Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.05.2015, Blaðsíða 13

3.5. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13
aldanna og forn fræði fremur en
klið nútímasamfélagsins. En í raun
og sann rímar starfið við hvort
tveggja. Örnefnasafn Árnastofnunar
er mikið að vöxtum og heimildum
hefur verið safnað í áratugi. Og frá
degi til dags bætist heilmikið við.
„Ég fæ á hverjum degi fjölda fyr-
irspurna, ábendinga og tillagna frá
fólki sem hefur áhuga á því hvaða
nöfn landinu eru gefin,“ segir Hall-
grímur og nefnir í þessu sambandi
nýafstaðið eldgos norðan Vatnajök-
uls. Hin almenna niðurstaða í því
tilviki er sú að kenna eigi svæðið við
Holuhraun, enda er það orðið fólki
tungutamt.
Þar sem flæðurnar falla
„Á tímabili var Nornahraun líka í
umræðu. Það nafn var kennt við
nornahár, náttúrufyrirbæri sem
samanstendur af glerjuðum steind-
um sem taka á sig sköpulag hárs en
hverfa síðan mjög fljótt. Flæða-
hraun hafði líka verið nefnt, eftir
örnefninu Flæðum sem falla að Jök-
ulsá á Fjöllum.“
Í fyrra Eyjafjallagosinu vorið
2010 mynduðust tvær eldkeilur á
Fimmvörðuhálsi. Tillögur að nöfn-
um voru alls 150. Sumar tengdust
efnahagshruninu og eftirleik þess.
Skjaldborg var eitt nafnið en einnig
má nefna Útrás, Krepputindur,
Skuld, Hrunaborg. Þá var lagt til að
keilurnar yrðu jafnvel nefndar eftir
forystufólki ríkisstjórnar þessa tíma,
það er Jóhanna og Steingrímur.
Einnig komu fram nöfn sem vísuðu
til jarðhræringanna, svo sem
Bjarmafell, Eldsker og Funafell.
Niðurstaða ráðherraskipaðrar
nefndar varð þó sú að keilurnar
skyldu heita Magni og Móði. Um
það er góð sátt. Þess má geta að
bæði nöfnin eru nú á flugvélum Ice-
landair, en þær eru rúmlega 20 og
og allar nefndar eftir eldfjöllum.
Ný örnefnalög voru samþykkt á
Alþingi nú á vorþingi. Inntak lag-
anna er að nú er frumkvæði um
nafngiftir svæða í höndum heima-
manna og sveitarfélaga í stað þess
að örnefnanefnd ráði för, eins og
tíðkast hefur til þessa. Andi lag-
anna er jafnframt sá að sögulegt
samhengi megi ekki glatast. Mik-
ilvægt þykir til dæmis að nöfn ný-
býla hafi skírskotun í umhverfi sitt
svo og að gömul örnefni fari ekki
forgörðum.
Oddi ekki Sólvangur
„Það er ólíklegt að leyft væri að
breyta nafni Odda á Rangárvöllum í
Sólvang. Sömuleiðis að ný jörð fái
nafnið Brattahlíð ef hún er ein-
göngu á sléttlendi. Þá er Hrein-
dýratunga nafn sem ekki gengur
upp ef jörðin er ekki tunga milli
tveggja áa eða ef þar hafa aldrei
verið hreindýr. Nöfn þurfa að taka
mið af aðstæðum, landslagi, sögu,
náttúru og íslensku máli,“ segir
Hallgrímur og heldur áfram:
„Ég man eftir að fyrir stuttu var
nafnið Séniver til skoðunar hér og
hjá Landmælingum Ísland og var
að síðustu tekið inn í kortagrunn.
Þetta er nafn á veiðistað í Skjálf-
andafljóti. Það er auðvitað sérstakt,
en skýrir sig sjálft. Vissulega má
deila um réttmæti þess að taka
nöfn af þessum toga inn. Ef raunin
er sú að staðurinn gengur undir
þessu nafni er þó engin ástæða til
að berjast gegn því. Veiðistaðir
ganga raunar oft undir skrýtnum
nöfnum,“ segir Hallgrímur og bætir
við að aukin umsvif í ferðaþjónustu
hafi eflt örnefnaáhuga landans.
