Morgunblaðið - 05.02.2015, Blaðsíða 18

BAKSVIÐ
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Nauðsynlegt er að fara íherferð gegn tröllahvönní landi Reykjavíkur-borgar. Plantan er
ágeng, skyggir á annan gróður,
dreifir hratt úr sér og eitraður safi
hennar getur valdið varanlegum
skaða á fólki. Þetta segir Þórólfur
Jónsson, deildarstjóri náttúru og
garða hjá borginni, sem hefur lagt
fram tillögur að
aðgerðum gegn
tröllahvönn til
næstu þriggja
ára.
„Þessi planta
er viðsjárverð,“
segir Þórólfur
sem segir trölla-
hvönn upphaflega
hafa verið rækt-
aða sem garðplöntu, enda sé plantan
tignarleg með stórum blöðum og
blómum. Hann segir að um sé að
ræða tvær tegundir, bjarnarkló og
húnakló, og einstakar plöntur geti
orðið allt að þrír metrar á hæð.
Plantan þarf frjóan jarðveg og gæti
því þrifist einkar vel í lúpínubreiðum
og gömlum görðum. Þórólfur segir
litla vistfræðilega ógn stafa af plönt-
unni enn sem komið er, en margt
bendi þó til að hún sé farin að dreifa
úr sér víða. Hún geti dreift hratt úr
sér, því hver planta getur framleitt
allt að 20.000 fræ. „Við höfum fylgst
með henni um tíma og óttumst að
hún gæti breiðst út meira en góðu
hófi gegnir,“ segir Þórólfur og nefnir
Laugarnesið og Ægisíðuna sem
dæmi um staði þar sem plantan hef-
ur haft sig í frammi meira en góðu
hófi gegnir.
Getur valdið blindu
Tröllahvönn er eitruð því safinn
í stönglum hennar og blöðum inni-
heldur efnasamband sem heitir fúr-
anókumarín. Berist safinn á húð get-
ur hann valdið sterkum exem-
viðbrögðum sem geta verið þrálát, að
sögn Þórólfs. Safinn veldur roða og
sviða, síðan geta myndast sársauka-
fullar blöðrur sem geta skilið eftir
sig varanleg ör. Berist safinn í augu
er hætta á tímabundinni og jafnvel
varanlegri blindu. Þórólfur segir að
safi geti t.d. skvest á þann sem slái
tröllahvönnina með orfi og því sé
mikilvægt að klæðast hlífðar-
búnaði þegar unnið er að garðyrkju
í námunda við plöntuna. Þá eru
dæmi um að börn að leik hafi fengið
safann á sig fyrir slysni.
Spurður um í hverju aðgerðir
gegn tröllahvönninni gætu falist
segir Þórólfur að fyrsta skrefið sé
að kortleggja útbreiðslu hennar í
borgarlandinu og það sé áætlað í
sumar. Þá þurfi að forgangsraða
þeim stöðum þar sem mest liggur
við að útrýma plöntunni, en það er
t.d. gert með því að grafa upp stakar
plöntur, nota illgresiseyði eða skera
hana ítrekað upp. „Hún er býsna
harðgerð, einkum ef hún er orðin
gömul, og það gæti þurft mikið til,
jafnvel endurteknar aðgerðir í
nokkur ár, til að ráða niðurlögum
hennar,“ segir Þórólfur og bætir við
að plantan geti orðið nokkurra ára-
tuga gömul.
Fræðsla mikilvæg
„Við myndum setja í forgang þá
staði þar sem börn eru að leik, það er
algerlega óviðunandi að hún vaxi ná-
lægt leiksvæðum, þótt við vitum
reyndar engin dæmi þess núna. En
það er ekki síður mikilvægt að fræða
fólk um tröllahvönnina, því það eru
nokkrar plöntur sem líkjast henni
fljótt á litið,“ segir Þórólfur og nefnir
þar skessujurt og kerfil. „Ekki vilj-
um við að einhver móðursýki grípi
um sig. En við viljum stemma stigu
við tröllahvönninni áður en við
stöndum frammi fyrir því að við eig-
um erfitt með að ráða við hana.“
Atlaga gegn eitraðri
og ágengri plöntu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sakleysisleg Tröllahvönnin virðist býsna meinlaus. En hún er ekki öll
þar sem hún er séð, að mati deildarstjóra náttúru og garða hjá borginni.
18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. FEBRÚAR 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Allt frá alda-mótum,þegar Hugo
heitinn Chavez
komst til valda,
hefur Venesúela
verið eitt af sósíal-
ísku sæluríkjunum sem
vinstrisinnar á Vesturlöndum
hafa litið á sem fyrirmynd.
Chavez gat höfðað til alþýð-
unnar með loforðum um bætt
kjör á grundvelli áætl-
unarbúskapar. En á bak við
kjarabæturnar reyndist eng-
inn alvöru grunnur, heldur var
þeim haldið uppi með aðstoð
olíuiðnaðarins.
