Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.02.2015, Blaðsíða 56

56 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14.2. 2015
Sýning Jorisar Rademakers myndlistarmanns,
Hreyfing, verður opnuð í vestursal Lista-
safnsins á Akureyri í dag, laugardag, klukkan
15. Í verkum sýningarinnar veltir listamað-
urinn fyrir sér spurningum um eðli mismun-
andi hreyfinga. Hvert verk á sýningunni má
túlka sem táknræna fullyrðingu um ólíkar
hreyfingar í þrívídd.
Joris Rademaker lauk listnámi í Hollandi
árið 1986 og hefur búið á Íslandi síðan 1991.
Meginviðfangsefni hans hefur löngum verið
rými, hreyfing og orkuútgeislun. Á síðustu
árum hefur áherslan einnig verið á samspil
lífrænna efna sem byggingarefni fyrir þrívíð
verk. Sýningin er hluti af sýningaröð í safninu
með átta vikulöngum sýningum.
LISTASAFNIÐ Á AKUREYRI
JORIS SÝNIR
Hluti eins verksins á sýningu Jorisar, Hreyfingu,
sem verður opnuð í Listasafninu á Akureyri.
Ljósmynd/Daníel Starrason
Trio Aurora er Sigrún Eðvaldsdóttir, Ögmund-
ur Jóhannesson og Selma Guðmundsdóttir.
Nýtt tríó, Trio Aurora, kemur fram á sínum
fyrstu tónleikum í Norræna húsinu í dag,
laugardag, klukkan 17. Í tríóinu eru þær Sig-
rún Eðvaldsdóttir fiðluleikari og konsert-
meistari og Selma Guðmundsdóttir píanó-
leikari, sem eiga langt samstarf að baki, auk
gítarleikarans Ögmundar Jóhannessonar.
Tríóið mun meðal annars frumflytja tón-
verk eftir Þóru Marteinsdóttur auk þess að
leika verk eftir Atla Heimi Sveinsson, Árna
Björnsson, N. Paganini, Castelnuovo-
Tedesco, Beethoven og Piazzola. Tríóið hef-
ur þegar verið bókað í tveggja vikna tónleika-
ferð um Kína nú í mars og apríl.
NORRÆNA HÚSIÐ
TRIO AURORA
Kvennakór Háskóla Ís-
lands, undir stjórn Mar-
grétar Bóasdóttur, kemur
fram á tónleikum í Hátíð-
arsal Háskóla Íslands á
sunnudag klukkan 16. Sér-
stakir gestir á tónleik-
unum eru Ragnheiður
Gröndal söngkona og
bróðir hennar, Haukur
Gröndal klarinettuleikari.
Lögin á tónleikunum fjalla um, samkvæmt
tilkynningu, kvenlegar dyggðir, slægð,
grimmd og ill örlög. Kórinn rappar til að
mynda með Ragnheiði og syngur gyðinga-
tónlist með Hauki.
Tónleikana ber upp á afmælisdag Bergþóru
Árnadóttur, tónlistar- og baráttukonu. Kór-
inn syngur henni til heiðurs lag hennar við
„Gígjuna“, sem ort var af listamanninum
Benedikt Gröndal, forföður Ragnheiðar og
Hauks.
KVENNAKÓR HÍ KEMUR FRAM
ÖRLÖG OG RAPP
Margrét
Bóasdóttir
Menning
E
in kveikja sýningar Kristins E.
Hrafnssonar myndlistarmanns, Á
veglausu hafi, sem verður opnuð
í Bogasal Þjóðminjasafnsins í
dag, laugardag klukkan 15, er lít-
ill gripur sem Þórður Tómasson safnvörður í
Skógum, fann á Stóru-Borg undir Eyjafjöll-
um. Í Skógasafni er þessi hringlaga skífa
með gati nærri miðju merkt: Sólúr, sólskífa
frá um 1300. Nú er skífan komin undir
glerkúpul í Bogasalnum ásamt öðrum grip-
um sem Kristinn hefur dregið fram úr djúp-
um geymslum Þjóðminjasafnsins og stillir
upp með sínum eigin verkum á þessari fjöl-
breytilegu og forvitnilegu sýningu. Telur
hann þessa litlu skífu vera sólúr?
„Nei, það held ég ekki, ég held að til-
gangur hlutarins sé annar,“ svarar hann en
bætir við að hægt sé að spyrja margra
spurninga um alla hlutina sem hann hefur
stillt fram og skrifar jafnframt um í efnis-
mikilli sýningarskránni.
