Morgunblaðið - 17.04.2015, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. APRÍL 2015
Mannauður vinnu-
staða er hreinlega það
afl sem keyrir áfram
fyrirtæki landsins.
Vinnuumhverfið hefur
mikið verið að breytast
og það sem einkennir
þróun atvinnumála er
að auknar kröfur eru á
starfsmenn að skila
meiri framlegð með
minni kostnaði, stöðu-
gildum fer fækkandi og fleiri verk-
efni færast á færri herðar sem setur
starfsmenn oft í mikla tímapressu.
Tímabundnar ráðningar eru að
aukast sem skapar óvissu í starfs-
umhverfi mannauðs. Þegar horft er
til þessara hröðu breytinga er ekki
annað en hægt en að spá því að
áhættuþáttum innan vinnustaða fari
fjölgandi.
Sálfélagslegt áhættumat er einn
af nauðsynlegu þáttum vinnuvernd-
ar og felur í sér meðal annars að
meta áhættuþætti í starfsumhverf-
inu sem hafa áhrif á andlega líðan,
heilsu og árangur starfsmanna. Það
nýja við þetta mat er að í þetta sinn
er verið að skima fyrir huglægum og
félagslegum áhættuþáttum, sem
sagt einhverju sem er óáþreifanlegt
en ekki síður mikilvægt. Matið á að
ná til allra þeirra áhættuþátta í
vinnuumhverfinu sem geta haft áhrif
á líðan á sál og líkama starfsfólks.
Meginmarkmiðið á bakvið sálfélags-
legt áhættumat er að greina líðan
starfsmanna, auka skilning á sál-
félagslegum þáttum í vinnuum-
hverfi, efla stjórn á þessum þáttum,
fyrirbyggja neikvæð áhrif þessara
þátta og efla starfsmenn með
fræðslu og stuðningi. Þannig er sál-
félagslegt áhættumat mikilvægt
verkfæri fyrir mann-
auðsstjóra.
Því miður er orðið
allt of algengt að
starfsmenn upplifi að
geta illa stjórnað
starfsálagi, fái allt of
oft verkefni í starfi án
þess að hafa nauðsyn-
leg bjargráð til að leysa
úr þeim. Þeir fá sjaldan
hrós eða þakklæti fyrir
vel unnin störf, finna
fyrir mjög slöku upp-
lýsingaflæði á vinnu-
stað sínum og fá of lít-
inn fyrirvara til að bregðast við
breytingum eða verkefnum.
Allt eru þetta þættir í starfsum-
hverfi sem geta unnið gegn vellíðan
og starfsárangri.
Ekki má gleyma einum mikilvæg-
asta áhættuþættinum sem er streit-
an, en hún er oftar en ekki rauði
þráðurinn og rótin á bak við und-
irliggjandi vandamál á vinnustöðum.
Þessir óáþreifanlegu þættir hafa
margvíslegar birtingarmyndir og
þess vegna geta vandamálin oft ver-
ið mjög dulin og ná að verða und-
irliggjandi skaðvaldar innan vinnu-
staða og afleiðingin kemur niður á
heilsu, líðan og velferð starfsmanna
sem óhjákvæmilega hefur mikinn
fjárhagslegan kostnað í för með sér
fyrir atvinnurekanda. Verri afköst,
tapaðar vinnustundir, aukin veikindi
ásamt mikilli spennu í andrúmslofti
og samskiptum innan vinnustaðar
eru algengustu afleiðingar þess ef
fyrirtæki leggja sig ekki fram í að
fyrirbyggja það að sálfélagslegir
áhættuþættir aukist, vaxi og séu
látnir óafskiptir.
Sálfélagslegt áhættumat er orðið
lögbundið mat skv. lögum um vinnu-
vernd, þannig að atvinnurekendum
ber skylda til að framfylgja því að
slíkt áhættumat sé gert og leiti til
viðurkenndra fagaðila sem hafa afl-
að réttinda til að framkvæma slíkt
mat inni á vinnustöðum. Út frá mat-
inu er hægt að greina ríkjandi
áhættuþætti innan vinnustaða og
móta aðgerðaráætlanir sem inni-
halda verklagsreglur og nauðsynleg
úrræði og inngrip til að bregðast við
þeim áhættum sem virðast ríkjandi.
