Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.04.2015, Page 52
Viðtal
52 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.4. 2015
– Hvernig finnst þér ríkisstjórnin hafa haldið
á Evrópumálum, það er að segja aðild-
arumsóknarmálinu?
„Ég verð að segja illa. Eitthvað er þó að
rætast úr því. Fer þetta ekki að hætta að
verða eitthvert mál?“
– Að það muni hreinlega hverfa?
„Já, er það ekki best? Þessi hugmynd
vinstri grænna um að „kíkja í pakkann“ er
auðvitað alveg fráleit. Menn sækja ekki um að-
ild að ríkjasambandi nema þeir ætli að ganga
inn. Annað væri alveg meiriháttar bjölluat. Það
er líka stórmál að hafa ekki spurt þjóðina álits
áður en sótt var um. Hvernig datt mönnum
það í hug? Þegar ræður vinstri grænna í þessu
máli eru skoðaðar eru þær brandari. „Ég er á
móti, ég er á móti, ég er á móti. Ég segi já.“
Klúður sem fylgir þessu máli er allt vegna
þess klúðurs sem varð í upphafi.“
– En líturðu svo á að Ísland sé ennþá um-
sóknaraðili að ESB?
„Alls ekki og þetta mun smám saman
hjaðna niður. Aðildarumsóknin er hins vegar
þannig mál að það mun alltaf koma upp aftur.
Það er annars vegar til fólk sem trúir því að
Íslandi sé betur borgið innan Evrópusam-
bandsins og hins vegar fólk sem er sannfært
um að við eigum að standa fyrir utan. Þetta
er nánast eins og trúarbrögð, hjá báðum hóp-
um. Meðan þessir hópar verða til mun þetta
mál alltaf koma upp aftur og aftur.“
– Hvað erum við að tala um langan tíma í
því sambandi?
„Ég myndi halda að þessi umræða ætti eft-
ir að koma upp á þriggja til fjögurra ára
fresti.“
– Hvað finnst þér hafa breyst mest á Al-
þingi á þessum tveimur áratugum sem þú
hefur unnið þar?
„Þó að þú trúir því kannski ekki þá finnst
mér umræðan vera orðin aðeins betri. Haf-
andi sagt það er hún samt alls ekki góð. Ég
hef verið að hlusta mikið á hana undanfarið
og þegar maður getur haldið ræðu fyrir aðra
ræðumenn, það er að segja maður veit fyr-
irfram hvað þeir munu segja og jafnvel
hvernig þeir orða það, er eitthvað að.
Mér finnst samstarf stjórnar og stjórn-
arandstöðu líka orðið pínulítið betra. Auðvitað
þarf þó að vinna betur að því og að mínu áliti
ætti stjórnarandstaðan að koma mikið fyrr að
tilurð mála. Ekki þannig að skilja að hún hafi
endilega áhrif á mál en viti samt hvað er að
gerast. Sjálfur hef ég flutt um þetta þings-
ályktanir og frumvarp og vona að menn muni
fljótlega prófa þetta til reynslu. Það myndi
breyta miklu.“
Öldrun þjóðarinnar mikil áskorun
– Ef þú horfir á stöðuna í dag, hvað þurfum
við helst að varast?
„Vandi okkar Íslendinga er of lítil gjaldeyr-
isframleiðsla. Við flytjum inn nánast allt sem
við þurfum, bensín, bíla og hvaðeina. Til þess
að borga það þurfum við að framleiða gjaldeyri
og á það hafa menn ekki lagt nægilega mikla
áherslu. Þetta er vandamál sem þarf að leysa á
næstu fimm til tíu árum. Stórauka þarf útflutn-
ing, svo sem á hugbúnaði og iðnaðarfram-
leiðslu, til þess að skapa gjaldeyri. Öflun gjald-
eyris er undirstaða lífskjara okkar og við
verðum að skapa hann sjálf en ekki taka hann
að láni eins og við höfum gert síðustu áratugi.
Annað sem við þurfum að huga að í tíma er
vaxandi öldrun þjóðarinnar. Menn þurfa til
dæmis að taka tillit til þess við gerð kjara-
samninga hvað bíður okkar í því að reisa elli-
heimili, heilsugæslu og þar fram eftir göt-
unum. Minn árgangur, 1944, er 1.900 manns
en árgangurinn sem kemur fimmtán árum
seinna er 4.500 manns. Þannig hefur það
haldist með litlum frávikum síðan.“
– Nú eru tæp sjö ár liðin frá hruni. Hvern-
ig hefur okkur tekist að vinna úr því áfalli?
„Þegar maður hugsar til baka til haustsins
2008 hefði maður ekki getað látið sig dreyma
um svona góða stöðu sjö árum síðar. Það var
ekki til gjaldeyrir fyrir olíu og lyfjum og með
allskonar fantabrögðum búið að loka eðlilegum
leiðum fjármagns til landsins. Miðað við það
hefur ræst alveg ótrúlega vel úr. Það er bæði
fyrrverandi og núverandi ríkisstjórn að þakka.
Ég dreg ekki dul á það að síðasta ríkisstjórn
stóð ekki andspænis litlum vanda. Ég hefði að
vísu leyst sumt öðruvísi en hún gerði, það voru
til dæmis mistök að skattleggja löskuð heimili
og fyrirtæki. Vandinn var á hinn bóginn
óskaplega mikill og fyrri ríkisstjórn leysti hann
þokkalega. Núna eru menn að halda áfram því
verki og mér sýnist allt stefna í mjög góðan
farveg, nema þá að þessir kjarasamningar fari
á versta veg. Eins og ég gat um áðan.“
– Höfum við lært af hruninu?