Með þessari innsetningu veltir Kristinn
upp hugmyndum um það hvernig fólk hefur
fyrir tíma nútímatækni staðsett sig í um-
hverfinu, hvort sem er á sjó eða landi. Hann
hefur áður unnið með slíkar hugmyndir, en
mörg verka hans í opinberu rými fjalla ein-
mitt um tíma, staði og sögu.
Í kynningartexta segir að það að kunna
skil á áttum og reiða sig á eigin skynjun,
reynslu eða eðlisávísun, ásamt þekkingu á
sólargangi og himintunglum, þótti mikilvægt
til að hægt væri að staðsetja sig í veröldinni.
Á landi geta kennileiti hjálpað til að ná átt-
um en í siglingum er slíkt flóknara. Á minja-
söfnum má sjá gripi eins og sólskífur, leið-
arsteina og skuggavísa sem hafa hjálpað til
við að lesa vísbendingar úr náttúrunni, en
Kristinn hefur kannað nokkra slíka gripi og
hafa þeir orðið kveikja að þeirri listsköpun
hans sem sjá má í Bogasalnum.
Glíman að staðsetja sig
„Þetta er leiðarsteinn líkur þeim sem nefndir
eru í handritum, segulmagnað grjót. Og sól-
arsteinninn við hliðina er silfurberg,“ segir
Kristinn þegar við rýnum í einn glerkúpulinn
með gripum sem hann hefur ýmist rekist á í
geymslum Þjóðminjasafns eða skapað sjálf-
ur. „Báðir þessir steinar eru nefndir í forn-
um textum og tengdir siglingum, en menn
hafa ekki sýnt með sannfærandi hætti fram
á hvernig þeir virka,“ segir hann. „Og hér
eru skopparakringlur sem ég hef verið að
þróa með textum á sem tengjast þessum
snúningi, upp og niður, fram og aftur. Allt
hreyfist og þær standa fyrir hlutinn sem
stað og staðinn sem atburð.“
Við rýnum næst í hringlaga skífu með
reglulegum skorum í kantinum, allan hring-
inn, og yfir þeim situr fugl eða dreki. Krist-
inn skrifar um þennan grip í sýningarskrána
og segir hann ekkert mjög gamlan.
„Litið hefur verið á þetta sem vindhana,
vindáttatæki, en það hefur enga merkingu
nema fólk viti sjálfar áttirnar. Þetta hlýtur
því líka að hafa verið áttaviti og til þess að
hann virki þannig vantar áttavitanálina sem
eflaust hefur fylgt honum. Ef komin er rétt
stefna þá er komin forsenda fyrir sólúri og
skífan sýnir stundirnar. Þetta hlýtur því að
hafa verið áttaviti, klukka og vindáttaskífa.
Þegar ég fór að stúdera gripina í safninu út
frá hugmyndum um siglingar og áttir þá
komst ég fljótt að því að fátt er til nema
kenningarnar frá 13. öld. Íslendingar lifðu
myrkar aldir í siglingum og áttu hvorki skip
né sjómenn að því er talið er í 500 ár. Það er
ekki fyrr en á átjándu og nítjándu öld að fer
að rofa til í þessum efnum. Ég leitaði að
áþreifanlegum gripum sem tengjast stjörnu-
fræði og siglingum, en um aldir var það í
raun einn og sami hluturinn. Það er sama
glíman að staðsetja sig á jörðinni og stað-
setja jörðina í alheiminum,“ segir Kristinn.
„En sjáðu svo þetta litla hnattlíkan hér,
sem er eftir Brynjúlf frá Minna-Núpi. Það er
merkilegt, sagt vera kennsluáhald frá Brynj-
úlfi og er frábært sem slíkt.“ Hnötturinn
stendur á stöng upp af Íslandi miðju og
Brynjúlfur (1938-1914) hefur að sögn Krist-
ins meðal annars notað hann til að útskýra
möndulhallann og árstíðaskiptin. „Þegar ég
fór að skoða hlutinn betur tók ég eftir rúna-
letri undir honum. Þar stendur „Yggdrasilsa-
skr“. Þetta er því líka kennsluáhald um nor-
ræna goðafræði, askurinn sprettur upp af
jörðinni og heimurinn er í askinum – þessi
fallegi hlutur er því bæði tengdur tilsögn í
raunvísindum og goðsögum.“
Sjónarhorn eru mikilvæg
Í miðjum boganum innst í Bogasalnum er
skuggavísir Kristins þar sem skugginn af
löngum vísinum sýnir tímann. Á enda hans
er hringur og á hann eru greypt orðin:
„Þannig líður tíminn“.
