Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.04.2015, Page 14

14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.4. 2015
Viðtal
M
argrét María Sigurðardóttir
hefur helgað sig málefnum
barna og því sem þeim er
fyrir bestu síðustu árin en
hún tók við embætti um-
boðsmanns barna 1. júlí 2007. En hvert skyldi
hafa verið stærsta viðfangsefnið á þessum
tíma?
„Það sem má segja að hafi verið stóra
gegnumgangandi verkefnið er að ná til krakk-
anna. Það sem kom mér einna mest á óvart
var hvað maður þarf virkilega að vinna í því
að ná til þeirra,“ segir hún en það skýrist
meðal annars af því að það bætast alltaf við
nýir krakkar.
„Annað stóra verkefnið er að fræða börn
um réttindi sín og fræða foreldrana og þá sem
vinna með börnum um að börn eigi sjálfstæð
mannréttindi eins og við öll hin. Og líka
hvernig við stuðlum að því að börn séu virkir
þátttakendur í samfélaginu. Þegar krakkar
þekkja réttindi sín þá eru þau líklegri til að
virða réttindi annarra.“
Hún segist þó finna mikinn mun á þessum
átta árum. Fleiri úr háskólasamfélaginu skrifi
um málefni barna og sömuleiðis séu fleiri að
læra um þessi mál.
Hún segir það líka hafa verið stóran og
mikilvægan póst þegar Barnasáttmáli Samein-
uðu þjóðanna var lögfestur hérlendis í febrúar
árið 2013. Allir þingmenn voru með lögfest-
ingunni, sem Margrét María segir frábært.
„Barnasáttmálinn er kannski ekki heppileg-
asta löggjöfin en á móti kemur að við það að
hann sé lögfestur er farið að vitna í hann og
tala um hann. Við það verður ákveðin kynning
og hann verður lifandi tæki í allri ákvarð-
anatöku.“
Börn lifa ekki í tómarúmi
Á þeim tíma sem Margrét María hefur verið í
starfi hafa orðið þjóðfélagsbreytingar en
kreppan skall á skömmu eftir að hún tók við.
Á sama tíma gerði umboðsmaður barna skóla-
verkefnið Hvernig er að vera barn á Íslandi?
Úr varð samnefnd bók er kom út 2009 og
inniheldur skilaboð og teikningar barna um
samfélagið og hefur heilmikið sagnfræðilegt
gildi.
„Fyrst eftir hrun þagnaði síminn, það kom
grafarþögn, sem var mjög óþægilegt. Svo fór
reiðin að aukast og þá fundum við fyrir henni.
Við finnum fyrir því hér ef það er mikil harka
í pólitíkinni. Börn lifa ekki í neinu tómarúmi.“
Í bókinni kemur fram að börnunum er nær-
umhverfi sitt hugleikið, þau vilja fá frítt í
strætó og þau teikna og skrifa um íþróttir og
tómstundir. „Við höfum beitt okkur heilmikið í
þessum málum og sendum bréf til ráðuneyt-
isins um frístundaheimilin,“ segir hún og bæt-
ir við að mikilvægt sé að tryggja faglegt starf
í kringum börnin.
Kosningaaldur lækkaður
„Svo er heilmikil umræða um það meðal ungs
fólks um hvort það eigi að lækka kosningaald-
urinn niður í sextán ár í sveitarstjórnarkosn-
ingum. Það er búið að gera það að einhverju
leyti í Noregi en þar er valkvætt hvort sveit-
arfélög miði við sextán eða átján ár og það
hefur gefið góða raun,“ segir hún en málefni
sveitarfélaganna standa börnunum nærri.
Þetta væri liður í að auka áhuga barnanna á
samfélagsmálum og virkja þau til þátttöku.
„Við tölum um að börn fái stigvaxandi ábyrgð
eftir aldri og þroska og þetta er gott innlegg í
það,“ segir hún og vísar til þess að kosn-
ingaaldurinn í sjálfstæðiskosningunum í Skot-
landi nýverið hafi verið sextán ár.
