Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.03.2015, Blaðsíða 54

SÝNING BJARKAR SEM OPNUÐ VERÐUR FORMLEGA Í MOMA UM HELGINA HEFUR FENGIÐ
GRÍÐARMIKLA UMFJÖLLUN OG UMTAL. SITT SÝNIST HVERJUM UM ÚTKOMUNA.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Umtöluð
sýning Bjarkar
F
yrir þá, sem hafa gægst
einhvers staðar inn í list-
heim New York-borgar
síðustu daga, hefur ekki
farið á milli mála hvert
er eitt helsta umræðuefnið. Það er
sýning Bjarkar Guðmundsdóttur í
nútímalistasafninu Museum of Mod-
ern Art, MoMA, sýning sem ber
einfaldlega nafn hennar, Björk. Sýn-
ing sem opnuð verður formlega nú
um helgina en hefur í raun verið op-
in fyrir ýmsa hópa alla vikuna; fyrir
meðlimi safnsins og aðra boðsgesti,
menningarblaðamenn og tónlistar-
og myndlistarrýna. Allir sem rætt
er við hafa skoðun á framkvæmd-
inni, sem hefur verið kynnt ræki-
lega í öllum helstu fjölmiðlum, til að
mynda með þremur stórum grein-
um í hinum ýmsu hlutum The New
York Times, og skiptir þá ekki máli
hvort fólk hafi séð sýninguna eða
ekki. Spurningarnar eru margar, og
ekki síst um þá ákvörðun ráða-
manna safnsins að setja upp svo
viðamikla sýningu um og með tón-
listarmanni, ekki myndlistarmanni,
og í „móðurskipinu“ eins og að-
alsafn MoMA var kallað á fundi
með blaðamönnum, í stað þess að
setja hana upp til að mynda í PS1-
systurstofnuninni, sem sýningar-
stjóri framkvæmdarinnar, Klaus
Biesenbach, stýrir einnig. Þar er
meiri áhersla á tilraunir en í aðal-
safninu og hafa þar á undanförnum
árum meðal annars verið settar upp
sýningar með íslensku listamönn-
unum Katrínu Sigurðardóttur og
Ragnari Kjartanssyni.
En sýningin hefur verið opnuð,
verk Bjarkar og samstarfmanna
hennar breiða úr sér í safninu við
53. stræti, forvitnir gestir streyma á
hana og dómar eru teknir að birt-
ast, í net- og prentmiðlum, og eru
satt best að segja fæstir mjög já-
kvæðir þótt flestir séu ánægðir með
tiltekna þætti framkvæmdarinnar,
svolítið eftir því hver bakgrunnur og
áhugasvið skrifaranna eru. Hafa
flestir út á sitthvað að setja og þá
ekki síst þær áherslur safnafólksins
sem birtast á sýningunni; í sam-
antekt má segja að myndbands-
verkin og framsetning þeirra sé lof-
uð, enda birtast þar helstu styrk-
leikar og snilld tónlistarkonunnar,
en síður hlutinn sem kallast „Song-
lines“ þar sem boðið er upp á ferða-
lag með sagnaþuli í eyrum milli
heima myndverka, hönnunar og
texta sem tengjast plötum Bjarkar.
Á miðjum ferli
Björk er risastór og skær alþjóðleg
stjarna. Á það eru Íslendingar
minntir á eftirminnilegan hátt, þeg-
ar þeir ganga inn á MoMA. Skap-
andi stjarna sem hefur haft mikil
áhrif á mótun tíðarandans og ekki
síst afstöðunnar til tónlistarsköp-
unar og samruna hinna ýmsu forma
innan hennar. Það er einmitt út-
gangspunktur sýningarinar. Eins og
Biesenbach hefur greint frá, bauð
hann Björk fyrst fyrir fimmtán ár-
um að setja upp sýningu með henni
í safninu, en það hefði verið yfirlits-
sýning með tónlistarmyndböndum
hennar. Þegar hún síðan þáði boðið
fyrir þremur árum, voru allar for-
sendur breyttar, að sögn Biesen-
bach; Björk var búin að gera fyrstu
plötuna sem byggir á og vinnur með
smáforrit, Biophiliu, fyrsta smáfor-
ritið sem MoMA keypti, og hún var
orðin að mati þeirra hjá MoMA lyk-
il-listamaður hvað varðar samruna
hinna ýmsu listgreina og samstarf
skapandi fólks milli greina. Þeir
töldu fyrir vikið eðlilegt og spenn-
andi að setja upp sýningu sem
byggir á tónlistarheimi hennar og
verkum frá rúmlega tveimur ára-
tugum. „Mid-career retrospective“
stendur á veglegri og fallega hann-
aðri sýningarskránni, Björk: Archi-
ves, með rithönd Bjarkar sjálfrar –
þetta er úttekt í myndverkum,
hönnunargripum, tali og síðast en
ekki síst tónum, á ferli hennar til
dagsins í dag.
