Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.02.2015, Blaðsíða 47

Ef sú staða, sem kom upp 9 mánuðum síðar, hefði
verið raunin í október 2008 er vafalaust, að Ísland
væri nú í sömu stöðu og Grikkland.
Þessir aðilar, komnir í illa fengna valdastólana,
reyndu þó sitt, þótt seinir væru, til að vinda ofan af
lánsemi Íslands í óláninu, með því að troða Icesave-
samningum kröfugerðaríkja ofan í kokið á Íslend-
ingum.
Forseti Íslands tryggði að þjóðin gæti gripið í
taumana og það gerði hún með eftirminnilegum
hætti.
Aftur á móti er annað stríð
Ótrúleg peningaprentun Bandaríkjanna, síðar Jap-
ans með „Abe-hagvísindin“ við hún og loks síðbúin
peningaprentun og verslun Seðlabanka evrunnar
með vafasama pappíra, hefur birst eftir því sem
áhyggjurnar aukast. Barátta er háð við verðhjöðn-
unarkreppu. Ekki aðeins eru seðlabankar komnir á
tæpt vað með hefðbundin stjórntæki sín. Þeir eru
komnir á hengiflug myntstríðanna.
Myntstríð á tvennt sameiginlegt með keðjubréfum.
Það fyrra er að sá sem fer fyrstur af stað getur haft
heilmikið upp úr krafsi sínu. Hið seinna er að fyrir-
bærið ber að lokum dauðann í sér.
Abe forsætisráðherra Japan ætlaði sér að ná landi
sínu upp úr áratuga stöðnun og lét seðlabankann
veikja jenið með handafli.
Verðmæti gjaldmiðla vegast á við verðmæti ann-
arra mynta. Hefði umheimurinn getað unnt Jap-
önum að gera sína tilraun nógu lengi hefði tilraun
forsætisráðherrans heppnast. Óþægilegar aukaverk-
anir væru óhjákvæmilegar, en meginmarkmiðin
gerðu þær þolanlegar.
Umheimurinn gat vel unnt Japönum að gera þessa
tilraun og taldi í sína þágu að höktandi efnahags-
maskína þeirra fengi ný skilyrði. En svo kom í ljós,
að útlitið var ekki bjart annars staðar.
Seðlabankar hafa haldið vöxtum sínum nærri núll-
inu um langa skeið, en atvinnulíf og framleiðsla tek-
ur ekki við sér. Svo lítil viðbrögð, svo lengi, benda til
að vaxtatæki seðlabanka sé orðið eins og krafta-
verka-penisilín sem virkar ekki lengur vegna ofnotk-
unar. En þótt lyfið virki ekki, skila aukaverkanir sér
eftir sem áður.
Sparifjáreigendur sjá hvergi umbun gætni sinnar.
Þeir greiða bönkum hátt verð fyrir að geyma sparifé
sitt.
Þeir leita því annað. Það er áhættusamt.
Hlutabréfaverð er enn víða hátt.
Peningaprentunin og kaup seðlabanka á hvaða
pappírsdrasli sem er, halda hlutabréfum uppi. Spari-
fjáreigendur í ávöxtunarleit leggja sitt af mörkum.
Enn virðist nokkra ávöxtun að sækja þangað.
En þeir, sem þekkja til, eru áhyggjufullir. Þykjast
vita eða a.m.k. hafa á tilfinningunni að hlutabréfa-
markaðir heimsins eigi eftir að taka út sína kreppu-
leiðréttingu, t.d. mínus 20 - 30 prósent. Spurningin
sé aðeins um það, hvort lækkunin verði með rennsli
niður aflíðandi brekku eða fari niður bröttustu
brekkuna í rússíbananum.
Nixon byltingarleiðtogi
Nixon forseti breytti heimi nútímans meira með
einni ákvörðun en nokkur annar forseti á síðari tím-
um og er þá Ronald Reagan, sigurvegari Kalda
stríðsins talinn með.
Kommúnistahatarinn Nixon hafði stöðu til að opna
Kína, fjölmennustu og fátækustu þjóð heimsins, leið-
ina til byggða.
