk-
anna í Armeníu gefst
heimsbyggðinni einstakt
tækifæri til þess að sýna
það, að viðlíka atburðir og
gerðust í Tyrklandi fyrir
eitt hundrað árum verði
ekki liðnir, með því að við-
urkenna það að um þjóðar-
morð hafi verið að ræða. 23
þjóðir hafa nú stigið slíkt
skref, þar á meðal Svíþjóð,
Frakkland og Þýskaland.
Að auki hafa Evrópuþingið,
Evrópuráðið og 43 af ríkj-
um Bandaríkjanna gert hið
sama, auk fleiri alþjóða-
samtaka.
Með slíkri viðurkenningu
er ekki verið að krefja
Tyrki nútímans um skulda-
skil á syndum feðranna,
heldur er eingöngu verið að
veita fórnarlömbunum þann
virðingarvott að þegja ekki
lengur um glæpinn. Það er
löngu kominn tími til að
heimsbyggðin sýni það að
hún man eftir Armenunum.
Nær öld er liðin
frá einu mesta
ódæði 20. aldar}
Þjóðarmorð
í þagnargildi
Í
þá daga þegar allir blogguðu eða lang-
aði til að blogga tóku íslenskir femín-
istar sig saman um að blogga á hinu
svonefnda Moggabloggi, enda blasti
við að umræða á netinu yrði annars
undirlögð af körlum, eða í það minnsta umræða
á Moggablogginu sem varð fljótlega áberandi
vettvangur umræðu á netinu. Eitt af því sem
konur í þeirra hópi fundu svo snemma fyrir var
að athugasemdir sem þær fengu á síðum sínum
voru harkalegri og hranalegri en þegar karlar
skrifuðu um sama mál.
Þetta hljómar kannski ósennilega, jafnvel fá-
ránlega, en það var staðreynd engu að síður og
er enn eins og hver sá getur séð sem nennir að
skoða umræður á til að mynda Fésbók þar sem
konur tjá sig um femínísk efni. Víst fá karlar á
baukinn sem hætta sér út í þá umræðu, en
þeim eru ekki valin eins slæm orð og, einkennilegt en satt,
þeim er aldrei hótað nauðgunum eða annarri kynferð-
islegri misbeitingu eins og brenna vill við þegar konur eiga
í hlut (og virkir í athugasemdum eru karlar).
Eitt af því sem netvæðing fjölmiðla átti að bera með sér
var gagnvirkni, þ.e. að lesendur frétta gætu rætt um þær,
komið athugasemdum á framfæri eða leiðréttingum og
jafnvel með ábendingar um fréttaefni. Annað kom á dag-
inn, eins og flestir þekkja, því ekki var bara að fæstir hafa
áhuga á að taka þátt í netumræðu almennt, heldur eru
þeir sem áhuga hafa og nennu oftar en ekki þeir sem mað-
ur vill helst ekki heyra frá.
Hvað veldur er erfitt að segja; af hverju
þarf fjölmiðill eins og breska blaðið The Gu-
ardian, til að mynda, að hafa á annan tug
starfsmanna í því verki einu að lesa yfir at-
hugasemdir lesenda á vefútgáfu blaðsins og
sigta út svívirðingar, hommahatur, kynþátta-
níð og kvenfyrirlitningu? Sumir miðlar, til að
mynda Twitter, láta það vera að skipta sér af
hroða, nema þegar þeim er bent á hann, og
bera við að tístin séu svo mörg, um 500.000.000
á dag, að illt sé við að eiga.
Þessu hafa konur fengið að kenna á öðrum
fremur eins og bandaríski rithöfundurinn og
blaðamaðurinn Lindy West lýsti í vefútgáfu
Guardian í fyrradag, en hún fékk yfir sig gusu
af viðurstyggilegum hótunum fyrir það að
gera athugasemdir við nauðgunarbrandara
skemmtikrafta. Fjölmargir þeirra sem tístu
um hana hótuðu henni nauðgun, eða hæddu hana fyrir að
vera svo ljót eða feit að enginn vildi nauðga henni, en ýms-
ir hótuðu líka að myrða hana, limlesta eða pynta á hrotta-
legan hátt.
Eins og West rekur söguna er lykilatriði fyrir þær fjöl-
mörgu konur sem verða fyrir slíkum árásum að svara
þeim aldrei eða kveinka sér undan þeim opinberlega. Svo
fór þó að hún komst í samband við einn hatursmanna
sinna og gat spurt hvað honum gengi til. Hann átti erfitt
með að svara en útúr öllu saman mátti eiginlega lesa að
hann hataði hana vegna þess að hún hataði sig ekki sjálf.
arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
Um virka í athugasemdum
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Sykursýki er vaxandi vanda-mál meðal eldra fólks oggetur verið ein af ástæð-unum fyrir flutningi á
hjúkrunarheimili. Íbúar með syk-
ursýki á hjúkrunarheimilum eru
yngri og betur á sig komnir andlega
en aðrir íbúar, en margþætt heilsu-
farsvandamál fylgja sykursýki aldr-
aðra og verði ekkert að gert getur
tíðnin aukist enn frekar.
