Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.04.2015, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.4. 2015
Menning
Í
tvö sumur fyrir hátt í einni öld ferðaðist
danski myndlistarmaðurinn Johannes Lar-
sen (1867-1961) um Ísland með teikniblokk-
ir og pennastöng og dró upp einstaklega
fagrar en jafnframt aðdáunarlega hlutlægar
myndir á sögustöðum Íslendingasagna. Larsen
hafði verið fenginn af rithöfundunum Johannes
V. Jensen og Gunnari Gunnarssyni til að
myndskreyta nýjar
danskar þýðingar sagn-
anna sem komu út í afar
veglegri útgáfu, í þrem-
ur bindum, á árunum
1930 til 1932. Larsen
var þá víðkunnur fyrir næmar myndir sínar af
fuglum og danskri náttúru. Hann hafði þó lítið
gert af myndum eins og þeim sem hann átti eft-
ir að gera á Íslandi, fyrir utan að hann hafði
myndskreytt í svipuðum stíl bækur um dansk-
ar eyjar. Og forsvarsmenn þýðingarinnar töldu
það líka hjálpa að Larsen hafði farið í leiðangur
til Grænlands, þar sem hann teiknaði einkum
fugla.
Danski rithöfundurinn, Íslandsvinurinn og
kennarinn fyrrverandi, Vibeke Nørgaard Niel-
sen, segir þessa sögu alla, og af ferðum lista-
mannsins um Ísland, á einstaklega vel lukk-
aðan hátt í bók sinni, sem kom upphaflega út í
Danmörku árið 2004, undir titlinum Sagafær-
den – Island oplevet af Johannes Larsen 1927-
1930, en nefnist í hinni nýju íslensku útgáfu
Listamaður á söguslóðum – Johannes Larsen á
ferð um Ísland 1927-1930. Þetta er glæsileg og
tímabær útgáfa á íslensku, bók sem er öllum
aðstandendum til sóma, og segir mikilvæga og
merka sögu, auk þess að birta veglegt úrval af
teikningum sem listamaðurinn vann að hér á
landi.
„Meistaralega blæbrigðaríkar“
Bókin kom út á sama tíma og lítil en afar falleg
sýning var opnuð fyrr í vetur í Listasafni Sig-
urjóns Ólafssonar með úrvali teikninga sem
Larsen gerði hér. Hún hefst á inngangi höf-
undar, bættum frá fyrri útgáfu, og formála
frumútgáfunnar en hann skrifar Erland Pors-
mose stjórnandi safns um Johannes Larsen í
fyrrverandi vinnustofu hans og heimili í Kerte-
minde á Fjóni. Þá kemur athyglisverð sam-
antekt Aðalsteins Ingólfssonar, „Íslands-
ferðir“, um teikningar og myndverk sem
einkum erlendir listamenn höfðu unnið að hér
á landi, en einnig er fjallað um verk Ólafs Tú-
bals myndlistarmanns sem var fylgdarmaður
Larsens. Réttilega segir hann að nærtækast sé
að líkja teikningum Larsens frá söguslóðum
Íslendingasagnanna „við vatnslitamyndirnar
sem breski myndlistarmaðurinn og rithöfund-
urinn William Gershom Collingwood málaði
hér á landi árið 1987. Megintilgangur beggja
var sá sami, sum sé að draga upp hlutlausar og
ýkjulausar myndir af stöðum þar sem Íslend-
ingasögurnar eru sagðar hafa gerst og láta les-
endum síðan eftir að fylla upp í þær með
ímyndunaraflinu“ (13). Aðalsteinn bætir við, og
er undirritaður honum sammála, um að þar
skilji í sundur með þessum tveimur Íslands-
vinum. Sá breski hafði hárómantískan áhuga á
norrænni arfleifð á meðan ekki er vitað til þess
að Daninn hafi haft mikinn áhuga á Íslandi áð-
ur en hann var fenginn til verksins. Þá var
verklag þeirra afar ólíkt. Collingwood „málar
vatnslitamyndir sem eru í eðli sínu gildis-
hlaðnar [en] Larsen gerir eingöngu svarthvítar
pennateikningar, lágstemmdar og hófstilltar
en samt meistaralega blæbrigðaríkar“(15).
Þá stígur höfundurinn, Nørgaard Nielsen,
fram og segir frá því hvernig hún kynntist í
einni af mörgum Íslandsferðum sínum teikn-
ingum Larsens – þar kom mynd af Þorvaldsdal
við Eyjafjörð við sögu á skemmtilegan hátt.
Heima í Danmörku komst hún í kynni við erf-
ingja Larsen og fékk að sjá hluta frummynd-
anna, sem eru svo til allar enn í eigu fjölskyld-
unnar. Og í Konunglega bókasafninu í
Kaupmannahöfn fékk hún í hendur átta litlar
dagbækur listamannsins frá ferðunum, þétt
skrifaðar með blýanti og skreyttar með litlum
skissum, aðallega af fuglum. Nørgaard Nielsen
skrifaði þær upp og ferðaðist í kjölfarið milli
staðanna á Íslandi þar sem hann vann. Sögunni
var alls ekki lokið því nokkrum árum síðan
fékk hún afrit af dagbókum Ólafs Túbals,
fylgdarmanns Larsen, og með öll þessi gögn og
fleiri til í höndunum, segir hún okkur sögu
verkefnisins á skýran og hrífandi hátt.