Fagaðili aðstoðar við slíkt ferli og
þróar í samvinnu með atvinnurek-
anda forvarnaáætlun til að fyr-
irbyggja að mögulegir áhættuþættir
nái að hafa neikvæðar afleiðingar á
heilsu, líðan og velferð starfsmanna.
Starfsumhverfið verður sífellt flókn-
ara og erfitt að sporna við hraðri
þróun þess og mikilvægt er að efla
mannauðinn og styrkja til að vera
betur í stakk búinn til að takast á við
kröfur, verkefni og álag í starfi. Sál-
félagslegt áhættumat er án efa ein
besta fjárfesting atvinnurekenda til
eflingar mannauðs sem mun skila
sér sem heilbrigðari, öflugri og sam-
keppnishæfari vinnustaður með
sterka ímynd út á við sem og inn á
við.
Heimildir: Vinnuverndarlögin – lög nr. 46/
1980 um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á
vinnustöðum. Heimasíða Vinnueftirlits rík-
isins: www.ver.is
Eftir Ragnheiði
Guðfinnu
Guðnadóttur
» Sálfélagslegt
áhættumat er ný
nálgun vinnuverndar
sem hefur að gera með
áhættuþætti innan
vinnustaða sem snúa að
félagslegri og huglægri
líðan.
Ragnheiður Guðfinna
Guðnadóttir
Höfundur er MSc. í félags- og vinnu-
sálfræði og starfar sem ráðgjafi For-
varna ehf.
Sálfélagslegt áhættumat
Ég vona að allt vel-
viljað fólk sé þess sinn-
is að það sé óþarfi og
ómannúðlegt í þróuðu
landi að halda fólki í
sárri neyð án þess að
gera eitthvað í því.
Slæm dreifing þjóð-
artekna er einnig ár-
angurslítil fyrir öll
þjóðfélög og mikill
ójöfnuður og fátækt
veikir löndin og leiðir
til óróa og stundum stríða. Það er
ekkert akademískt um velfarnað
borgaranna eða þjóðfélagsins, held-
ur er það raunin og raunirnar sem
gilda. Það er augljóst að raunsæis-
og hagsýnissjónarmið verða að taka
yfir hina ýmsu stjórnmála-
hugmyndafræði til þess að unnt sé að
takast á við vandann, að hjálpa og
styðja samfélagssystkinin og allir
hver annan og byggja upp gott og
sterkt samfélag sem Ísland á skilið
að vera. Velmegandi almennir borg-
arar – og þó sérstaklega miðstéttin –
eru alls staðar þungamiðjan og lítil
til miðlungsstór fyrirtæki eru drif-
vélin á bak við markaðshagkerfið,
frjálsræðið og lýðræðið, sem við vilj-
um flest halda í og vernda, og best
væri að lyfta sem flestum til hinnar
skapandi millistéttar.
Launasamningar
Það er eitthvað mikið að íslenskri
atvinnulöggjöf fyrst að það er sjaldn-
ast hægt að komast að einhverri vit-
rænni niðurstöðu fyrirfram og í tíma
áður en einstakir hópar geta aftur og
aftur haldið kverkataki á öllu og öll-
um og skemmt illa út frá sér. Sam-
anburðarfræðin að ef einn þá annar
skapar dómínóáhrif og spírala sem
að landið ætti að hafa fengið meira
en nóg af, en enginn hefur getu eða
þor til þess að berjast við orminn og
breyta hlutunum til
skynsamlegri vegar.
Sérhagsmunavefurinn
er rammur
Núverandi samn-
ingalota
Það horfir því aftur
illa fyrir okkur undir
núverandi ófriði á
vinnumarkaðinum.
Sumir atvinnurek-
endur voru einnig afar
ólánsamir að setja
kúrsinn með því að
skammta sjálfum sér
fljótt kauphækkanir og ríkið gekkst
einnig fyrir sumum leiðandi launa-
hækkunum og þetta skapaði
óánægju og spennu hjá fólkinu, sem
von er. Þá hafa samtök atvinnulífsins
einnig farið þannig fram í fyr-
irtækjum sem að lífeyrissjóðirnir eru
stórir hluthafar í.
Hvað er til ráða?