Tónleikaferð að hefjast
Opnun sýningarinnar er á sama
tíma og ný plata Bjarkar, Vulnicura,
kemur formlega út og hún hefur
tónleikaferð um heiminn með efni
hennar með hádegistónleikum í hinu
fræga tónlistarhúsi Carnegie Hall í
dag, laugardag. Plötunni var lekið á
netið fyrir nokkrum vikum og Björk
og hennar fólk brugðu hart við og
ákváðu að hefja netsölu á henni
samstundis, í stað þess að barma
sér yfir því óþokkabragði. Platan
hefur fengið framúrskarandi við-
tökur víðast hvar en hún fjallar á
afar persónulegan og átakanlegan
hátt um skilnað Bjarkar og banda-
ríska myndlistarmannsins Matthews
Barney, barnsföður og sambýlis-
manns hennar til þrettán ára.
Lykillag á plötunni er hið langa
„Black Lake“ en þegar ákveðið
hafði verið að setja upp sýningu
með Björk í MoMA, fólu for-
stöðumenn safnsins kvikmyndagerð-
armanninum Andrew Thomas Hu-
ang að gera myndbandsverk með
Björk og unnu þau, ásamt hópi
fólks, að myndbandi við lagið.
Á fundi með blaðamönnum í vik-
unni sagði sýningarstjórinn Biesen-
bach að þegar hann var viðstaddur
tökur á myndbandinu á Suðurlandi í
fyrra, hafi hann ekki vitað að Björk
væri með þessa plötu í smíðum,
hann hafi þá aðeins heyrt þetta
áhrifamikla lag. Björk hefur hins-
vegar unnið á sinn markvissa og ag-
aða hátt að lögum plötunnar á und-
anförnum árum, eins og hún hefur
greint frá í þeim örfáu viðtölum sem
hún hefur veitt vegna útgáfu hennar
og sýningarinnar. Í viðtali sem birt-
ist á tónlistarvefnum Pitchfork segir
að Vulnicura sé viðkvæmnislegasta
verk Bjarkar til þessa en um leið
hafi hún á ferli sínum aldrei verið
jafn meðvituð um stöðu sína og
kraft sem kona, tónlistarframleið-
andi og skapandi listamaður. Björk
segir þar líka að hún eigi erfitt með
að hlusta á „Black Lake“, svo til-
finningaríkt og persónulegt sem
verkið sé, og að hún hafi aldrei fyrr
skrifað texta eins og þessa, þeir séu
„svo unglingslegir, svo einfaldir“, en
þó hafi hún legið lengi yfir þeim.
Með áskorun í fangið
Á sýningunni er unnið markvisst og
á afar athyglisverðan hátt með þá
hæfileika Bjarkar að velja og vinna
með afar hæfileikaríku fólki á öllum
sviðum sköpunarinnar en tónlistin
er þó ætíð aðalatriðið, grunnurinn,
og í fyrrnefndu viðtali kemur fram
að fólk eigi oft í vandræðum með að
viðurkenna vinnu kvenhöfunda lista-
verka. Björk segist þekkja það vel,
að konur þurfi oft að láta karlana í
herberginu halda að þeir eigi hug-
myndirnar og síðan styðja þá í því.
Hún eyði um 80 prósenta tímans við
gerð platna sinna ein við vinnuna,
hún skrifi laglínurnar, búi til hrynj-
andina, vinnur í tölvunni og það sé
mikil einsemdarvinna. Síðan byrji
hún að vinna með upptökustjórum,
útsetjurum, strengjaleikurum og
öðrum, og haldi margir að hún eigi
ekki jafn stóran hluta tónlistarinnar
ein og raun sé.
Glenn D. Lowry sagði okkur
blaðamönnum í MoMA að hann
teldi mikilvægt að viðurkenna vinnu
merkra listamanna sem erfitt væri
að festa hendur á en Björk væri
einn þeirra. Þegar hún hafði sam-
þykkt að taka þátt í vinnu að sýn-
ingu í safninu, lagði hún mikla
áherslu á það, að sögn Biesenbach,
að tónlistin væri þar gerð að raun-
verulegri upplifun ekki síður en
málverk sem fólk sæi.
„Björk færði þessa áskorun upp í
fangið á okkur öllum,“ sagði hann
og bætti við að Björk hafi lítinn
áhuga á að horfa aftur fyrir sig en
þegar þau voru búin að leggja
rammann niður fyrir sér vann hún,
ásamt sínu fólki, baki brotnu að
framkvæmdinni með starfsfólki
safnsins.