Mao formaður var gamall orðinn og lúinn og sam-
þykkti að Deng Xiaoping fengi aukin áhrif á ný. Það
var Deng sem spennti upp glufuna, sem Nixon hafði
opnað, svo úr varð stærra hlið en heimurinn hafði
áður séð. Söguna þekkjum við.
Kína er ekki aðeins fjölmennasta ríki veraldar,
eins og það var þegar Nixon barði þar dyra. Það er
nærri því að verða jafnframt það ríkasta.
Þegar kreppa er í Evrópu, Rússland glímir við
andbyr vegna efnahagsþvingana og verðhruns á ol-
íu, Afríka er í upplausn, svo ekki sé talað um araba-
heiminn og stærstu ríki Suður-Ameríku, Argent-
ína, Brasilía, Venesúela og Mexikó, sem eiga í
vaxandi vandræðum, þá er eins gott að Kína sé í
lagi.
Aðvörunarljós kvikna
En það er fjarri því víst að svo sé. Þvert á móti.
Risaríkið er orðið mjög órólegt. Margt veldur því.
Óróleikinn í Hong Kong minnir á þverstæðurnar
sem eru til staðar í Kína. Mengunin er mikil. Nánast
allir nágrannar Kína eru að fyllast tortryggni vegna
mikillar hernaðaruppbyggingar þess. Bandaríkin eru
enn langmesta hernaðarveldi veraldar. En sjálfs-
traust þeirra hefur veikst eftir atburðina í Afganist-
an, Írak, Sýrlandi, Líbíu og Yemen og er þá Úkraína
ótalin. Bandaríkin vilja alls ekki lenda í hern-
aðarlegum æfingum gagnvart Kína.
Allt skiptir þetta máli. En áhyggjurnar sem bein-
ast að Kína eru þó einkum af efnahagslegum toga.
Hagvöxtur hefur verið mikill undanfarin ár, en nú
er lát á. Einsbarnsstefnan er þjóðfélaginu dýr. Og
þegar Kínverjar horfa á heiminn hrasa eins og óvilj-
andi yfir í gjaldmiðlastríð líst þeim ekki á blikuna.
Því þeir virðast munu verða síðastir til þess leiks.
Þeir þekkja, „að sá er verður síðastur...“ er vond
staða, þegar gjaldmiðlastríð eiga í hlut. Bregðist
Kína hart við gjaldmiðlastríðinu hrynur kaupgeta
millistéttarinnar í Kína og gerist það mun dauða-
hrollur fara um markaðsríkin í vestri.
Millistéttin í Kína er orðin góðu vön. Hún hefur
fengið forsmekkinn af lýðræði með auknum ferða-
lögum og aðgengi að veraldarvefnum. Hún tekur
skertum lífsgæðum illa. Foreldrar hennar, ömmur
og afar hefðu gert það þegjandi. Hún heldur fast í
nýfengna gósentíð.
Viðbrögð hennar við breytingum af þessu tagi
gætu markað þáttaskil í hinu mikla ríki.
En fyrstu áhrifin af hugsanlegri lækkun yuansins
með handafli og þar með ört minnkandi kaupgetu
kínversks almennings í kjölfarið munu birtast okkur
í kreppuhræddri Evrópu og í Bandaríkjunum sem
töldu sig hafa sloppið svo ódýrt frá henni.
Þau áhrif gætu verið tilkynning um að kreppan,
sem skall á haustið 2008, sé hér enn og vitað er að
seinni dýfan er jafnan mun óþægilegri en sú fyrri.
En svo getur rás atburðanna orðið allt önnur.
Þannig gætu það orðið Grikkir sem sprengdu sinn
kínverja óvænt í Evrópu og evruna með honum, eða
Pútín afhjúpaði samstöðuleysið í álfunni með nýjum
ögrunum eða klerkarnir í Íran tilkynntu um kjarn-
orkusprengjuna sína. Ísrael telur að þá sé þeirra
veikburða tilveru ógnað. Senda þeir flugherinn áður
en allt verður um seinan?
Það eru ótal sprengikökur til í því nægtabúri sem
óstöðugleikinn í heiminum er núna.
„En svo gæti manninum batnað,“ eins og blessuð
konan sagði.
Og það er, sem betur fer, alls ekki útilokað.
Morgunblaðið/Kristinn
14.2. 2015 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 47