Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.03.2015, Page 58
Bókaútgáfan Tófa var stofnuð til að gefa
Já út og síðan fleiri bækur eftir því sem
verkast vill. Aðstandendur útgáfunnar
eru Anna Guðný Gröndal, sagnfræð-
ingur og gítarleikari í hljómsveitinni
Börn, Bjarni Klemenz og Bergur Þor-
geirsson, tæknilegur ráðunautur. Að
sögn aðstandenda stefnir Tófa að því að
gefa út eina til tvær bækur á þessu ári.
Já, Tófa!
58 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.3. 2015
Bækur
Seint á síðasta ári sendi Bjarni Klemenzfrá sér skáldsöguna Já, sem Tófa gafút. Já er önnur skáldsaga Bjarna,
Fenrisúlfur kom út á vegum Nýhil fyrir níu
árum, en hann fæst líka við ljóðagerð og vinn-
ur nú að heimildarmynd um gamla Varnarliðs-
svæðið í Keflavík.
Já segir frá ungmennum sem skipuleggja
listgjörning, ungum listamönnum sem eru á
skjön við stofnanavæddan listheim og ákveða
að fremja gjörning í Kringlunni, „eyðimörk
eftirlíkingarinnar“. Ungmennin eru Reynir,
öryggisvörður í Kringlunni, og vinir hans
Erna og Jóhann. Fljótlega kemur í ljós að þau
hafa ólíka sýn á því hvaða leið er best að fara
til að vekja athygli, en líka skiptir miklu í
framvindunni þráhyggjukennd ást Jóhanns á
Dísu, sem vinnur einmitt í Kringlunni.
Bjarni segir að hugmyndin hafi kviknað í
verslunarmiðstöð í Bangkok þar sem aðeins
voru til sölu lúxusvörumerki, en í bókarlok
sést að bókin hefur orðið til á mörgum stöð-
um, í Stokkhólmi, Bangkok, Krabi, Ao nang,
Railay, Chiang Mai og svo má telja; átján
stöðum alls, en sögulok eru skrifuð í Reykja-
vík.
„Í öllum þeim borgum sem ég kom til fór
ég í stórar verslunarmiðstöðvar; í Sjanghæ
var verslunarmiðstöð með eftirlíkingum af fín-
um vörumerkjum, í Tókýó var neðanjarðar-
-verslunarmiðstöð og í Akihabara í Tókýó var
allt fullt af tölvum og dóti, en hvar sem ég
kom var ég alltaf með hugann við Kringluna,“
segir Bjarni og bætir við að Kringlan sé fyrir
sér hin dæmigerða verslunarmiðstöð þar sem
miðstéttarfólk getur gengið inn og liðið eins
og það sé statt í lúxusumhverfi, einskonar
sýndarveruleiki. „Það er einmitt það sem mér
finnst heillandi við Kringluna og hún er líka
ákveðið trúarlegt tákn, samkomustaður sem
tekið hefur við af kirkjum og klaustrum fyrri
tíma.“
Ekki var bara að hugmyndin að Já kviknaði
í ferðalaginu, heldur segist Bjarni líka hafa
skrifað hana í ferðinni: „Ferðin tók þrjá mán-
uði og það má segja að ég hafi skrifað bókina
á þeim tíma, í lestum og flugvélum og rútum
og svo framvegis. Það er svo svakalega mikil
neysla í Asíu og hún er svo sýnileg – það er
alltaf verið að selja manni hluti, selja manni
hamingju sérstaklega ef maður er túristi eða
túristalegur.“
Undir lok bókarinnar upplifir ein söguper-
sónan, Pétur, það þegar Kringlan breytist og
verður sem hún hafi orðið fyrir flóðbylgju,
marmarinn verður þakinn þörungum og slími,
veggirnir hafa hrunið og rúðurnar eru
sprungnar. Bjarni segist hafa séð hana fyrir
sér sem hún hefði breyst í Angkor Wat – hálf-
hrunið og yfirgefið musteri. „Það vísar nátt-
úrlega í það að Pétur lenti í flóðbylgjunni í
Taílandi á sínum tíma og það má segja að
þannig hafi ferðalagið mitt síast inn í söguna.“
Reynir og Jóhann eru ófullnægðir lista-
menn, hafa ekki náð þeim árangri í listinni
sem þeir ætluðu sér og sjá fyrir sér gjörn-
ingaverk sem andviðburð: „Við erum að skoða
þanþol kapítalismans, ögra honum, spyrja um
eðli lífsins,“ segir Reynir þegar hann er að
reyna að sannfæra Ernu og Jóhann um gildi
verksins. Bjarni segist þó ekki vera að mót-
mæla neysluhyggju eða kapítalisma, í bókinni
birtist bara óöryggi og ótti sögupersónanna.
„Þannig er Jóhann, sem gengur of langt í
gjörningnum, ekki hryðjuverkamaður, hann er
listamaður, eða lítur á sig sem listamann.