Sumir blaðamannanna veltu fyrir
sér þeirri ákvörðun að hafa sýn-
inguna í aðalsafninu en ekki í PS1
en Biesenbach vísaði í fyrri sýn-
ingar sínar sem vöktu mikla athygli
í aðalsafninu, með gjörninga-
listakonunni Marinu Abramovic,
fyrstu yfirlitssýningu gjörningalista-
manns í svo merku samtímasafni
með nú frægum úthaldsgjörningi
hennar, og sýningu um og með
hljómsveitinni Kraftwerk. „Björk er
mjög mótaður listamaður sem hefur
afrekað ótal margt og haft mikil
áhrif,“ sagði hann. Verk hennar eiga
því skilið að vera séð og upplifuð
þar sem fyrir eru verk listamanna
sem hafa sannað sig í því sem þeir
Sýningargestir í MoMA virða fyrir sér í anddyrri safnsins gamelestu Björgvins Tómassonar og Matt
Nolan og pípuorgel Björgvins en Björk Guðmundsdóttir gaf orgelinu nafnið Albert.
Morgunblaðið/Einar Falur
Þegar gestir ganga af götunni inn í Museum of
Modern Art blasa við hljóðfæri sem komu við
sögu á Biophilia-diski Bjarkar og á samnefndri
tónleikaferð víða um lönd. Uppi í lofti skjótast
eldingarlíkir rafstraumar úr svokölluðu „Tesla
Coil“ og við gluggana sem snúa út að garðinum,
með höggmyndum meistara á borð við Picasso
og Rodin, er „Þyngdaraflsharpa“ Andrews
Cavatorta, sem var áberandi í Biophilia-
verkefninu og berast hljómar frá henni. Fremst í
salnum eru síðan hljóðfæri kallað gamelesta, eft-
ir Björgvin Tómasson orgelsmið og Matt Nolan,
og pípuorgel eftir Björgvin. Þau leika bæði fyrir
gesti, stef sem birtast á skjám fyrir ofan þau.
„Þetta er búið að vera mikið ævintýri,“ segir
Björgvin orgelsmiður um samstarfið við Björk.
Hann er kominn til New York að skoða sýn-
inguna og segir að vissulega sé sérkennilegt að
sjá smíðisgripi sína á svo virtu safni. „Ég á kan-
adíska tengdadóttur og þegar hún frétti að hlut-
ir sem ég hef smíðað færu á sýningu í MoMA, þá
missti hún andlitið. Það fannst henni mikil upp-
hefð, sem það er,“ segir org-
elsmiðurinn og bætir við að
verkefnin fyrir Björk hafi
verið góð kynning fyrir sig.
Björk fékk fyrst lánað org-
el sem Björgvin smíðaði fyrir
um 15 árum en samstarf
þeirra varðandi þessi hljóð-
færi á sýningunni hófst árið
2010. Hún hafði þá keypt lít-
ið pípuorgel á netinu sem
hún fékk Björgvin til að líta á og leist honum
greinilega ekkert of vel á gripinn. Hún ætlaði að
leika á orgelið með svokölluðum midi-
tölvubúnaði og tók Björgvin að sér að laga
hljóðfærið á verkstæði sínu á Stokkseyri.
„Björk hringdi áður í mig og vildi vita hvort til
væru einhver midi-tengd orgel á Íslandi á þeim
tíma og sagði mér að hún hefði keypt þennan
grip. Ég skoðaði hann og fékk hann til að spila,
þótt ég væri ekki hrifinn, en sagði þá við Björk í
gríni að hún gæti bara keypt svokallað kistuorgel
sem ég var sjálfur búinn að smíða og ég gæti sett
midi-búnað í það fyrir hana,“ segir Björgvin. Það
varð úr að Björk keypti orgelið, sem hann kallar
Opus 32, en hann segir hana kalla „Albert“ eftir
manni sem var eitt sinn vitavörður í Gróttu.
„Síðan hefur þetta hljóðfæri verið á ferð með
henni um heiminn, á Biophilia-tónleikunum, og
svo kom þetta ævintýri með „gamelestuna“.
Þegar Björk sá að hægt var að midi-væða pípu-
orgel, þá vildi hún vita hvort ekki mætti gera
það líka við celestu. Hún hafði keypt gamla ce-
lestu af Sinfóníuhljómsveitinni og ég skoðaði
SAMSTARFSVERK FLEIRI ÍSLENSKRA LISTAMANNA Á SÝNINGU BJARKAR
„Búið að vera mikið ævintýri“
Björgvin
Tómasson
54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8.3. 2015
Menning