Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.04.2015, Qupperneq 44

44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.4. 2015
B
laða og fréttamenn eru kappsamt fólk
og metnaðargjarnt í starfi sínu. Ekki
er þar með gefið í skyn að slík lýsing
geti ekki átt við marga aðra. En fjöl-
miðlun og þá ekki síst fréttatengdur
þáttur hennar kallar á fyrrnefnda eig-
inleika.
Núið er þín eilífð
Viðfangsefnin eru ný, ekki aðeins frá mánuði til mán-
aðar eða viku til viku, heldur frá degi til dags. Þau
bjóða upp í dans og bíða ekki svars.
Stundum lifir verkefnið daginn, örsjaldan aðeins
lengur. En tími fjölmiðlamanna er augnablikið. Klukk-
an er mikilvægari en almanakið og sekúnduvísirinn en
sá litli. Vinnuskilyrði fjölmiðlanna eru skrítin fyr-
irbæri.
Vond tíðindi geta verið góð „frétt“. Þegar frétta-
heimurinn allur er skannaður eins og gert er oft á dag
verður ekki betur séð en að vondu tíðindin séu uppi-
staðan í góðu fréttunum. Þannig er það, því miður. Þeir
þrír sem tilræðisbræður myrtu í maraþonhlaupi í Bost-
on og þeir sem voru limlestir eru margfalt meira
fréttaefni en þúsundirnar sem komu móðar í mark.
Húsið, sem kveikt er í og brennur til kaldra kola, fær
um sig feita frétt, en ekki öll hin sem eftir standa, þótt
innan þeirra allra geymist mikil saga. Fjölmiðlungur
þarf að koma frá sér frétt, fréttaskýringu, viðtali eða
einhverju efni sem er sambland af öllu þessu og fær lít-
ið svigrúm og ósveigjanlegt. „Dauðalínan“ er dregin.
Ekki bara í dagslok, heldur meira eða minna allan lið-
langan daginn.
Hver er galdurinn?
Að hverju beinist metnaðurinn og kappið? Koma frá
sér kláru efni, fljótt og vel, er hið einfalda svar. Það
þarf að standast skoðun, vera aðgengilegt og aðlað-
andi, upplýsandi og beina sjónum undir yfirborðið. Og
það má gjarnan vera frétt með stóru F. Skúbbið sjálft.
En skúbb eru fágæti eins og þrjátíu punda laxar. En
verkefnin eru óþrjótandi þótt ekkert sé skúbbið.
Tími og rúm setja þröngar skorður. Mörgu fróðlegu,
jafnvel fréttnæmu, verður að sleppa. Það er ekki
minnsti vandinn að ákveða hverju skuli sleppt. En
mestu varðar að kunna að afla fanga. Efnið kemur allt
að utan.
Gagnsæi og upplýsingagjöf eru núorðið hástefin í
flestum stefnuyfirlýsingum, jafnt ríkja, flokka, stofn-
ana og fyrirtækja. En það þarf að bera sig eftir frétta-
björginni og ekki gína við öllu því sem haldið er að
mönnum. Stundum þarf að ganga fast fram gagnvart
þeim sem ætlast má til að veiti upplýsingar og sinni
eðlilegum kröfum þeirra sem afla frétta. En það leyfist
ekki allt. Reyndur maður getur vissulega getið í eyður
af miklu öryggi. En það þarf að stilla sig mjög og í und-
antekningartilvikunum má það ekki fara fram hjá
hlustanda eða lesanda að verið sé að draga líklegar
ályktanir af því sem fyrir liggur.
Hver ákveður gildin?