Hann hlustar á þau Reyni og Ernu tala um
gjörninginn og hugsar: Þau eru bara fífl, þetta
er vonlaus gjörningur og ef þau vilja gera það
á annað borð þá verður að fara alla leið.“
Bjarni segir að sagan sé öðrum þræði
stúdía í egói. „Ég leitaði að þessu egói í sjálf-
um mér og fann Reyni. Egóið hatar að vera
hafnað. Það hatar nei-orðið. Það er bannað að
segja nei við egóið. Listheimurinn hefur sagt
nei við Reyni. Honum dettur í hug að sanna
sig fyrir listheiminum með því að skjóta úr
paintball-byssu á millistéttina í Kringlunni og
stimpla sig þannig með þessum öfugsnúna
hætti í leikinn. Reiðin ætti að beinast gegn
listheiminum en hann nær að fela reiði sína
með því að setja hana í listrænan búning með
því að lýsa stríði gegn neysluhyggjunni og
Kringlunni. Honum er í raun og veru alveg
sama um neysluhyggjuna og kapítalismann.
Hann reynir að sannfæra félaga sína um að
kapítalisminn sé að rústa heiminum og setja
þennan gjörning í eitthvert listrænt samhengi.
Það eina sem hann hugsar um er listheim-
urinn, sem hann vill dómínera yfir.“
Jóhann er önnur manngerð að sögn Bjarna,
hann er einkonar svarthol í Kringlunni. „Það
eina sem ég veit örugglega um hann er að það
er bannað að segja nei við hann. Kærastan
hans sagði nei við hann og egóið þolir það
ekki. Hann hatar líka Reyni eins og alla aðra
listamenn og vill ekki vera númer tvö í gjörn-
ingnum hans. Jóhann veit líka að þessi gjörn-
ingur, Nei, snýst bara um að þjóna egói Reyn-
is, þess vegna býr hann til þetta andsvar:
Gjörninginn Já.
Samkvæmt Jung býr skuggi í öllum mönn-
um, og maður verður að sætta sig við hann í
stað þess að frávarpa honum á aðra. Báðir
karakterarnir, Jóhann og Reynir, frávarpa
skuggum sínum á annað fólk. Þeir átta sig
ekki á því að annað fólk er ekki orsök óham-
ingju þeirra, heldur þeir sjálfir.
Þessi skrif voru því mikil sjálfsrannsókn
eins og öll skrif eru, sérstaklega í auðmýkt og
undirgefni.“
GJÖRNINGUR OG ANDGJÖRNINGUR
Í auðmýkt og undirgefni
Bjarni Klemenz fékk innblástur að Já í musterum neysluhyggjunnar - risavöxnum verslunarmiðstöðvum Asíu og í Kringlunni.
Morgunblaðið/Styrmir Kári
* Samkvæmt Jung býrskuggi í öllummönnum, og maður verð-
ur að sætta sig við hann í
stað þess að frávarpa
honum á annað fólk.
BJARNI KLEMENZ SKRIFAÐI SKÁLD-
SÖGUNA JÁ Á FERÐ UM ASÍU ÞAR
SEM HONUM VARÐ TÍTT HUGSAÐ
TIL KRINGLUNNAR, EYÐIMERKUR
EFTIRLÍKINGARINNAR.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Í seinni tíð les ég gjarnan sagnfræðirit um hörmungar í
alræðisríkjunum 20. aldar, einkum þær sem snúast um
siðferðisþrek hugsjónafólks; upp í hugann kemur bók Or-
landos Figes, The Whisperers, og The
Sleepwalkers eftir Christopher Clark,
um fyrri heimstyrjöld.
Þó gríp ég í ýmiss konar skáldskap inn
á milli, ýmist á íslensku, ensku eða
sænsku. Laxness les ég einu sinni á ári
og verður Heimsljós oftast fyrir valinu.
Aðrir íslenskir skáldsagnahöfundar í
uppáhaldi eru Gyrðir Elíasson og starfs-
systir mín, Auður Ava Ólafsdóttir. Af
erlendum skáldverkum verður mér fyrst
hugsað til Tristrams Shandy, sem er óborganlega fyndin
og allt að því póstmódernísk skáldsaga eftir Laurence
Sterne, prest á Norður-Írlandi á 18. öld. Til dæmis beitir
höfundur brögðum eins og að dekkja blaðsíður þegar
rökkvar í sögunni, og útskýra söguþráð með því að
teikna þráð inn í sjálfan textann. Hér er sem sagt for-
faðir fáránleikabókmennta, hverra fulltrúar eru Samuel
Beckett, Flann O’Brien og B.S. Johnson.
Ljóð eru að ýmsu leyti handhægari en prósinn, það er
hægt að öðlast mikla hugfró milli anna með því að
sökkva sér niður í stakt ljóð. Á íslensku les ég allt sem
Þorsteinn frá Hamri sendir frá sér. Á ensku fletti ég helst
upp á ljóðum eftir W.B. Yeats, G.M. Hopkins og Seamus
Heaney, en Tomas Tranströmer les ég helst af sænskum
skáldum.
Af myndlistartengdu efni neyðist ég auðvitað til að lesa
ókjör af þurrum fræðigreinum, en til að öðlast aftur
trúna á myndlistina les ég ítrekað ritgerðir hins skarp-
greinda gagnrýnanda Roberts Hughes. Hann skrifaði líka
um stangveiðar; maður að mínu skapi.
BÆKUR Í UPPÁHALDI
AÐALSTEINN INGÓLFSSON
Undanfarið hefur Aðalsteinn Ingólfsson gjarnan lesið sagn-
fræðirit um hörmungar í alræðisríkjum 20. aldar.
Morgunblaðið/Kristinn
The Whisperers eftir
Orlando Figes.