Þetta er meðal þess sem kemur
fram í nýrri rannsókn tveggja ís-
lenskra hjúkrunarfræðinga og birt-
ast niðurstöðurnar í nýjasta Lækna-
blaðinu.
Hjúkrunarfræðingarnir Ingi-
björg Hjaltadóttir og Árún Kristín
Sigurðardóttir gerðu rannsókn á
heilsufari íbúa á hjúkrunarheimilum
hér á landi á árabilinu 2003-2012. Þar
kom m.a. fram að hlutfall íbúa á
hjúkrunarheimilum sem eru með
sjúkdómsgreininguna sykursýki hef-
ur hækkað úr 10,3% í 14,2% á tíu ár-
um. Ekki er greint á milli þess hvort
um er að ræða sykursýki 1 eða 2, en
síðarnefnda gerðin kemur m.a. frek-
ar fram hjá þeim sem eru of þungir
og líkamsþyngdarstuðull íbúa með
sykursýki var hærri en hinna.
Neikvæð þróun
Í grein þeirra Ingibjargar og
Árúnar í Læknablaðinu segir m.a. að
brýnt sé að koma í veg fyrir þróun á
sykursýki 2 hvenær sem er á ævi-
skeiðinu. Bættar lífslíkur ásamt auk-
inni ofþyngd almennings á Íslandi
munu líklega leiða til þess að algengi
sykursýki á hjúkrunarheimilum
heldur áfram að aukast í framtíðinni.
„Vitundarvakning þarf að eiga sér
stað á Íslandi til að finna leiðir til að
draga úr ofþyngd og offitu, þar þarf
að ná til almennings og fá matvæla-
iðnaðinn til að auka framboð á holl-
um mat og skyndibita,“ segir í grein-
inni. „Sykursýki hefur aukist í
samfélaginu og þá gerist það líka á
hjúkrunarheimilum,“ segir Ingi-
björg.
Nota fleiri lyf
Annað sem rannsóknin leiddi í
ljós var að fjöllyfjanotkun, þ.e. þegar
fólk notar fleiri en fimm lyf að stað-
aldri, er algengari hjá sykursjúkum
íbúum hjúkrunarheimila og eykur
það hættu á ýmsum aukaverkunum.
Ingibjörg segir að erlendar rann-
sóknir sýni að íbúar með sykursýki
noti fleiri lyf, eða 10,9 lyf að með-
altali, borið saman við íbúa án syk-
ursýki, sem nota 8,4 lyf að meðaltali.
Sérsniðin umönnun
Hún segir sykursjúka á hjúkr-
unarheimilum þunga í umönnun, því
líkamleg heilsa þeirra sé lakari en
jafnaldra þeirra sem ekki séu með
sykursýki, t.d. séu háþrýstingur,
hjartasjúkdómar, nýrnabilanir og of-
læti/þunglyndi algengara meðal syk-
ursjúkra. Sérsníða þarf umönnunina
að hverjum og einum, en á móti hafi
þeir betri vitræna getu en aðrir íbúar
hjúkrunarheimilanna. „Þess vegna
er t.d. þörf á annars konar afþrey-
ingu fyrir þennan hóp,“ segir Ingi-
björg. Ýmsum spurningum er ósvar-
að um þarfir þessa hóps og því þörf á
frekari rannsóknum þar sem m.a.
meðferð er skoðuð, að mati Ingi-
bjargar.
„Ef hægt er að fækka þeim sem
þróa með sér sykursýki af tegund 2
er möguleiki að fækka yngri íbúum á
öldrunarstofnunum,“ segir Ingibjörg
og bendir á að ríkið greiði tæplega
níu milljónir á ári fyrir hvern ein-
stakling á hjúkrunarheimili. „Hvert
ár sem einstaklingur dvelur á hjúkr-
unarheimili er dýrt fyrir sam-
félagið.“
Sykursýki aldraðra
fylgir ýmis vandi
Morgunblaðið/Eggert
Hjúkrunarheimili Rannsókn Ingibjargar og Árúnar leiddi í ljós fjölgun
sykursjúkra á hjúkrunarheimilum. Margir þeirra þurfa sérhæfða umönnun.
Sykursýki er sjúkdómur, sem
veldur því að sykur úr fæðunni
kemst ekki inn í frumurnar
vegna skorts á hormóninu insúl-
íni og því helst sykurinn í blóð-
rásinni.
Til eru tvö afbrigði af sykur-
sýki. Annars vegar tegund 1,
sem er insúlínháð sykursýki, en
þá framleiðir brisið ekki insúlín.
Hún er algengari hjá ungu fólki
og börnum. Hins vegar er teg-
und 2, insúlínóháð sykursýki
sem stundum er nefnd áunnin
sykursýki. Þá framleiðir brisið
insúlín, en ekki í nægilega miklu
magni. Þessi tegund er algeng-
ari hjá eldra fólki. Tíðni hennar
hefur aukist víða um heim und-
anfarna áratugi og hefur sykur-
sýki 2 stundum verið kölluð
sjúkdómur 21. aldarinnar af
þeim sökum. Báðar tegundir
sykursýki eru ættgengar, að því
er fram kemur á vefsíðum Fé-
lags sykursjúkra og Landspít-
alans.
Sjúkdómur
21. aldar
TVÆR TEGUNDIR