Margir sem vinna að ritun héraðs-
rita, ferðabóka, göngubóka eða
landakorta af ákveðnum lands-
hlutum hafi samband og leiti upp-
lýsinga í örnefnaskrám. Því sé bæði
satt og rétt sem Tómas Guðmunds-
son kvað að landslag væri lítil virði
ef það héti ekki neitt.
„Nú taka bílaviðgerðirnar, sem eru
mitt aðalstarf, aftur við. Reynsla síð-
ustu ára sýnir hins vegar að búast
megi við að Herjólfur fari aftur að
sigla hingað í haust,“ segir Gísli G.
Jónsson. Þau Gísli og Anna Að-
alheiður Arnardóttir kona hans sjá
um afgreiðslu Herjólfs í Þorláks-
höfn.
Þegar Landeyjahöfn var tekin í
notkun í júlí 2010 var reiknað með að
Þorlákshafnarferðir skipsins legðust
af. Torsótt hefur þó reynst inn í
höfnina á hinni sendnu strönd og
hefur verið siglt í hinn gamla áfanga-
stað frá því fyrir jól. Nú, eftir sand-
dælingu og útgröft, er aftur að opn-
ast í Landeyjum, hvaðan er hálftíma
sigling yfir sundið til Eyja. Ferðin til
og frá Þorlákshöfn tekur hins vegar
rétt tæpar þrjár klukkustundir.
„Við erum búin að vera í þessu
starfi í nokkur ár, eða alveg síðan
Eimskip tók við rekstri ferjunnar.
Auðvitað mátti reikna með því að
starfið okkar legðist af með nýrri
höfn, en reyndin varð þó önnur,“
segir Gísli og bætir við að umsvif í
Herjólfsútgerðinni séu talsverð.
Fjölmenni sé í tveimur ferðum
skipsins til og frá Eyjum á dag. Enn
fleiri séu um helgar, til dæmis ferða-
fólk og íþróttahópar. Þá séu miklir
flutningar til dæmis á sjávaraf-
urðum frá Eyjum þangað sem aftur
eru sendar ýmsar daglegar nauð-
synjar til verslana, því margs þarf
búið við.
ÞORLÁKSHÖFN
Ferjufólkið Anna Aðalheiður og Gísli.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Starfið lagðist ekki af
Herjólfur kemur á stími inn til hafnar.
Í málvísindum rétt eins og öðrum fræðigreinum velur
fólk hvað sitt fræðisviðið. Um örnefnafræði í þessu sam-
bandi segir Hallgrímur að fræðimenn í ýmsum greinum
hafi hingað til verið uppteknir af hinum klassísku örnefn-
um íslenskra sveita sem vissulega séu fjársjóður. Sjálfur
kveðst Hallgrímur hins vegar sérstaklega hafa lagt sig
eftir örnefnum í þéttbýli, ungum og óformlegum. Hafi
meðal annars kannað gögn um elstu tíð Reykjavíkur sem
kaupstaðar og hvernig nöfn urðu til þar. Fróðlegt sé að
skoða hvernig dönsk og íslensk nöfn bítast um hylli fólks
en Reykjavík var hálfdanskur bær eða meira á tímabili.
