Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.04.2015, Blaðsíða 58

58 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.4. 2015
Bækur
Á baksíðu bókarinnar Gott fólk semBjartur gaf út í vikunni segir að höf-undur hennar sé blaðamaður í
Reykjavík. Víst er það rétt, Valur Grettisson
hefur fengist við blaðamennsku lengi, en
hann er líka rithöfundur sem sannast á smá-
sögum og ljóðum sem hann hefur sent frá
sér í gegnum tíðina.
„Ég ætlaði að verða ljóðskáld þegar ég var
yngri og gaf út bók þegar ég var 24 ára. Ég
breytti svo óvart um stefnu í lífinu þegar ég
fór að vinna á DV og ákvað þá að verða
blaðamaður, en löngunin til að skrifa skáld-
skap hvarf aldrei, hjartað vildi skrifa.
Til að byrja með fékk ég útrás með því að
taka þátt i öllum smásagnasamkeppnum sem
ég fann og tók til dæmis þrisvar sinnum þátt
i Gaddakylfunni og einu sinni í ástarsagna-
samkeppni Vikunnar og lenti alltaf í öðru
sæti. Það var óskaplega góð leið til að halda
mér við efnið. 2013 var ég svo rekinn af
Fréttablaðinu í einhverjum umbrotum þar og
eignaðist barn á sama tíma. Ég var því á
launum í töluverðan tíma og ákvað að í stað
þess að fara strax út a vinnumarkaðinn
myndi ég setjast niður og skrifa og sjá hvað
úr yrði.“
Það er býsna mikil vinna og flókin að
skrifa skáldsögu og Valur segir það hafa
skipt höfuðmáli að geta einbeitt sér að skrif-
unum, að hafa losnað við brauðstritið í smá-
tíma. „Ég náði aðeins að hreinsa hugann og
út kom skáldsaga á mjög skömmum tíma og
ég er bara dálítið stoltur,“ segir hann og
þegar ég spyr hann um titilinn „blaðamaður
í Reykjavík“ segist hann líta á sig sem skáld.
„Þó að ég hafi ekki skrifað mikið opinberlega
þá er ég samt alltaf að skrifa fyrir skúffuna,
þetta er ekki fyrsta skáldsagan, ég á vonda
skáldsögu niðri í skúffu,“ segir hann og hlær
við.
Valur segir að „Gott fólk“ hafi sprottið
fram á mjög skömmum tíma, en þegar lesið
er aftan á bókina sést að hugmyndin hefur
kviknað í tengslum við fjölmiðlamál sem
nokkuð var rætt fyrir tveimur árum eða svo,
eða stuttu áður en Valur tók að skrifa. Hann
segist og hafa verið að vinna sem blaðamað-
ur á þeim tíma og því fylgst þokkalega með
því máli. Að því sögðu þá kemur snemma í
ljós við lestur bókarinnar að hún fjallar ekki
um þetta tiltekna mál og byggist ekki á því,
í raun er það bara fyrirbærið ábyrgðarferli
sem kemur fyrir í hvoru tveggja.
„Ég kynntist hugmyndafræðinni á bak við
ábyrgðarferlið í þessu tiltekna máli sem var
mikið rætt í fjölmiðlum. Ári síðar var ég að
skrifa sögu sem mér gekk ekkert of vel með
en þá flaug þessi hugmynd í kollinn á mér
og áttaði mig betur á inntaki hugmynd-
arinnar. Hún snertir nefnilega á miklu fleiri
flötum en maður heldur kannski í fyrstu. Ég
sá þannig fyrir mér ekki bara átök á milli
kynjanna heldur líka hugmyndafræðileg átök
og líka hvernig sá sem gengur í gegnum
ábyrgðarferlið getur farið að upplifa það eins
og hreint og beint ofbeldi, eins og refsingu
þó að það eigi ekki að virka þannig.“
Aðalpersóna sögunnar er Sölvi. Sara, sem
eitt sinn var kærasta hans, lýsir honum sem
yfirgangssegg í afdrifaríku bréfi sem hún
sendir honum og eftir lestur bréfsins, þar
sem hann er borinn þungum sökum, líður
honum eins og heilinn á honum „hafi verið
sprengdur í loft upp af tilfinningalegum
öfgamanni“. Valur segir og að Sölvi sé ekki
bara tilfinningalegur öfgamaður, „hann er
öfgamaður bæði í hjarta sínu og huga og í
öllum framgangi og birtingarmynd þess er
að hann drekkur allt of mikið. Það hve hann
er öfgafullur gerir að verkum að hann tekur
þessari hugmyndafræði, gengst undir hana
af tillitssemi við stúlkuna. Síðan fer hann að
upplifa ábyrgðarferlið sem ofbeldi og ekki
síst vegna þess að málið verður opinbert og
þegar samfélagið heyrir orðið kynferðisof-
beldi heyrir það í raun og veru nauðgun eða
illmenni eða skrímsli.“
Valur segist ekki sérfróður um ábyrgð-
arferlið, en sér sýnist sem það hafi borist
hingað til lands eftir búsáhaldabyltinguna og
þá sem aðferð til að takast á við erfið kyn-
ferðisafbrota- eða ofbeldismál í víðara sam-
hengi. „Þetta ferli á að vera þolendavænt
enda þarf þolandi þá ekki að ganga í gegn-
um brútalisma dómskerfisins, en það miðar
líka að því að sá sem sætir ferlinu betr-
umbæti sig sem manneskju og þar af leið-
andi á þetta líka að vera tillitssamt gagnvart
gerandanum.