Með olíunni var ávallt hægt
að sparsla í þau göt sem mynd-
uðust þegar áætlanir kerfis-
karlanna brugðust sem endra-
nær. Með olíunni reistu
stjórnvöld í Caracas sér glæsi-
leg Pótemkín-tjöld. Lækkun
olíuverðsins hefur komið sér
illa fyrir efnahaginn, og gert er
ráð fyrir að hagkerfið muni
dragast saman um nærri því
sjö prósent á þessu ári. Á sama
tíma er talið að verðbólga verði
um 56%, og má skrifa það
mestmegnis á það að skuldum
ríkisins er jafnan mætt með
aukinni peningaprentun.
Pótemkín-tjöldin eru að
falla, og á bak við glittir í hinn
ljóta raunveruleika Chavism-
ans. Heilbrigðiskerfið er kom-
ið að fótum fram, þar sem ekki
fást jafnvel einföldustu nauð-
synjavörur. Þrálátur vöru-
skortur er í landinu, sem hefur
leitt af sér skömmtun og bið-
raðir í búðum, svo að minnir á
austantjaldslöndin forðum.
Vegna fyrirskipana frá ríkinu
um að verslunum
sé skylt að hafa
hillur sínar fullar
er ofgnótt af tann-
kremi í apótekum,
en engir fást tann-
burstarnir svo eitt
dæmi sé tekið. Vandinn hefur
gengið svo langt að meira að
segja Jorge Giordani, sem áð-
ur var helsti efnahagsráðgjafi
Chavez, hefur sagt efnahaginn
standa á brauðfótum.
Nicolas Maduro, arftaki
Chavez, hefur brugðist við
vandanum á hefðbundinn hátt.
Hann ásakar Bandaríkin um að
vilja steypa sér af stóli, og tal-
ar fjálglega um pólitíska and-
stæðinga sína sem fasista. Hef-
ur hann til að mynda sakað
Joseph Biden, varaforseta
Bandaríkjanna, um að hafa
lagt á ráðin um valdarán í land-
inu. Gífuryrði Maduros geta þó
vart falið það, að hann nýtur nú
einungis stuðnings um fimmt-
ungs þjóðar sinnar, og að undir
niðri kraumar óánægjan með
hina nýju stöðu mála.
Tæpt ár er nú frá fjölmenn-
um mótmælum í landinu, sem
barin voru niður af lögreglu og
öfgasveitum Chavistanna, með
þeim afleiðingum að 43 létust
og um 3.000 voru fangelsaðir. Í
þeim mótmælum sást að líkt og
í öðrum sæluríkjum sósíalism-
ans eru það einungis völdin
sem heilla ráðamenn og að þeir
munu ganga langt til þess að
halda í þau. Þess vegna er allt
útlit fyrir að almenningur í
Venesúela muni áfram þurfa
að líða fyrir enn eina tilrauna-
starfsemina sem gerð er í nafni
sósíalismans.
Chavisminn var
innistæðulaus og
þoldi ekki lækkandi
olíuverð }
Bak við Pótemkín-tjaldið
Grimmd liðs-manna Ríkis
íslams virðist tak-
markalaus. Ný
dæmi birtust
mönnum á dögunum. Hern-
aður er í sínu eðli viðurstyggi-
legur, en þó eru til skráðar og
óskráðar reglur um að draga
beri úr verstu broddunum,
einkum skaðaverkum á sak-
leysingjum, sem eru fylgikvill-
ar stríðsaðgerða. Miklu skiptir
hver er í hlutverki árásaraðila
og hver grípur til varna í nauð.
Um þá einkunn má iðulega
deila, en annað er óumdeilt.
Þýskaland Hitlers gekk sí-
fellt lengra í aðgerðum og ögr-
unum og velviljaðir stjórn-
málamenn stunduðu friðkaup
við hann, þótt þeir væru snuð-
aðir í hvert sinn. Ljóst er, að
sú stefna, svo mannúðleg sem
hún þótti og svo yfirgnæfandi
stuðnings sem hún naut í
könnunum, reyndist dýrkeypt.
Bandaríkja-
menn og banda-
menn þeirra áttu
sína formlegu sig-
urstund bæði í
Afganistan og Írak. En gleðin
stóð stutt. Írak er í upplausn
og Afganistans bíður sömu ör-
laga. Aðgerðir Nato í Líbíu
hafa haft skelfilegar afleið-
ingar.
Vegna þessa klúðurs hefur
hvorugur stóru flokkanna
vestra vilja eða styrk til þess
að hvetja til landhernaðar
gegn trylltum hermdarverka-
mönnum Ríkis íslams. Tónn
repúblikana er herskárri, en
þeir fara þó ekki yfir fyrrnefnt
strik. Þeir gagnrýna Obama
forseta fyrir að hafa enga
áætlun um hvernig taka skuli á
óhugnaðinum. En ástæða þess
er, að engin aðgerð hefur fund-
ist, sem tryggir sigur án þess
að „stígvélin stappi stríðs-
svaðið“.