„Á 20. öldinni verður svo bærinn hálfenskur meðan
Bretar og Bandaríkjamenn sitja í hernámi. Þá virðist
hafa verið tvöfalt nafnakerfi við lýði að miklu leyti því
hermennirnir höfðu sín sérstöku nöfn yfir staði á höf-
uðborgarsvæðinu. Meira að segja var gefið út sérstakt
kort með þessum nöfnum. Þar heitir t.d. Breiðholt Ar-
lington Hill, Arnarnesvogur hét Puffin Bay og Öskjuhlíð
hét Howitzer Hill,“ segir Hallgrímur. „Svo hef ég líka
mikinn áhuga á alþýðuörnefnum. Það eru nöfn sem
verða til í ákveðnum hópum og lifa yfirleitt stutt. Þessi
nöfn lenda sjaldan á prenti heldur eiga sér bara ákveðinn
stað og stund og hverfa svo. Stundum verða þessi nöfn
þó viðtekin og lifa áfram. Hallærisplanið gæti verið
dæmi um þetta og líka uppnefnið Næpan á Landshöfð-
ingjahúsinu í Þingholtunum.“
ÖSKJUHLÍÐ
Howitzer Hill sögðu hermenn
Stiklað við stríðsminjar í Öskjuhlíð. Neðanjarðarstjórn-
stöð sem breski herinn lét reisa sést á þessari mynd.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Þegar eldgosið í Holuhrauni hófst í ágúst á sl. ári hófust
bollaleggingar um nafn á hrauninu nýja. Sumar hug-
myndir í því sambandi voru kannski öðru fremur dæg-
urflugur; settar fram með vísan til málefna líðandi
stundar. Sumar voru þó innistæðumeiri.
Umræðan á samfélagsmiðlum er oft lífleg og sýnir hve
hvað fólkið í landinu er að skrafa um í líðandi stundu.
Stundum er talað um pólitík, íþróttir eða fréttir líðandi
stundu. En stundum líka örnefniÁ facebooksíðu Mbl.is
var í eldgosinu kallað eftir hugmyndum og komu margar
þar fram og með vísan til þess að gosið mátti rekja til
kvikustreymis úr Bárðarbungu var Bárðarbreiða ein til-
lagan. Aðrir nefndu Sléttuhraun, Litlahraun og jafnvel
Urðarhraun en það síðarnefnda vísar til norrænnar
goðafræði. Óvissuhraun, Vafahraun og Sandglæður voru
einnig tillögur sem komu fram. Nokkrir vildu að hraunið
yrði nefnt Ómarshraun eftir Ómari Ragnarssyni frétta-
manni. Enn aðrir höfðu jarðfræðinginn Magnús Tuma
Guðmundsson í huga og sögðu Tumahraun nafn við hæfi.
Nafninu Þorleifshraun var einnig slegið upp og þar vísað
til annars jarðvísindamanns, Þorleifs Einarssonar, sem
látinn er fyrir margt löngu.
HOLUHRAUN
Sandglæður og Bárðarbreiða
Jarðfræðingurinn Magnús Tumi gefur örnefnasmiðum inn-
blástur, enda jafnan í fréttum af eldgosum og umbrotum.
Morgunblaðið/RAX
Ekki verða breytingar á rekstri bankaútibúa á
Breiðdalsvík og Djúpavogi en Landsbankinn yfirtók
nýlega Sparisjóð Vestmannaeyja sem þar var með
afgreiðslu. Starfsstöð sem var á Höfn er lokað.
Djúpivogur
Þrjár konur, allar fv. sveitarstjórar, hafa stofnað ráðgjafarfyr-
irtæki fyrir sveitarfélög. Þetta eru Eyrún I. Sigþórsdóttir frá
Tálknafirði, Guðný Sverrisdóttir á Grenivík og Svanfríður
Jónasdóttir á Dalvík þar sem höfuðstöðvarnar eru.
Dalvík
Umferðarmiðstöðin BSÍ • 101 Reykjavík • 580 5400 • main@re.is • www.re.is
VIÐ
SKUTLUM
ÞÉR! Alltaf laus sæti
Frí þráðlaus internet-
tenging í öllum bílum
Hagkvæmur kostur
Alltaf ferðir
Ferðatími u.þ.b.
45 mínútur
Umhverfisvænt
Kauptu miða núna á
www.flugrutan.is
Áætlunarferðir Flugrútunnar eru í tengslum við allar
komur og brottfarir flugvéla um Keflavíkurflugvöll.
OR
*Miðast við að keyptur sé miði fram og til baka frá BSÍ eða Keflavíkurflugvelli á 3.500 kr.
1.750 kr.*
FYRIR AÐEINS