„Alveg ótrúlega lítið. Þegar fólk verður
fyrir áfalli reynir það að mæta næsta áfalli
með ráðdeild og sparnaði en það hefur ekki
gerst að nægilega miklu marki hér. Mér
sýnist fólk ekki sýna mikla fyrirhyggju, allt
púður fer í að leysa vanda dagsins í dag.
Heimilin virðast þó vera að greiða niður
skuldir en það er mjór vísir. Sveitarfélögin
og ríkissjóður hafa að vísu tekið á sínum
málum en hvorki fyrirtækin né heimilin. Þar
eiga bankarnir ákveðna sök, þeir hafa verið
mjög ófúsir að afskrifa eins og þarf vegna
þess að fyrirtækin eru mörg hver enn mjög
skuldsett.“
Hrópandinn í eyðimörkinni
– Þú varaðir við ýmsu í aðdraganda hruns,
svo sem krosseignahaldi og raðeignahaldi.
Leið þér þá eins og hrópandanum í eyðimörk-
inni?
„Dálítið já. Ég hafði fylgst með kross-
eignahaldi og raðeignahaldi hjá Exista og
Kaupþingi og sá hvernig menn bjuggu til eig-
ið fé, arð og allskonar hluti með því að láta
peninga fara í hring. Þessa dagana standa
einmitt yfir vitnaleiðslur sem eru sýnishorn af
vinnubrögðum manna. Því miður virðast þeir
sem meta lánshæfi, erlendir bankar og aðrir,
hreinlega ekki hafa lært af því hvað rað-
eignahald og krosseignahald er óskaplega
skaðlegt. Eigið fé íslenskra banka og fyr-
irtækja fyrir hrun var meira og minna ekki
til. Það var tilbúningur. Ríkisskattstjóri hélt
mjög forvitnilegt erindi á fundi hjá Félagi
löggiltra endurskoðenda árið 2010, að mig
minnir. Þar kom fram að eigið fé íslenskra
fyrirtækja hefði hækkað gífurlega fyrir hrun,
var komið upp í sjöfalda þjóðarframleiðslu, en
datt svo allt í einu niður í nánast núllfalda
þjóðarframleiðslu og ári síðar í mínus einfalda
þjóðarframleiðslu. Hvað varð um allt þetta
gífurlega eigið fé? Þarna var fullur salur af
löggiltum endurskoðendum sem höfðu skrifað
upp á þetta allt saman – án viðvarana og
lausna. Það eru margar ástæður fyrir hruninu
en ein sú veigamesta er raðeignahald og
krosseignahald og hvernig menn spóluðu upp
eigið fé og notuðu það síðan sem veð fyrir
lánum. Þeir bjuggu til svo viðkvæmt kerfi að
hvergi mátti koma við það. Þá hrundi það
vegna þess að það var ekkert efnislegt inni í
því.
Á sínum tíma, þegar lögum um Lífeyr-
issjóð starfsmanna ríksins var breytt varaði
ég einnig við þeirri gríðarlegu skuldbindingu
sem gæti myndast. Í dag er þar útistandandi
skuldbinding upp á mörg hundruð milljarða
sem ekki hefði myndast ef farið hefði verið
að mínum hugmyndum. Einnig varaði ég við
skorti á uppgreiðsluheimild Íbúðalánasjóðs á
skuldabréfum sínum á sama tíma og skuld-
arar sjóðsins höfðu slíka heimild. Þessi staða
hefur kostað ríkið yfir hundrað milljarða í
framlag til Íbúðalánasjóðs. Að lokum benti
ég einnig á hættuna við háan vaxtamun á
Pétur á fundi Lífeyrissjóðs verkfræðinga um framtíðarfyrirkomulag lífeyrissjóða árið 2004. Sigurður
Áss Grétarsson, formaður Lífeyrissjóðs verkfræðinga, og Stefán Halldórsson, framkvæmdastjóri
sjóðsins, ræða við Þórólf Árnason borgarstjóra, sem stýrði fundinum. Frummælendurnir Sigurjón
Þ. Árnason, bankastjóri Landsbankans, Pétur og Gunnar Páll Pálsson, formaður VR, eru í forgrunni.
Morgunblaðið/Golli
Pétur á kunnuglegum stað; í ræðustól á Alþingi. Fáir þingmenn
hafa verið jafn duglegir að taka til máls undanfarna tvo áratugi.
Morgunblaðið/Eggert
Það er ekki alltaf auðvelt að sitja á Alþingi. Hér er Pétur í þung-
um þönkum það örlagaríka haust 2008, rétt eftir fall bankanna.
Morgunblaðið/Ómar
Pétur hefur og iðulega unað vel við sitt í prófkjörum Sjálfstæð-
isflokksins. Hér fer hann yfir stöðu mála í prófkjöri haustið 2006.
Morgunblaðið/ÞÖK
Pétur hefur löngum haft mikinn áhuga á útivist og hreyfingu. Hér er hann á línuskautum í Reykjavík.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
* Ég get vel skilið lágtekjufólk. Hvers vegna áþað að sætta sig við litlar launahækkanir meðtilvísun í einhvern stöðugleika þegar búið er að
semja á þessum nótum við lækna. Þetta áttu læknar
sjálfir að vita, þeir eru ekki óskynsamir menn.