Umboðsmaður barna er ennfremur með
sérstakan ráðgjafahóp sem hann hittir einu
sinni í mánuði yfir vetrarmánuðina en þar
eiga sæti unglingar á aldrinum þrettán til
átján ára. „Þau koma með efni sem þau vilja
ræða og stundum spyr maður þau álits eins
og til dæmis á frumvarpi. Þau halda okkur
heilmikið við efnið. Ef börn eiga að vera virkir
þjóðfélagsþegnar þá er svo mikilvægt fyrir
þau að upplifa að þau hafi tekið þátt í að búa
til reglur og eigi eitthvað í þeim, að það sé
hlustað á þau. Niðurstaðan verður kannski
einhverskonar málamiðlun en það er mik-
ilvægt að maður hafi haft færi á að segja eitt-
hvað fyrst.“
Hún segir unglinga kvarta yfir ýmsu mis-
rétti. „Unglingar kvarta yfir því að það sé
komið illa fram við þau í verslunum; þau megi
ekki fara inn í búð nema tvö og tvö í einu og
ekki með tösku. Hvað myndum við segja ef
aðrir þjóðfélagshópar væru meðhöndlaðir á
þennan hátt? Svona viðhorfum erum við að
reyna að breyta. Við búum í samfélagi og við
eigum öll réttindi.“
Núna eru ósjálfráða börn inni í mennta-
skólum og búið er að stofna foreldrafélög víð-
ast hvar í menntaskólum. „Þetta flækir málin
en það hafa orðið miklar framfarir. En hvað
um krakkana sem eru ekki í skóla? Hvar eru
þeir? Rannsóknir sýna hversu mikilvægt það
sé að börn séu í skóla og í þroskavænlegu
umhverfi.“
Hvað yngstu börnin varðar situr Margrét
María í stjórn RannUng, rannsóknarstofu í
menntunarfræðum ungra barna, til að hafa
þessi tengsl við aldurshópinn en segir best að
nærumhverfi þeirra fræði svona ung börn.
Hún hefur þó farið í þá leikskóla sem hafa
óskað eftir því en áhersla hennar hefur verið
á grunnskólann og þá ekki síst unglingastigið.
„Ég er búin að heimsækja um 110-115
grunnskóla og stefni á að heimsækja þá alla
áður en tíma mínum lýkur, sem er eftir rúm-
lega tvö ár. Það er svo skemmtilegt að sjá
kraftinn í grunnskólunum og krakkanir eru
svo flottir. Fyrir mér er þetta eins og góður
konfektmoli. Þetta eru bestu dagarnir,“ segir
Margrét María, sem á eftir að heimsækja 50-
60 skóla.
Bjó lengi úti á landi
Hún er langt komin með Reykjavík en á líka
eftir að heimsækja staði úti á landi en lands-
byggðin stendur henni nálægt. Þrátt fyrir að
vera innfæddur Kópavogsbúi, sem er nú kom-
inn aftur heim, bjó hún úti á landi í 23 ár.
Foreldrar hennar fluttu á Seyðisfjörð þegar
hún var sextán ára. „Pabbi var sýslumaður og
mamma kennari. Þá kynntist ég Austfjörð-
unum vel,“ segir hún en foreldrar hennar eru
Sigurður Helgason, sem nú er látinn, og Gyða
Stefánsdóttir.
Hún bjó með fyrrverandi manni sínum, sem
var dýralæknir, víða um land. „Við bjuggum á
Húsavík, Ísafirði og Blönduósi og hann var að
leysa af á Dalvík og Þórshöfn,“ segir hún en
eftir skilnað flutti hún til Akureyrar.
Margrét María, sem er lögfræðingur, var
framkvæmdastjóri Jafnréttisstofu frá árinu
2003 til 2007. Árið 2010 bætti hún síðan við
sig kennsluréttindum en henni fannst hana
vanta uppeldismenntun. Hún segist ekki til-
heyra neinni „lögfræðielítu“ og fjölbreyttur
bakgrunnur hennar hjálpi oft í starfi enda séu
allir málaflokkar undir hjá umboðsmanni. Hún
rak eigin lögmannsstofu um árabil, starfaði á
nokkrum stöðum sem fulltrúi sýslumanns og
hefur sinnt margvíslegum trúnaðarstörfum á
sviði jafnréttis- og fjölskyldumála.