Ástæða fumsins
blasir við}Skiljanlegt er að vilja vanti Flestir ef ekki allir sem ég þekki eruhlynntir bókasöfnum. Þau hafayfir sér rómantískan blæ, hljóðlátog virðuleg afdrep fyrir vits-munaverur, ungar sem aldnar, og
ekki skemmir fyrir að þar er hvenær sem er
hægt að fá brakandi ferskar bækur fyrir skitn-
ar 1.600 krónur á ári. Helvíti góður díll, ekki
síst ef horft er til þess að í dag minnir verðmið-
inn á nýjum skáldsögum í bókabúðum á tann-
aðgerðir eða lögfræðiþjónustu fremur en
menningu og listir.
Segjum að þú hafir áhuga á fimm nýjum bók-
um sem komu út fyrir síðustu jól. Hvort ætt-
irðu að kaupa þær allar fyrir, segjum, 20-30
þúsund krónur, eða panta þær á bókasafni fyrir
sama og ekki neitt? Þetta er kristaltært dæmi
um það sem á ensku kallast no brainer.
Fáir sem ég þekki vita hins vegar hvernig höfundar fá
greitt frá bókasöfnum. Hérna er svarið: Höfundar bóka
sem koma út á íslensku fá 17,5 krónur á hvert útlán. Berðu
það saman við fjárhæðina sem þú greiddir fyrir leigu á síð-
ustu VOD-mynd. 1.000 útlán gefa höfundi 17.500 kr. Af
hverju eru það 17,5 krónur en ekki 18,5 krónur? Vegna
þess að hið opinbera ákveður þá upphæð einhliða í fjár-
lögum hverju sinni sem það getur hugsað sér að nurla
saman handa höfundum. Til samanburðar er þessi upp-
hæð tífalt hærri í ýmsum löndum sem við „viljum bera
okkur saman við“ og er lifibrauð margra höfunda þar.
Þetta yfirgengilega og ósanngjarna fyrirkomulag er
m.a. ein af forsendum þess að rithöfundar eru í 99% tilvika
upp á náð listamannalauna komnir vilji þeir eiga einhvern
möguleika á að geta unnið, að minnsta kosti
tímabundið, við iðju sína. Hið opinbera lætur
ekki nægja að skattleggja sölu höfundarverka
þeirra og taka svo tekjuskatt af þeim sjálfum,
heldur lánar það þessi sömu höfundarverk út í
massavís árið um kring og ákveður svo ein-
hliða hvaða grínupphæð það greiðir þeim fyrir
hverju sinni.
Vandamálið er fyrirkomulagið og valdníðsl-
an í því, ekki fjárhæðin í Bókasafnssjóði hverju
sinni. Rithöfundar geta haldið áfram næstu ár
og áratugi að vera enn einn máttlausi þrýsti-
hópurinn sem berst við að kría út meira af op-
inberu fé, en eitthvað segir mér að þeir muni
seint hafa erindi sem erfiði, enda verða rithöf-
undar aldrei vinir yfirvalda. Væri svo fráleitt
að taka upp hófsama gjaldtöku fyrir lán á nýj-
um bókum, segjum t.d. 200-300 kr.? Ég er ekki
viss sjálfur, en velti þessu upp. Það væri bæði til þess fallið
að rétta hlut höfunda, þó ekki nema örlítið, og myndi jafn-
framt stuðla að því að bækur þeirra rötuðu til lesenda sem
hefðu raunverulegan áhuga á að lesa þær.
Mikil ósköp, ég þekki þessar tölur vegna þess að ég hef
sjálfur sent frá mér bækur. Ég er hagsmunaaðili. En ég
fjalla líka um þetta mál á þessum vettvangi vegna þess að
Íslendingar eru þjóð sem ítrekað lýgur að sjálfri sér í
gegnum tækifærisræður ráðamanna að hún sé í hjarta
sínu eitthvað sem nefnist bókaþjóð. Að bækur – og þar
með höfundar – hafi vægi og skipti máli í hennar augum.
Ég hef frá barnæsku aldrei skilið þennan stimpil og get
ekki séð að það sé líklegt til að breytast á fullorðinsárum.
haa@mbl.is
Halldór
Armand
Pistill
Réttlæti ríkismenningar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Reykjavík er ekki eina sveitarfélagið sem telur ástæðu til að stemma
stigu við tröllahvönn. Til dæmis beindi sveitarstjórn Eyjafjarðarsveitar
þeim tilmælum til landeigenda í sveitinni vorið 2012 að uppræta plönt-
una og 2009 lagði Náttúrustofa Vesturlands til að henni yrði útrýmt í
Stykkishólmi.
Á vef Náttúrufræðistofnunar Íslands segir að tröllahvönn sé á lista
yfir þær erlendu plöntur sem óheimilt sé að flytja inn. Þar segir að hún
sé fremur sjaldgæf utan garða, en hafi þó náð að mynda stórar breiður
á höfuðborgarsvæðinu og í Eyjafirði.
Tröllahvönnin er óvinsæl
BANNAÐ AÐ FLYTJA INNÞórólfur Jónsson