Ef að samtök atvinnulífsins sem
og stjórnvöld bæru gæfu og dreng-
skap til þess að setja stefnuna að
þessu sinni á að hlúa sem mest að
hinum raunþurfandi, en alls ekki láta
háar heldur hógværar launahækk-
anir ganga upp skalann, væri von að
stíga mætti mikilvæg skref í átt til
meiri jöfnuðar og betra lífs margs al-
mennings. Í stuttu máli eru grund-
vallartillögur mínar þessar:
 Að skerðingar norrænu vel-
ferðastjórnarinnar hjá öldruðum og
öryrkjum verði lagfærðar og að þær
og engin laun verði undir kr 300 þús
á mánuði eða treysta samninga-
nefndafulltrúar sér til þess að
skrimta af því? Setja mætti lög um
lágmarkslaun ef að það leysti málið.
 Að sömu laun séu greidd fyrir
sömu störf.
 Að skattleysismörk verði hækk-
uð.
 Að lækka tryggingargjaldið
verulega nú þegar.
 Að lækka alla skatta svo sem
unnt er í skrefum.
 Að verðtryggingin á neyt-
endalánum, skemmdarvargurinn
stóri, verði afnumin án tafar.
 Að hefjast í leiðinni loks handa
við að skera niður og minnka hið
kostnaðarsama ríkisbákn, sem að
bara stækkar eins og að það sé eðl-
isfræðilegt náttúrulögmál
Það er margt annað, sem að
breyta mætti og gera betur, en eitt
mikilvægt skref væri að lagfæra lög-
gjöfina um lífeyrissjóði þannig að
eigendur þeirra kysu sér stjórnir
sjóðanna og að mönnum verði heim-
ilt og frjálst að velja sér sinn lífeyr-
issjóð og að skipta um sjóð ef vilja.
Fólkið í fyrirrúmi
Ég hef sjálfur verið í atvinnu-
rekstri alla mína starfstíð og rak m.a.
fyrirtæki þar sem að vinnulaun voru
afar stór og viðkvæmur þáttur í
rekstrinum. Ég veit því vel að það að
hækka lægstu laun um hátt hundr-
aðshlutfall getur verið biti að kyngja,
en ef það eru aðeins þau lægstu sem
að fá góða leiðréttingu en ekki allur
fjöldinn þá blasir annað dæmi við.
Aðalatriðið er að það þarf að setja sig
í spor hinna minni máttar og hugsa
um hag þeirra og velferð og það er
einnig undirstöðuverkefni ríkisins en
ekki um fjármálafyrirtæki. Þau sjá
um sig án hjálpar. Nefndar aðgerðir
sköpuðu svo fljótt meiri umsvif á
markaðnum öllum til hagsbóta þegar
upp er staðið, þ.m.t. hinu opinbera.
Eftir Kjartan Örn
Kjartansson
» Það er undirstöðu-
atriði að hjálpa og
styðja minni máttar
samfélagssystkini og
hvort annað og byggja
upp gott samfélag.
Kjartan Örn
Kjartansson
Höfundur er fyrrv. forstjóri.
Samfélagshugsun
Kaupmaður gekk til
konungs og bauð vín-
ber til sölu og vildi fá
1.000 k. fyrir kílóið
„Allt of dýrt – vísið
manninum út,“ var
skipun konungsins.
Svar konungsins fór
fyrir brjóstið á kaup-
manninum og ákvað
hann því að ná sér nið-
ur á kónginum og
reyndi að lauma ólöglegum berjum
inn á hann með því að lækka kíló-
verðið í 300 kr. Konungurinn úr-
skurðaði að það verð væri nærri lagi
og ákvað því að gefa þessum við-
skiptum tækifæri þó svo að berin
litu ekki alveg eins út og upphaflegu
berin gerðu. En ekki leið á löngu
áður en ráðgjafar konungsins bentu
honum á að berin væru ólögleg.
Þegar kóngurinn kallaði kaupmann-
inn fram fyrir sig og leitaði útskýr-
ingar svaraði kaupmaðurinn: „Nú
ert þú, kóngur góður, búinn að
kaupa ber og ef þú vilt ekki ólög-
legu berin neyðist þú til að kaupa
dýru berin.“ Örlög kaupmannsins
urðu þau að hann endaði í fangelsi
eins og nærri má geta.
