Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.03.2015, Page 53

Netheimar
15.3. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 53
Gapastokkurinn var notaður öld-
um saman til að refsa fólki og var
ekki lagður niður fyrr en á 19. öld.
Hér á landi var notkun hans lögð af
1808. Menn voru settir í gapa-
stokkinn fyrir ýmsar sakir. Mein-
særi er oft nefnt, en einnig
voru hommar látnir sæta þessari
ómannúðlegu refsingu, sem hafði
þann megintilgang að niðurlægja og
auðmýkja fólk á almannafæri. Nú
er félagsmiðlum líkt við gapa-
stokkinn vegna þeirrar út-
reiðar sem fólk hefur
fengið þar vegna
óvarlegra ummæla.
NOTUÐU GAPASTOKKINN ÖLDUM SAMAN
Markmiðið að auðmýkja
París kemur stöðugt á óvart ogfinna má lesendur @vo-guemagazine í ólíklegustu
skotum,“ sagði undir ljósmynd sem
sett var á félagsvefinn Instagram
um liðna helgi af heimilislausri
konu sem sat á gangstétt í París og
blaðaði í eintaki af tískutímaritinu
Vogue. Höfundur myndar og texta
var Elisabeth von Thurn und Taxis,
blaðamaður tímaritsins og evr-
ópskur aðall, sem var í París í til-
efni af tískuviku.
Viðbrögðin létu ekki á sér
standa. „Smekklaust,“ stóð í tísku-
bloggi þar sem sagði að þýska
prinsessan væri „ekki í jarð-
sambandi“. Hún var sökuð um að
vera grimm og þaðan af verra.
Von Thurn und Taxis greip til
varnar og skrifaði: „Af hverju
grimm? Fyrir mér hefur mann-
eskjan sömu reisn og hver annar.“
Á endanum fjarlægði hún þó mynd-
ina með orðunum: „Ég vil biðja ein-
læglega afsökunar á þeim sárindum
sem orð mín hafa valdið.“
Blaðið Daily Mail brást við með
því að fara á stúfana og hafa uppi á
heimilislausu konunni. Hún heitir
Maryse Dumas og segist ekki muna
hvað hún hafi lengi verið heim-
ilislaus. „Það er ekki fallegt að taka
myndir af fólki, sem býr á götunni,
það er ekki kurteisi,“ sagði Dumas.
Eins og gapastokkurinn
Í umfjöllun BBC World Service um
málið sagði viðmælandi að bera
mætti viðbrögðin á netinu þegar
einhver misstigi sig við niðurlæg-
inguna sem fylgdi því að vera sett-
ur í gapastokkinn fyrr á öldum.
Dæmi um afdrifarík ummæli á
netinu eru mörg. Eitt er sagan af
Justine Sacco, yfirmanni almanna-
tengsla hjá bandarísku fyrirtæki,
sem fór að heimsækja fjölskyldu
sína í Suður-Afríku um jólin 2013.
Sú saga er rakin í kafla sem var
birtur í febrúar í The New York
Times úr væntanlegri bók Jons
Ronsons, „So You’ve Been Publicly
Shamed“.
Hálftíma áður en hún lagði í 11
klukkustunda flug til Höfðaborgar
skrifaði hún: „Er að fara til Afríku.
Vona að ég fái ekki alnæmi. Bara
að grínast. Ég er hvít!“
Sacco kveikti á símanum þegar
hún lenti og um leið birtust smá-
skilaboð frá vini sem hún hafði ekki
hitt síðan í grunnskóla: „Það tekur
mig sárt að sjá hvað er að gerast.“
Svo komu önnur skilaboð frá besta
vini hennar: „Þú verður að hringja í
mig strax.“
Vinkonan var fyrri til að hringja
og hóf samtalið á að segja henni að
tístið hennar væri það háværasta í
heiminum – ekkert tíst vekti jafn
mikil viðbrögð þá stundina.
Tístarar helltu úr skálum reiði
sinnar, kölluðu hana fáfróðan ras-
ista og samstarfsmaður hennar
sagðist vona að hún yrði aldrei látin
sjá um almannatengsl fyrir fyr-
irtækið aftur. Brátt færðist spenna
í tístin. „Það eina sem ég vil fá í
jólagjöf er að sjá andlit @Just-
ineSacco þegar vélin lendir og hún
skoðar innhólfið/skilaboðin sín.“
Annar skrifaði: „Við erum að fara
að horfa á þessa @JustineSacco tík
þegar hún verður rekin. Í RAUN-
tíma. Áður en hún VEIT að á að
reka hana.“
Sacco var eyðilögð. Fjölskylda
hennar í Suður-Afríku sagði að hún
hefði með ummælum sínum næst-
um kallað skömm yfir fjölskyldu
sína. Hún missti vinnuna vegna um-
mælanna.
