Morgunblaðið - 19.02.2015, Blaðsíða 40

40 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 2015
sem eigi að vera það að stilla til frið-
ar. „Gerist það eykst hættan á að
dragast með inn í átökin. Það þarf
því að spyrja hvaða hlutverki vald-
beitingin getur gegnt í friðarferlinu,“
segir Mats og bætir við að oftar en
ekki sé meiri þörf á því að treysta
innviðina á átakasvæðum heldur en
að beita hervaldi. „Það er ekki hægt
að halda friðinn til lengdar í pólitísku
tómarúmi. Það er því sú hætta að
með því að beita valdi á svæðum þar
sem lítil von er á friði leiði bara til
nokkurs konar hringrásar, þar sem
valdbeitingin ýtir bara undir frekari
átök á svæðinu,“ segir Mats.
Voðaverkin sköpuðu pressu
En hvaðan kom þessi áhersla á
„harðari“ friðargæslu? „Það sem
gerðist, var að í kjölfar hryllingsins á
fyrri hluta 10. áratugarins í Rúanda
og Srebrenica, þá kom upp sú tilfinn-
ing að Sameinuðu þjóðirnar gætu
ekki setið hjá þegar slíkir atburðir
ættu sér stað. Þá skapaðist mikil
pressa á samtökin að beita sér til
þess að koma í veg fyrir gríðarmikil
hermdarverk af þessu tagi,“ segir
Mats. Hann segist skilja það og sé
sammála því að Sameinuðu þjóðirnar
eigi ekki að sitja hjá í slíkum til-
fellum. Hins vegar verði að greina á
milli samtakanna og aðildarþjóðanna
og þeirri ábyrgð sem þær beri. „Það
sem öryggisráðið hefur oft gert með
friðargæsluverkefni er að nota þau
til þess að losa sig við erfið vandamál
sem ráðið veit ekki hvernig á að
leysa úr. Ég tel að slík notkun á frið-
argæslu sé að bjóða hættunni heim. Í
tilfelli Júgóslavíu og Rúanda þarf að
spyrja hvaða hluti Sameinuðu þjóð-
anna það var sem brást. Voru það
samtökin sem slík, eða aðildarríkin
sem eiga að veita þeim stuðning
sinn? Munurinn þar á er mikill og við
þurfum alltaf að hugsa um hvað við
eigum við þegar við tölum um Sam-
einuðu þjóðirnar.“
Efasemdir meðal þróunarríkja
Mats tekur fram að það geti verið
ástæða við vissar aðstæður að beita
valdi, en að þá þurfi að vera skýr
pólitísk markmið sem liggi að baki.
„Án slíkra markmiða er líklegra að
valdbeitingin muni valda meiri
skaða.“ Samsetning Sameinuðu
þjóðanna þýði það að líklegra sé að
menn greini á um markmiðin, sem
leiði aftur til þess að friðargæsluliðið
hefur óskýrt umboð.
Mats bendir á að nokkur áherslu-
munur sé á milli ríkja eins og Ind-
lands og Brasilíu og hinna vestrænu
ríkja um það hversu mikið gildi hern-
aðaraðgerðir geti haft í friðargæslu.
Aðspurður segir Mats það ljóst að
þjóðir gætu farið að hugsa sig tvisvar
um. „Meirihluti þeirra þjóða sem
leggja til friðargæslulið eru þróun-
arríki á borð við Indland, Pakistan
og Bangladesh, og þau yrðu tregari
til þess að senda lið á vettvang vit-
andi það að það gæti orðið mannfall,“
segir Mats. Það yrði því að hafa það í
huga áður en stefnan yrði sett á auk-
ið bardagahlutverk friðargæslunnar.
Friður verður ekki til í tómarúmi
 Mats Berdal, prófessor í öryggis- og þróunarfræðum, hefur efasemdir um gildi „harðrar“ friðar-
gæslu  Segir hættuna að Sameinuðu þjóðirnar sogist inn í átök og missi sjónar á markmiðinu
Morgunblaðið/Eggert
Fullt hús Fyrirlestur Berdals var mjög vel sóttur og var gerður góður róm-
ur að máli hans. Berdal hefur efasemdir um gildi „harðari“ friðargæslu.
Morgunblaðið/Eggert
Friðargæsla Mats Berdal, prófessor í öryggis- og þróunarfræðum við King’s College í London flutti erindi síðastlið-
inn föstudag um það hvort að friðargæslulið SÞ ætti að taka að sér aukið bardagahlutverk við vissar aðstæður.