„Hér erum við inni í hálfhring,“ segir
Kristinn þar sem við stöndum innst í saln-
um, „og getum litið á hann sem sólarhring.
Radíuspunktuinn er hér,“ segir hann og
gengur að hringlaga stálverki. Ofan á því
stendur, hring eftir hring: „… norðrið mætir
suðrinu og austrið mætir vestrinu og …“
„Mér finnst áhugavert að nota salinn, að
virkja arkitektúrinn á þennan hátt,“ segir
Kristinn. Rýmið er þannig hluti af pælingum
hans og þá erum við komnir að grip frá 18.
öld sem er undir tóbak, en á hann er grafið
eilífðaralmanak.
„Út frá eilífðaralmanakinu má finna tungl-
stöðuna og vitneskju um flóð og fjöru,“ segir
hann. „Þetta var mikilvægt instrúment þar
sem með hjálp þess mátti til dæmis stunda
strandsiglingar á öruggari hátt en áður,
enda ráða tunglið og sólin miklu um jarðlífið
– þetta eru öflugustu kraftar sem virka á
jörðina. Hér er unnið með lögmál sem menn
verða að taka tillit til. Þetta er hollensk dós
og mikið þing.“
Þá komum við að röð af ofurskörpum ljós-
myndum af tunglinu en á þær hefur Kristinn
skrifað með fjaðurstaf texta úr svokölluðum
„Veðráttubæklingi“ sálmaskáldsins Hall-
gríms Péturssonar.
„Í honum reynir Hallgrímur að setja fram
veðurfarsleg lögmál út frá ásýnd tungslins, í
þeirri trú að tunglið segi allt um veðrið og
tíðarfarið framundan. Ef eitthvað á tunglinu
væri sérkennilegt þá þýddi það ákveðið veð-
urlag. Þessu lýsti hann í smáatriðum,“ segir
Kristin og les af einni myndinni: Sjái maður
á fullu tungli, að þeir vanalegu blettir séu
stærri og svartari en vanalegt er, þýðir það
storm og úrkomur.
„Hann er að reyna að lögmálsbinda orsök
og afleiðingu í því sem við vitum í dag að
eru óskyldir hlutir, þó að okkur hætti nokk-
uð til að leita í svona speki. En það er líka
áhugavert,“ segir Kristinn. En hvaða gyllta
sveifla er þetta á veggnum milli tunglmynd-
anna, sveigð í málm, sem nær fyrst niður að
gólfi og svo alveg upp undir loft?
„Sveiflan lýsir þessum kröftum sem við
vorum að ræða, þetta er stórstraumsflóð og
fjara í Reykjavík,“ svarar hann. „Svona virka
þessir kraftar.“
Og á gólfinu standa sterklegar tröppur
áþekkar þeim sem greiða leið yfir girðingar,
bara hærri og stærri. Það er stjörnuskoð-
unarturn listamannsins og gefur annað sjón-
arhorn á Bogasalinn og verkin í honum.
„Sjónarhorn eru mikilvæg og ég vildi bæta
einu við sýninguna. Hér er ekki aðeins horft
út og utan frá, heldur líka upp og ofan frá.“
Sérviskan sem hefur þróast hér
Áttirnar skipta höfuðmáli fremst í Bogasaln-
um; á gólfi eru tveir vísar steyptir í pottjárn,
KRISTINN E. HRAFNSSON SÝNIR Í BOGASAL ÞJÓÐMINJASAFNSINS
Enn að glíma við
eilífðarspurningar
„SÝNINGIN SNÝST UM ÞAÐ AÐ LEITA, AÐ VERA Á ÓKUNNUGU SVÆÐI,“ SEGIR KRISTINN E. HRAFNSSON UM
SÝNINGU SÍNA Í BOGASALNUM. ÞAR STILLIR HANN GÖMLUM GRIPUM ÚR SÖFNUM UPP MEÐ EIGIN LISTAVERK-
UM EN VIÐFANGSEFNI ÞEIRRA ALLRA HVERFIST Á EINHVERN HÁTT UM ÞAÐ AÐ STAÐSETJA SIG Í UMHVERFINU.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
„Sólúr, sólskífa frá um 1300,“ gripur varð-
veittur í Byggðasafninu í Skógum.
Áttaskífa með fugli, hlutur sem Krist-
inn telur að hafi verið vindáttaviti,
klukka og seguláttaviti.
Verk Kristins „Gnomon“ frá 2014, skuggavísir
listamanns innst í Bogasalnum.