Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.05.2015, Blaðsíða 45

3.5. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45
heimskreppunnar gætir enn, einnig á Íslandi og það
er haftatími. Orðið hefur aðra og alvarlegri merkingu
en sama orð þegar það er notað um þessar mundir.
Atvinnuástandið var mjög ótryggt. Laun voru lág.
Margir þeirra sem þó höfðu vinnu bjuggu við sífellda
óvissu um hvort þeir hefðu hana á morgun. Og aðrir,
sem eru öruggari um sína vinnu, t.d. við bústörf um
land allt, fengu að minnstum hluta greitt fyrir erfiði
sitt með beinhörðum peningum. Þar varð veruleg
breyting á með hernámi landsins, sem flokka má sem
efnahagslegan happadrátt, hvað sem má segja um það
að öðru leyti.
Hefði maístjörnuskáldið horft tæp áttatíu ár fram í
tímann í nýju 4. erindi ljóðsins og borið hann við fæð-
ingarár kvæðisins og árangur kjarabaráttunnar síð-
an, hefði hann þá sagt: „Það eru gósen ár góð, það eru
gullaldar tímar.“ Vandi er um slíkt að spá.
Kreppa okkar tíðar
Það sköðuðust margir og sumir illa þegar heims-
kreppu í bönkum skolaði hingað og margt fór verr en
skyldi, þar sem bankarnir íslensku höfðu ekki ráðið
við gleði sína, þegar nýfengið eignarhald og tími auð-
fenginna erlendra lána birtust í sömu andránni. Það
sem meira var, að þessum lánum þurftu erlendu lána-
stofnanirnar að koma út. Og þar sem samkeppnin var
á þann veginn lögðust vaxtakjörin á sveif með þeim
sem helltu olíu á eld, hvar sem þeir sáu glitta í glóð.
Það varð því mikill skellur.
Virtar alþjóðlegar stofanir, spámenn og spekingar
skrifuðu og skröfuðu um að taka myndi áratugi fyrir
Ísland að ná sér á strik á ný.
En atvinnuleysið og kaupmáttarskerðingin sem
varð hér reyndist mun minni en víða, svo sem í lönd-
unum á jöðrum evrusvæðisins og jafnvel á Ítalíu og
Frakklandi.
Þrennt réði mestu. Í fyrsta lagi ákvarðanir sem
teknar voru strax eftir áfallið. Í annan stað að íslenska
þjóðin býr við mynt sem les þróun og þarfir efnahags-
lífs þar og aðeins þar og lagar sig strax að því. Í þriðja
lagi að þjóðinni tókst, með atbeina forseta, að hrinda
Icesave-árásunum af sér.
Hvernig miðar?
Síðustu misserin hefur kaupmáttur farið vaxandi á Ís-
landi á ný. Atvinnuleysi hefur minnkað hratt og er það
allt annað og minna en á evrusvæðinu í heild, svo ekki
sé minnst á ósköpin í einstökum löndum þess.
Ríkisstjórnin lofaði að bæta stórum hluta þjóð-
arinnar upp „forsendubrest“ vegna þróunar verð-
tryggðra lána. Ólíkt vinstristjórninni, sem hrökklaðist
fá völdum vorið 2013, leit stjórnin þannig á, að henni
bæri að standa við slík loforð. Segja má að staða þessa
stóra hóps hafi í leiðinni verið jöfnuð gagnvart öðrum,
því Hæstiréttur hafði með dómum sínum stórbætt
stöðu margra þeirra, sem tekið höfðu ólögmæt geng-
istryggð lán á uppgangstímunum í aðdraganda hruns-
ins.
Gengisþróunin frá haustmánuðum 2008 tryggði að
mikilvægar útflutningsgreinar gátu spyrnt kröft-
uglega við fótum gagnvart efnahagslegum áföllunum.
Jöfnuður í innflutningi og útflutningi og viðskiptum
almennt varð þegar hagfelldur þjóðinni og lagði
grunn að hröðum bata.
Kaupmáttaraukningin, sem orðið hefur síðustu
misserin, hefur skilað sér til almennings. Um það er
ekki deilt.
Hvað þá?
Hinir erfiðu tímar virtust því senn að baki og tími
tækifæranna við það að renna upp. Þá hófst atvinnu-
þref. Það er þekkt og eðlilegt að eftir erfiða tíma, þeg-
ar ójafnt er skipt og lítil sanngirni liggur í lofti, að þá
þykkni í mönnum og þrefið eigi þá næsta leik. Nú er
hins vegar eins og allt horfi öfugt við. Það er líkast því
að atvinnuþrefið sé upphafsstefið og markmið þess sé
að knýja af hörku í gegn erfiða tíma. Það er ekki verið
að halda því hér fram að menn vilji slíka öfugþróun.
En myndin sem blasir við á tjaldinu er samt þessi:
Almanakið er lesið aftur á bak. Maísólin sest ekki í
vestri eins og og hún er vön, en hefur hlaupið í bakk-
gír, fyrir óskiljanlega duttlunga örlaganna og virðist
ætla að enda daginn þar sem hún byrjaði hann. Sein-
asti apríl sé óvænt að renna upp á ný.
Maístjarnan hefur tekið upp sitt upphafs heiti og
þegar enn betur er að gáð virðist þriðja erindið hafa
troðið sér fram fyrir annað erindi kvæðisins.
Góðir menn gæti að sér í tíma
Ef baráttan brýtur sér leið í þennan ólíkinda farveg
snýst hún í rauninni um að koma sem flestum frá
bjargálnum til fátæktar. Það er vissulega ekki úti-
lokað að slík barátta geti gengið betur en hin, það
hallar jú undan fæti.
Það er hægt að halda því fram með réttu, að þeir
sem nú eru að festast í verkfallsslóðinni, voru svo
sannarlega ekki þeir sem hleyptu af startbyssunni.
Allir virðast gera sér grein fyrir að stöðugleiki er for-
senda þess að vernda þá aukningu kaupmáttar, sem
orðinn er, svo byggja megi ofan á hann. Sumir foryst-
umananna hafa sagt að stöðugleikinn „verði ekki
varðveittur á þeirra kostnað“. Þetta eru skiljanlega
yfirlýsingar og ekki ósanngjarnar. En það breytir þó
ekki því, að fari allt úr böndum og stöðugleikinn verði
þar með úr sögunni, munu skjólstæðingar þessara
sömu forystumanna svo sannarlega líða fyrir það og
það jafnvel meira en aðrir.
Sanngirnissjónarmið munu ekki duga til að breyta
því.
Morgunblaðið/RAX
* Ef baráttan brýtur sér leið íþennan ólíkinda farveg snýsthún í rauninni um að koma sem
flestum frá bjargálnum til fátæktar.
Það er vissulega ekki útilokað að slík
barátta geti gengið betur en hin, það
hallar jú undan fæti.