Fjölmiðlar draga sjálfir sín mörk. Áskriftarmiðlar búa
við ríkt aðhald sinna lesenda. Í fjölmennum löndum
eru fjölmiðlar flokkaðir í vandaða og óvandaða og er
það gert með óformlegum heitum. Sumir hinna
„óvönduðu“ líta einkunnagjöfina öðrum augum. Það
séu einmitt þeir sem „þori“ þegar þessir vönduðu lúta
margvíslegum þrýstingi. En aðrir gefa á móti lítið fyrir
sjálfshólið. Dirfskan felist einkum í því að geta ekki
heimildarmanna, þegar þeir nái ekki máli eða séu á
nippinu að vera til. Slegið sé upp óstaðfestum kjafta-
sögum í þeirri von að uppslátturinn kreisti út nægilega
margt í framhaldinu sem „staðfesti“ sannleiksgildi frá-
sagnarinnar. Skaðinn, sem slíkt verklag og óheiðarleiki
kann að valda, er svo sagður fórnarkostnaður í frétta-
þágu.
Þeir fjölmiðlar, sem sjálfir a.m.k. skilgreina sig sem
vandaða og varfærna, komast þó aldrei alveg hjá því að
misstíga sig og stöku sinnum að verða alvarlega á í
sinni messu. En þeim er ekki sama. Sá er munurinn.
Upphafnir fjölmiðlar
Stundum hefja menn fréttahlið fjölmiðla upp í efstu
hillu tilverunnar. Þeir eru sagðir vera fjórða valdið og
þar með fjórða greinin á stofninum stóra sem heldur
uppi krónu lýðræðisskipulagsins. Þetta hljómar ekki
illa, en er þó sennilega ofsagt. Hinar greinarnar þrjár
eru löggjafarvaldið, framkvæmdavaldið og dóms-
valdið.
Kjósendur geta sveiflað löggjafarvaldinu til ekki
sjaldnar en fjórða hvert ár. Löggjafarvaldið þykist
vera og er meira en það nafn eitt gefur til kynna. Það
telur sig eiga að halda framkvæmdavaldinu við efnið.
Og dómsvaldið telur sig, með réttu, bært til þess að
halda aftur af framkvæmdavaldinu og reyndar einnig
löggjafarvaldinu slysist systurgreinarnar til að ganga
lengra í sínum ákvörðunum en stjórnarskráin leyfir.
Dómsvaldið verður eiginlega að gæta sín best á því að
fara ekki offari með sitt vald, því hinum greinunum
tveimur er beinlínis bannað að veita dómsvaldinu að-
hald.
Nýlega var það sjónarmið reifað að eftirlitið með því
að dómsvaldið hagi sér rétt liggi einmitt hjá fjórða
valdinu, fjölmiðlunum. Það stendur hvergi skrifað,
nema í þeim leiðara.
Fjölmiðlavald
Það er ekki hollt fyrir fjölmiðil að líta svo á að hann hafi
vald á borð við þá, sem stjórnarskráin hefur veitt það.
Utanaðkomandi aðilar mega hafa slíka skoðun, en
ekki hann sjálfur.
Og enn verra væri þá næsta skrefið: Að gangast upp
í því að hann hafi slíkt vald. Þá er orðið stutt í misnotk-
unina, eins og dæmin sanna. Ekki þykir keppikefli að
hinar þrískiptu valdgreinar stundi valddreifingu.
Framkvæmdavaldið endar hjá ráðherra og eftir atvik-
um ríkisstjórn. (Að vísu hefur vald ráðherra minnkað
mikið síðustu ár og áratugi. Hluti þess hefur verið
færður til svonefndra „fagaðila“ og þykir fínt. Sú þróun
er andlýðræðisleg og gæti í sinni verstu mynd reynst
Sagan og úrvalsvín þurfa tíma til að ná
áttum og keim – nettröll bjóða fólki illa
bruggaðan hroða sem því helst ekki á
* Eftir bankafallið tóku nokkriraðalleikarar þess sviðs og ör-lagavaldar sig saman um að fjár-
magna „fræðimenn“ og almanna-
tengla sem höfðu sig í kjölfarið í
frammi í fjölmiðlum. Þeir kumpánar
höfðu ótrúlegan gagnrýnislausan að-
gang að einmitt þeim þeirra sem gert
er að lögum að gæta sín best.
Reykjavíkurbréf 24.04.15