Frásögnin af ferðum Johannesar Larsen um
landið er heillandi og tekst Nørgaard Nielsen á
aðdáunarverðan hátt að drífa lesandann með í
ferðalagið, með Larsen og ferðafélögum hans,
allt frá fyrstu dögunum á Þingvöllum þar sem
hann naut félagsskapar hunds, í Fljótshlíðinni
þar sem hann fann sér fljótlega starfsstöð í
Múlakoti og heimamanninn Ólaf sem kapp-
saman fylgdarmann. Larsen les Íslend-
ingasögurnar um leið og hann vinnur hörðum
höndum að því að draga upp sínar hlutlægu
myndir á stöðunum þar sem þær eru sagðar
hafa gerst, og hann fetar sig vestur eftir land-
inu og út á Snæfellsnes, sístarfandi, þar til
hann fær boð um að eiginkona hans liggi alvar-
lega veik heima. Þá drífur Larsen sig til skips
en kemur of seint heim, konan var látin.
Tvö sumur líða og Larsen kemur aftur til
landsins, að ljúka við teikningarnar sem voru
um 300 talsins þegar upp var staðið. Þá hófst
vinnan aftur á Suðurlandi, lá svo vestur um
land og norður; lauk vinnunni við Mývatn þeg-
ar komið var fram í september 1930.
Þessi saga er afar vel sögð í bókinni, af Lar-
sen sjálfum, Ólafi Túbals og Nørgaard Nielsen
sem útskýrir ferðalagið og undirbyggir at-
burðarásina vel. Þá eru ríflega eitt hundrað
myndir birtar, flestar úr hinni fögru útgáfu Ís-
lendingasagnanna og nokkrar til sem hafa ekki
verið valdar þar inn. Þá eru birtar myndir úr
dagbókum Larsens, þar sem hann hefur teikn-
að margar myndir af dýrum, en ritstjórarnir í
Danmörku höfðu hvatt hann til þess að ein-
beita sér að landslaginu og láta fuglamyndir
vera hér. Þá eru nokkrar mynda Ólafs Túbals
hafðar með, auk ítarefnis, þar á meðal tæmandi
listi og kort sem sýna hvar og hvenær Larsen
gerði myndirnar.
Myndirnar betur prentaðar
Helst er að finna að þýðingunni í þessari ís-
lensku útgáfu, að hún er nokkuð stirð á köflum
og ónákvæm en það birtist meðal annars í því
að listamaðurinn er sífellt nefndur fullu nafni í
stað þess að láta Larsen oftast nægja. Þá notar
þýðandi skammstafanir, sem undirrituðum
finnst ljótt í fagurfræðilegum texta, og nokkuð
ber á furðulegum setningum: „Á leiðinni niður
sjá þeir margar tunnur lands þaktar saltfiski“
(43); „Múlakot var mjög þekktur staður fyrir
skrúðgarðinn“ (28) í stað þess að segja að
Múlakot hafi verið þekkt; talað er um að teikn-
ingarnar fyrir „sögu Snorra goða“ séu tilbúnar,
á íslensku ætti að segja fyrir Eyrbyggja sögu
(138). Slík dæmi eru of mörg og hefði textinn
þurft betri yfirlestur. Þá gerir þýðandi mistök í
innskoti, þar sem hann segir Larsen hafa skoð-
að bók Collingwoods, A Pilgrimage to the
Saga-Steads of Iceland, og segir það vera sama
verk og Fegurð Íslands og fornir sögustaðir,
sem er fjarstæða, enda er þar um að ræða sam-
antekt Haraldar Hannessonar frá 1988 með
myndum Collingwoods sem varðveittar eru í
Þjóðminjasafni.
Hins vegar er nauðsynlegt að segja útgáf-
unni til hróss að myndirnar eru mun betur
prentaðar hér en í þeirri dönsku; þær eru skír-
ar og tærar, njóta sín vel í þessu stóra broti, á
þykkum og góðum pappírnum.
Þessi merka bók, Listamaður á söguslóðum,
um ferðir og vinnu Johannesar Larsens á Ís-
landi, er afar falleg, læsileg og opnar fyrir les-
andanum forvitnilega heima sem tengjast forn-
sögunum, bókmenntunum og myndlist. Þetta
er menningarsöguleg gersemi.
Einar Falur Ingólfsson
Larsen teiknaði Blótsteininn svokallaða, á Þingvöllum á Þórsnesi, í fyrri ferð sinni til landsins, 22. ágúst 1927. Þar var hann á sögusviði Eyrbyggja sögu.
Aðdáunarverð túlkun á sögustöðum
Höfundur bókarinnar, Vibeke Nørgaard Nielsen, á vandaðri sýningu með
teikningum Larsens í Listasafni Sigurjóns Ólafssonar í vetur.
Morgunblaðið/Einar Falur
Bækur Listamaður á söguslóðum –
Johannes Larsen á ferð um Ísland 1927-1930
bbbbb
Eftir Vibeke Nørgaard Nielsen.
Sigurlín Sveinbjarnardóttir þýddi.
Ugla, 2015. 208 bls.
Síður úr dagbókum sem Johannes Larsen
skrifaði og teiknaði í á ferðum sínum.