Vantrú fólks á dómskerfinu verður til þess
að það leitar í lausnir eins og þessa og auð-
vitað er það að einhverju leyti áfellisdómur
yfir dómskerfinu hvað varðar fórnarlömb
kynferðisofbeldis, en að mínu mati er
ábyrgðarferlið ekki raunveruleg lausn. Ég
hef sjálfur skrifað mikið um dómsmál sem
blaðamaður og þar er ramminn alveg skýr –
ákæruatriðin eru nákvæm og refsingin er
einnig skýr og eftir að maður hefur afplánað
sína refsingu þá er hann frjáls maður aftur
þó hann eigi þá líklega eftir að fara í gegn-
um eitthvert tilfinningalegt uppgjör. Það er
samfélagslegur sáttmáli um að fá hlutlausa
aðila til að skoða, ásaka, rétta og dæma og
það er líka réttur sakamannsins, en í sög-
unni er refsing Sölva í raun ótímabundin, þó
enginn segist vera að refsa honum.“
SÖLVI OG SARA
Af tilfinningalegum öfgamanni
Valur Grettisson ætlaði sér alltaf að verða skáld en lenti „óvart“ í því að verða blaðamaður, eins og hann lýsir því.
Morgunblaðið/Eggert
VALUR GRETTISSON SENDI FRÁ SÉR
SINA FYRSTU SKÁLDSÖGU UM
DAGINN, BÓKINA GOTT FÓLK.
HANN HEFUR ÞÓ LENGI SETIÐ VIÐ
SKRIFTIR OG ÆTLAÐI SÉR ALLTAF
AÐ VERÐA SKÁLD.
* Ég náði aðeins aðhreinsa hugann ogút kom skáldsaga á mjög
skömmum tíma og ég er
bara dálítið stoltur.
Það koma svo margar bækur upp í
hugann þegar honum er skipað að
leita að og rifja upp þær sem eru í
sérstöku uppáhaldi. Hugurinn segir
mér að sú fyrsta sem hafði djúpstæð
og varanleg áhrif hafi verið Bróðir
minn Ljónshjarta eftir Astrid Lind-
gren. Það er auðvitað klisja, svo
margir nefna þá bók í svona viðtölum.
Fleiri bækur eftir erlenda höfunda koma
fram úr fylgsnum. Ein heitir The Line Of
Beauty og er eftir Alan Hollinghurst. Þar er
fjallað um líf samkynhneigðra í Bretlandi
Thatchers. Bókin fékk Booker verðlaunin
2004. Ótrúlega sterk, vel skrifuð og mögn-
uð saga.
Á svipuðum nótum er ævisaga Boy
George, Take It Like A Man, frá
1995, rituð af Spencer Bright. Vel
skrifuð, fyndin, sorgleg og vekjandi í
senn. Síðari bækur um líf George
eru drasl en þessi er demantur.
Sú skáldsaga sem lifir svo alltaf í
huganum er Hreinsun eftir Sofi
Oksanen frá 2008. Hana gat ég ein-
faldlega ekki lagt frá mér og hún
höfðaði svo sterkt til manns á svo mismun-
andi hátt.
Af bókum eftir íslenska höfunda sem hug-
urinn kallar fram vil ég nefna Höfund Íslands
eftir Hallgrím Helgason, Himnaríki og helvíti
Jóns Kalmans, Afleggjarann eftir Auði Övu
og svo þá bók sem ég var algjörlega gátt-
aður á, Rökkurbýsnir eftir Sjón.
BÆKUR Í UPPÁHALDI
FELIX BERGSSON
Felix Bergsson gat ekki lagt Hreinsun eftir Sofi Oksanen frá sér.
Morgunblaðið/Golli