Bókasafnið - 01.06.2014, Síða 11

Bókasafnið 38. árg. 2014
1 1
Inc., 1983; Moore, 1986; Stuart­Stubbs, 1989; Van
House, Roderer og Cooper, 1983; The 8Rs Research
Team, 2005﴿. Fram kom gagnrýni þess efnis að slíkar
rannsóknir gætu ekki haft forspárgildi vegna þess að
spáin byggðist á því liðna en framtíðin væri háð þáttum
sem væru óþekktir á spátíma. Bæði ytri þáttum: stjórn­
málalegum, hagfræðilegum, félagslegum og tæknileg­
um, auk annarra ytri þátta og samspili þeirra. Einnig
gætu innri þættir ófyrirséðir á rannsóknartíma, haft áhrif
á eftirspurn eftir mannafla framtíðar. Auk þess hélt
Rowley því fram að atvinnumöguleikar einstaklinga
væru undir þeim sjálfum komnir, það er að segja hvort
þeir hæfðu þeim störfum sem í boði væru. Þá taldi hún
að rangt væri að miða fjölda útskrifaðra við eftirspurn. Ef
fjöldi þeirra væri umfram hana leituðu þeir starfa á öðr­
um vettvangi þar sem menntun þeirra nýttist. Við það
stækkaði óðal fagstéttarinnar og mikilvægi hennar ykist
﴾Rowley, 1989; Slater, 1979; Stuart­Stubbs, 1989﴿.
Ýmsir héldu því fram að í þeim efnum væri ímynd bóka­
safns­ og upplýsingafræðinga þeim fjötur um fót
﴾LaCroix, 1986­1987; Loughridge, 1990; Moore, 1987a,
1987b; Rowley, 1989; Slater, 1987; Stefanía Júlíusdóttir,
2013a﴿.
Að margra mati hefði eftirspurn eftir bókasafns­ og
upplýsingafræðingum átt að aukast í upplýsingaþjóðfé­
laginu svokallaða, vegna þess að þjónusta, sérstaklega
upplýsingaþjónusta hlyti að vera mikilvægari þar en í
iðnaðarþjóðfélögum. Eftirspurnin væri þó háð því að
bókasafns­ og upplýsingafræðingar væru færir um og
reiðubúnir til þess að leysa nýjar tegundir starfa af hendi
﴾Moore, 1987a, 1988, 1989; Rowley, 1989; Slater, 1979,
1987; Stefanía Júlíusdóttir, 2013a; Stuart­Stubbs, 1989﴿.
Af því fór tvennum sögum. Annars vegar að þeir fengju
störf við að skipuleggja og miðla þekkingu og upplýsing­
um utan hefðbundinna bókasafna og hins vegar að þeir
sæktu aðeins um takmarkaðan fjölda slíkra starfa og
ættu þar í harðri samkeppni við fólk með annars konar
menntun á sviði upplýsingatækni ﴾Harris, 1988; Humle
og Wilson, 1988; Myers, 1986; Sellen og Vaughn, 1985;
Van House, Roderer, og Cooper, 1983; Stefanía Júlíus­
dóttir, 2013a﴿.
Abbott ﴾1988﴿ greindi þróun þriggja starfsstétta
samkvæmt kenningu sinni. Ein þeirra var fagfólk sem
miðlar upplýsingum ﴾the information professionals﴿,
annars vegar fagfólk sem miðlar eigindlegum upplýsing­
um ﴾qualitative information﴿ og hins vegar fagfólk sem
miðlar megindlegum eða magnbundnum upplýsingum
﴾quantitative information﴿. Undir fyrra heitið ﴾fagfólk sem
miðlar eigindlegum upplýsingum﴿ setti Abbott bóka­
safnsfræðinga ﴾librarians﴿ ásamt háskólafólki, blaða­
mönnum, auglýsendum og fleiri stéttum. Hann greindi
þróun bókasafnsfræðinga í BNA með hliðsjón af þremur
ytri þáttum: í fyrsta lagi félagslegum og menningarlegum
þáttum, í öðru lagi samkeppni frá öðrum fagstéttum og
stofnunum og í þriðja lagi nefndi hann þjónustuaðila
sem kynnu að bjóða upp á bókasafns­ og upplýsinga­
þjónustu án aðkomu bókasafna ﴾Abbott, 1988; Stefanía
Júlíusdóttir, 2013a﴿.
Samkvæmt Abbott varð stétt bókasafnsfræðinga í
BNA til vegna stofnunar bókasafna. Skólabókasöfn voru
stofnuð um miðbik 19. aldar, en síðan almennings­
bókasöfn á seinni hluta aldarinnar og háskólabókasöfn
og sérfræðibókasöfn undir lok hennar. Mikilvægustu
safnategundirnar fyrir stétt bókasafnsfræðinga voru al­
mennings­ og háskólabókasöfn. Stétt þeirra veitti forsjá
útgáfuritum1 sem varðveittu menningarauðinn. Það fólst
í því að hún skráði og skipulagði söfn útgáfurita og
stjórnaði notkun þeirra. Við það lagði hún áherslu á
þrennt. Í fyrsta lagi á að skrá og skipuleggja safnkost
bókasafna þannig að aðgangur að upplýsingum væri
greiður. Í öðru lagi var áhersla á menntun ﴾safngesta﴿
með betrun að leiðarljósi og í þriðja lagi var áhersla á
afþreyingu ﴾safngesta﴿ með ánægju að leiðarljósi. Stétt
bókasafnsfræðinga ákvað hvaða efni safngestur ættu
að finna á bókasöfnum fram undir lok 20. aldar. Á sér­
fræðibókasöfnum töldu bókasafnsfræðingar sig geta
fundið það sem starfandi fagfólk á öðrum sviðum en
bókasafnsfræði hefði ekki tíma ﴾eða jafnvel ekki færni﴿ til
að finna, og bókasafnsfræðingar töldu sig vita hvaða
upplýsingar hæfðu lausn tiltekinna vandamála við til­
teknar aðstæður ﴾Abbott, 1988, s. 216­224; Stefanía
Júlíusdóttir, 2013a﴿.
Úthýsing verkefna og þjónusta einkaaðila varð
snemma mikilvæg fyrir starf bókasafnsfræðinga í BNA.
Allt frá seinni hluta 19. aldar reiddu þeir sig á þjónustu
einkafyrirtækja sem störfuðu á landsvísu ﴾t.d. fyrirtækið
Bowker﴿. Skipulagsvinna ﴾skráning, flokkun og lyklun﴿
var unnin miðlægt hjá Library of Congress ﴾bandaríska
þingbókasafninu﴿ alla 20. öldina, og einnig á vegum
annarra aðila fyrir þann tíma. Við efnisval voru notuð
hjálpartæki á borð við tímaritð Choice. Algengt var að
uppbygging safnkosts í stærri bókasöfnum færi þannig
fram að aðeins væri valið úr úrvali útgáfurita sem sér­
stakar einkareknar þjónustustofnanir á sviði dreifingar
1 Að mestu leyti var um markaðsútgáfu á bókasöfnum að ræða (athugasemd SJ )