Niðurlægð og atvinnulaus
Jon Ronson, höfundur bókarinnar
um niðurlægingu á netinu, ræddi
við Sacco nokkrum mánuðum síðar.
Hún sagði að hún hefði verið í frá-
bærri vinnu og hún hefði verið tek-
in frá sér. Hún væri einhleyp og
kæmist ekki einu sinni á stefnumót
því að allir slægju þeim, sem þeir
ætluðu út með, upp á leitarvélum.
Henni fannst hún hafa verið nið-
urlægð.
Hitt er hvað Sacco gekk til með
tístinu. Gagnrýnendur hennar
stimpluðu hana fáfróðan kynþátta-
hatara. „Aðeins galinn maður
myndi halda að hvítt fólk geti ekki
fengið alnæmi,“ sagði Sacco þegar
hún ræddi við Ronson. Í tölvupósti
til hans sagði hún að það að búa í
Bandaríkjunum gerði að verkum
að menn væru verndaðir
gagnvart ástandinu í
þriðja heiminum og hún
hefði verið að gera
grín að þessu verndaða
umhverfi. Það hefði
kannski komist til
skila í lokuðum
hópi fólks, sem
þekkti Sacco, en
þegar byrjað var
að dreifa tístinu
hennar hvarf
allt skynbragð á
slíkt.
Ronson skrif-
ar að niðurlæg-
ing Sacco hafi
alls ekki snú-
ist um hana.
„Félagsvefir
eru full-
komlega
hannaðir til að
spila á löngun
okkar í viðurkenn-
ingu og það varð
henni að falli,“
skrifar hann. „Kvöl-
urum hennar var óskað
til hamingju á meðan þeir
rústuðu Sacco lið fyrir lið og
því héldu þeir áfram. Hvati
þeirra var sá sami og hjá Sacco
– tilraun til að ná athygli
ókunnugra – þegar hún ráfaði
um Heathrow í þeirri von að
skemmta fólki, sem hún gat ekki
séð.“
Munurinn á Sacco og von
Thurn und Taxis er sá að þýska
prinsessan hefur enn sem kom-
ið er ekki misst vinnuna. Hún
var líka farin að fá stuðning á
Instagram: „Nóg af óhróðri, hún
er manneskja eins og við,“ skrif-
aði einn. „Hún var á staðnum,
hún deildi og bað þá afsökunar sem
voru sárir. Hvað meira?“
Niðurlægingarmáttur netsins
ÞÝSKA PRINSESSAN ELISABETH VON THURN UND TAXIS FÉKK ÞAÐ ÓÞVEGIÐ FYRIR AÐ BIRTA MYND AF HEIMILISLAUSRI KONU AÐ LESA TÍSKUBLAÐ Á
FÉLAGSVEF. ÞEGAR Á LEIÐ FÉKK HÚN ÞÓ EINNIG SAMÚÐ, EN DÆMI ERU UM AÐ DÓMGREINDARLAUS TÍST HAFI RÚSTAÐ LÍFI FÓLKS.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
Mynd Elisabeth von Thurn und Taxis af heimilislausri konu að lesa Vogue vakti reiði.
AFP
Elisabeth von
Thurn und
Taxis.
Uppruni Elisabeth von Thurn
und Taxis hefur ugglaust átt sinn
þátt í viðbrögðunum við birtingu
hennar á myndinni af heim-
ilislausu konunni. Fjölskylda
hennar er vellauðug. Undirstaða
þess auðs var póstþjónusta, sem
fjölskyldan rak á þrettándu öld í
borgríkjum Ítalíu.
Fjölskyldan komst í álnir fyrir
alvöru þegar Franz von Taxis var
póstmeistari Maximilians I., keis-
ara heilaga rómverska keisara-
dæmisins frá 1489, og Filipusar I.
Spánarkonungs frá 1504.
Prússaveldi keypti einok-
unarréttinn á póstþjónustu af
fjölskyldunni 1867 og notaði til
að leggja grunn að þýska póst-
inum.
Hermt er að ónefndur barón
úr fjölskyldunni hafi fundið upp
gjaldmæli (e. taximeter) fyrir
leigubíla. Slíkir mælar voru fyrst
settir í leigubíla í Berlín, en
breiddust síðan út um heim all-
an. Þess vegna sé orðið taxi víð-
ast hvar notað yfir leigubíla.
Fjölskyldan auðgaðist einnig á
bruggun bjórs og er þekkt fyrir
að hafa reist kastala víða. Hún er
nú ein sú auðugasta í Þýskalandi.
Þessir bílar eru með gjaldmæli.
Morgunblaðið/Ómar
Póstur grunnur auðs
EIN AUÐUGASTA FJÖLSKYLDA ÞÝSKALANDS