„Mér þykir vænt um þegar fólk utan af
landi sem ég kannast við hringir hingað. Fólk
af landsbyggðinni áttar sig ekki alltaf á því að
Reykjavík sé líka fyrir það.“
Margrét María á tvo syni, Snorra og Egil
Vignissyni. Það urðu kaflaskil í vikunni en þá
náði Snorri átján ára aldri og samkvæmt lög-
um á hún því ekki „börn“ lengur en Egill er
23 ára.
Skilnaður er eitt af því sem mörg börn
þurfa að takast á við. „Börn verða að aðlaga
sig þeim veruleika sem foreldrarnir búa við,
hvort sem það eru tvö heimili eða eitthvað
annað. Það sem við verðum að muna er að
hafa alltaf að leiðarljósi það sem er börnunum
fyrir bestu. Það er ólíkt frá einu barni til ann-
ars og breytist með tímanum; það verður að
horfa á hvert barn eins og það er. Við verðum
að hlusta á barnið og gefa því tækifæri til að
tjá sig og segja hvað því finnst. Við erum á
einhverri vegferð og ég trúi því að við séum á
réttri leið.“
Aðspurð hvort málefni sem tengist langri
vinnuviku komi á borð hennar segir hún að
þau fái mál frá öllum sviðum samfélagsins.
„Verkefnið sem tengist styttingu vinnuvik-
unnar hjá Reykjavíkurborg er áhugavert.
Auðvitað vill maður sjá styttri vinnuviku.
Heilsetinn skóli er ákveðinn áfangi og þar er
reynt að mæta veruleikanum en við megum
áreiðanlega læra mikið af öðrum Norð-
urlöndum í þessum málum.“
Norrænu umboðsmennirnir eiga í góðu
samstarfi. „Maður öfundar stundum norrænu
skrifstofurnar sem eru 20-30 manna vinnu-
staðir en fást við sömu álitaefni og við. En við
höfum ýmsilegt fram að færa í þetta sam-
starf,“ segir hún en hjá embættinu hér starfa
fjórar manneskjur.
Hún segir að það sé ekki alltaf hægt að
leiðrétta hlutina eftir á. „Fáum krakkana með
inn í ákvarðanatökuna; setjum gleraugun
þeirra upp. Þau eru oft með lausnir sem við
sjáum ekki fyrir. Þeirra rödd er svo mik-
ilvæg.“
Margt hefur breyst til betri vegar og börn
eiga fulltrúa í skólaráðum grunnskóla og ung-
mennaráð eru í flestum meðalstórum og
stórum sveitarfélögum. „Við höfum verið að
styðja við þennan lýðræðislega vettvang.“
Mikilvægt að opna samfélagið
Hún segir einnig mikilvægt að opna sam-
félagið þannig að fjölbreytileikinn fái að njóta
sín. „Við höfum unnið töluvert með ungliða-
hópi Samtakanna ’78 og hinum og þessum
unglingahópum.“
Hún segir að ákveðið stef í gegnum starf
umboðsmanns sé að öllum sem leiti til hans
finnist sitt mál mikilvægast. „En við förum
ekki inn í einstaklingsmálin heldur leiðbeinum
fólki. Það getur leitað til okkar án þess að
gefa upp persónulegar upplýsingar. Umboðs-
manni barna ber hinsvegar ekki skylda til að
leysa einstök mál.“
Varðandi stærri málaflokka þá metur um-
Leiðréttum
ekki eftir á
MARGRÉTI MARÍU SIGURÐARDÓTTUR, UMBOÐSMANNI BARNA, FINNST
BÖRN FRÁBÆR OG HEFUR EKKI ÁHYGGJUR AF FRAMTÍÐINNI. HÚN ER BÚ-
IN AÐ HEIMSÆKJA YFIR HUNDRAÐ GRUNNSKÓLA OG ÆTLAR SÉR AÐ
HEIMSÆKJA ÞÁ ALLA ÁÐUR EN HÚN LÆTUR AF STÖRFUM.
Inga Rún Sigurðardóttir ingarun@mbl.is