VIÐTAL
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
Því gætu fylgt nokkur vandamál,
kjósi Sameinuðu þjóðirnar að gefa
friðargæsluliði sínu oftar leyfi til
þess að beita valdi. Þetta er álit Mats
Berdals, prófessors í öryggis- og
þróunarfræðum við King’s College í
London, en hann hélt fyrirlestur hér
á landi á föstudaginn í síðustu viku á
vegum rannsóknasetursins Eddu, og
Jafnréttisháskóla Sameinuðu þjóð-
anna við Háskóla Íslands. Í fyr-
irlestri sínum skoðaði Berdal einkum
afskipti Sameinuðu þjóðanna af Lýð-
stjórnarlýðveldinu Kongó, Vestur-
Afríku og Haíti.
Erfitt að blanda stríði við frið
Mats segir þróunina hafa verið þá
á síðustu tíu til fimmtán árum að
leggja meiri áherslu á „harðari“ frið-
argæslu. Sú þróun hafi náð vissu há-
marki í Lýðstjórnarlýðveldinu
Kongó, þegar ákveðið var fyrir
tveimur árum að veita hluta frið-
argæsluliðsins þar svonefnt bar-
dagahlutverk.
„Ég tel að þessari þróun fylgi
nokkur vandamál af ýmsum ástæð-
um. Í fyrsta lagi sýnir sagan að það
er bæði hættulegt og erfitt að ætla
sér að blanda saman stríðsrekstri og
friðargæslu,“ segir Mats og bendir á
að slíkt hafi gjarnan þau áhrif að
grafa frekar undan ástandinu.
„Það leiðir einnig til þess að Sam-
einuðu þjóðirnar, sem í orði kveðnu
eiga að vera hlutlausar, verða þátt-
takandi í átökunum,“ segir Mats. Þá
þurfi að ákveða hvort samtökin séu
tilbúin til átaka, en Mats segir að
Sameinuðu þjóðirnar séu að sínu
mati lítt hæfar til þess að taka slíka
ákvörðun, þar sem aðildarríkin séu
mjög sundurleit og oft ósammála um
réttar leiðir.
Hætta á að dragast með í átök
Mats segir það einnig skoðun sína
að horfi menn of mikið á valdbeitingu
geti þeir misst sjónar á takmarkinu,
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson for-
sætisráðherra, Kristín Ingólfsdóttir,
rektor Háskóla Íslands, og Margrét
Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður
hafa undirritað samning um að Þjóð-
minjasafn Íslands afhendi Háskóla
Íslands gömlu Loftskeytastöðina við
Brynjólfsgötu 5 til afnota.
Með gjafasamningi og afsali gaf
Landssími Íslands ríkissjóði Loft-
skeytastöðina. Húsið var síðan afhent
Þjóðminjasafni Íslands 1. mars 2005
til umráða og umsýslu og skyldi safn-
ið frá þeim tíma sjá um rekstur og
ráðstöfun þess samkvæmt nánara
samkomulagi við Háskóla Íslands.
Árið 2013 varð Þjóðminjasafnið há-
skólastofnun með sjálfstæðan fjárhag
og um þessar mundir er stefnt að
undirritun samstarfssamnings milli
Háskóla Íslands og Þjóðminjasafns.
Að tillögu Þjóðminjasafns Íslands
féllst forsætisráðherra á að Háskóli
Íslands tæki við ábyrgð Loftskeyta-
stöðvarinnar til afnota í þágu starf-
semi skólans, segir í tilkynningu. Við
undirritun samningsins tekur Há-
skóli Íslands við ábyrgð hússins, við-
haldi og viðgerðum auk þess að velja
húsinu viðeigandi hlutverk sem hæfir
sögu þess og byggingarsögulegu
gildi, s.s. á sviði skipulags-, umhverf-
is- og menningarfræða og tækni-
greina.
Loftskeytastöðin var byggð árið
1915 og er með árinu 2015 friðuð á
grundvelli laga um menningarminjar.
Samkvæmt samningnum mun Há-
skóli Íslands sjá til þess að saga húss-
ins á sviði fjarskipta verði þar sýnileg.
Loftskeytastöðina Húsið var reist á Melunum í Reykjavík árið 1915.
Loftskeytastöðin
í umsjá Háskólans
HEIMAPAKKINN!
SEM BIGGEST LOSER KEPP
ENDUR FENGU MEÐ SÉR HEIM!
HJÓLA- OG SPORTVÖRUVERSLUNIN · FAXAFENI 7 · SÍMI 5 200 200 · GAP.IS
NUDDRÚLLA · ÆFINGADÝNA · SIPPUBAND · ÆFINGATEYGJA · KETILBJALLA
NÁNARÁWWW.GAP.IS