Grein Jóns Steinars Gunnlaugs-
sonar, okkar hæstvirta hæstarétt-
arlögmanns, sem birtist í Morg-
unblaðinu 7. apríl síðastliðnum,
kemur inn á dæmi um dóm Hæsta-
réttar sem verður að dæmast
ómarkviss dómsúrskurður. Eins og
menn muna buðu bankarnir yfirleitt
verðtryggð lán á okurvöxtum sem
íslenskir neytendur höfnuðu að öllu
jöfnu. Bílalán voru ekki algeng þá
frekar en nú og meðalaldur bíla var
hár. En þá datt bönkunum það
snjallræði í hug að bjóða til sölu
„ódýr“ en „ólögleg“ „lán (ólán)“. Ör-
lög bankana enduðu með falli eins
og nærri má geta. En þá úrskurðaði
Hæstiréttur til neytenda: Fyrst við
getum ekki haldið okkur við ódýru
en ólöglegu ólánin „neyðast“ ís-
lenskir neytendur til að kaupa upp-
haflegu dýru lánin. Hæstarétt-
arlögmaðurinn okkar, Jón Steinar,
vitnar í dóminum þannig: „Var talið
að víkja „yrði“ til hliðar ákvæði
lánasamningsins um vexti þar sem
bein og órjúfanleg tengsl væru milli
ákvæðis samningsins um geng-
isbindingu og ákvæðis um vexti. Var
ákvæði samningsins um vexti því
vikið til hliðar „í þágu fyrrgreindrar
niðurstöðu“.“
Þessi rökstuðningur hefur síðan
reynst galinn og í
þágu nýju bankanna.
Ætlast er til að ís-
lenskir lántakendur
kyngi þessum ómark-
vissa dómsúrskurði
Hæstaréttar og ekki
er laust við að lántak-
endum finnist að
óréttlæti hafi náð að
læðast inn í laga-
uppbyggingu þjóð-
arinnar. Mér er spurn:
Hvað ætli þeir séu
margir milljarðarnir í gróða núver-
andi banka sem eru tilkomnir vegna
þessara ómarkvissu dóma Hæsta-
réttar 16. september 2010 á kostnað
íslenskra lántakenda? Og fyrir
hvað?
Hér er hallað á lántakendur, sem
ekki er á bætandi, þar sem bein og
órjúfanleg tengsl eru á milli þess að
vörð beri að standa um auðmagns-
eigendur og þeirra hagsmuni. Sem
sagt bein og órjúfanleg tengsl eru
milli Hæstaréttar og auðmagnseig-
enda. Ekki glæsilegt það.
Traustvísitala Hæstaréttar er í
frjálsu falli því miður fyrir okkar
samfélag og nálgast hratt niður í
það traust almennings sem það ber
til okkar háa Alþingis. Hættan er að
lögleysan aukist við þessar aðstæður
og ef til vill er Jón Steinar með
holla og góða ábendingu um að
minnka beri álag Hæstaréttar og
breyta skuli skipulagi og starfs-
háttum þess svo það geti betur
sinnt því háleita hlutverki sínu að
byggja lög landsins markvisst til
hagsbóta og réttlætis þegnum þess.
Hvort minnkandi álag Hæstaréttar
myndi breyta eðli dómanna í þágu
neytenda og almennings gegn kúg-
urum landsins kemur kannski ekki
fram í grein lögmannsins okkar. Og
ekki var það ætlunin að draga heil-
indi hans í efa heldur hitt að beina
sjónum okkar að því hver sé kóng-
urinn í dæmisögunni. Sú vísa er og
ætti aldrei að vera of oft kveðin.
Dæmisagan af kaup-
manninum sem þurfti
að selja berin sín
Eftir Geir Jón
Grettisson
Geir Jón Grettisson
»Hvað ætli þeir séu
margir milljarðarnir
í gróða núverandi banka
sem eru tilkomnir vegna
þessara ómarkvissu
dóma Hæstaréttar 16.
september 2010?
Höfundur er lífeyris- og trygg-
ingaráðgjafi og íslenskur lántakandi.
Ég vil þakka fyrir greinina „Bæn
mín er …“ eftir Sigurbjörn Þorkels-
son sem var í Morgunblaðinu 15.
apríl sl. Ég tel hana eiga erindi við
alla.
Ellen Svava.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Góð grein eftir Sigurbjörn
Kirkjur Fagrir steindir gluggar í Fáskrúðarbakkakirkju.