Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.05.2015, Blaðsíða 4

* Íslensk lög banna pýramídafyrirkomulag þar sem neyt-andinn á kost á þóknun sem er aðallega tilkomin fyrir aðfá aðra til liðs við kerfið, í stað þess að selja eða neyta vörunnar.
Þórunn Anna Árnadóttir, sviðsstjóri hjá Neytendastofu.
Þjóðmál
BRYNJA BJÖRG
HALLDÓRSDÓTTIR
brynja@mbl.is
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17.5. 2015
Margur hefur fengið símtalfrá gömlum kunningja semvill ólmur hitta mann til að
segja frá ,,frábæru viðskiptatæki-
færi“. Viðskiptatækifærið felur í sér
að greiða kunningjanum vissa fjár-
hæð, kannski í skiptum fyrir ein-
hverja undravöru á borð við húðvör-
ur, fiskiolíur eða vítamíntöflur, og
finna síðan nokkra aðra aðila til að
greiða manni sjálfum sömu fjárhæð.
Þeir aðilar eiga að gera slíkt hið
sama og svo koll af kolli. Á endanum
græða allir mun meira en þá fjárhæð
sem þeir lögðu í verkefnið. Hvort er
um pýramídastarfsemi eða gullið við-
skiptatækifæri að ræða?
Anna Hermína Gunnarsdóttir er
ein þeirra sem hefur farið illa út úr
viðskiptum við fyrirtækið Zinzino,
sem selur töfradrykki úr fiski- og
ólífuolíu. Hún var boðuð á fund í
heimahúsi þar sem vörurnar voru
kynntar fyrir henni og nokkrum öðr-
um. Hún hafði ekki áhuga á að ger-
ast sölumaður fyrir fyrirtækið en
samþykkti eftir allnokkrar fortölur að
skuldbinda sig til að kaupa vörur til
12 mánaða. Fékk hún þá þriggja
mánaða skammt af svokölluðum Bal-
ance Shake á 27.500 krónur. Á sama
tíma sendi hún blóðprufu til Noregs,
sem átti að skera úr um hlutfall
omega 3 og 6 fitusýra í blóði hennar
en Balance vörurnar eru sagðar vera
til þess að „rétta af“ óæskilegt hlut-
fall á milli fitusýranna.
Eftir nokkurra daga notkun fékk
Anna heitarlegt ofnæmi og vaknaði
alblóðug eftir að hafa klórað sig yfir
heila nótt. Sölumaðurinn sagði henni
að gefa efninu meiri tíma því líkaminn
þyrfti að venjast því. Hún gerði það
en ofnæmið ágerðist. Þurfti hún því
að verja deginum á sjúkrahúsi og
leita læknis aftur tveimur dögum síð-
ar. Hún var einnig óvinnufær í þrjá
daga. ,,Læknirinn sagðist sjaldan hafa
séð jafn slæm ofnæmiseinkenni enda
væri einkennin svipuð og hjá sjúkling-
um sem skera sig,“ segir Anna.
Þegar Anna falaðist eftir endur-
greiðslu fyrir Balance vörurnar, var
henni tjáð að hún þyrfti að framvísa
læknisvottorði og skila vörunum, sem
hún gerði. ,,Síðan fæ ég tölvupóst frá
yfirmönnum Zinzino þess efnis að ég
hefði í raun fengið vörurnar á til-
boðsverði og að ég skuldaði þeim
peninga. Þess vegna ætti ég ekki rétt
á endurgreiðslu og að ég mætti vera
þakklát fyrir að losna undan árs-
samningnum. Mér var einnig sagt að
blóðprufan, hvers andvirði væri 15
þúsund krónur, fengist ekki end-
urgreidd. Þetta er allt annað en mér
var tjáð á kynningarfundinum.“ Anna
hefur enn ekki fengið endurgreitt.
Helstu einkenni pýramídastarfsemi
eru þau að þátttakendur græða að-
eins peninga með því að fá fleiri þátt-
takendur með sér inn í starfsemina.
Fjöldi þátttakenda eykst veldisvíst
þannig að grunnur pýramídans verð-
ur mjög breiður á mjög skömmum
tíma. Augljós ókostur við viðskipta-
módelið er að það hentar aðeins þeim
örfáu sem eru efst á pýramídanum
því hann verður ósjálfbær afar hratt.
Pýramídastarfsemi getur verið
með eða án vöru. Þegar um pýra-
mída með vöru er að ræða, þarf þátt-
takandi að kaupa tiltekinn startpakka
af vörunni. Hann fær síðan tiltekna
prósentu af þeim vörum sem hann
selur en á að finna fleiri þátttak-
endur til að selja vöruna. Hann fær
einnig þóknun af vörum sem þátttak-
endur fyrir neðan hann selja sem og
hlutdeild í hverjum startpakka.
Honum er sagt að fljótlegasta leið-
in til að afla tekna sé ekki að selja
vörur, heldur að fá fleiri til að kaupa
startpakka og gerast sölumenn sjálf-
ir, eða „sjálfstæðir dreifiaðilar“, eða
„viðskiptafélagar“, og svo framvegis.
Sé ekki um neina vöru að ræða,
greiðir þátttakandi tiltekna fjárhæð í
upphafi, fær svo nokkra aðra til að
borga sömu fjárhæð hver og hver
þeirra á að fá nokkra aðra til að gera
slíkt hið sama.
Óréttmætir viðskiptahættir
Reglugerð nr. 160/2009 um viðskipta-
hætti sem teljast undir öllum kring-
umstæðum óréttmætir, tekur á pýra-
mídastarfsemi. Reglugerðin er sett
með stoð í 8. gr. laga nr. 57/2005 um
eftirlit með viðskiptaháttum og mark-
aðssetningu. Reglugerðin og lögin
sem hún sækir stoð sína í fela í sér
innleiðingu á Evróputilskipun og því
gilda sömu reglur um pýramída á
öllu evrópska efnahagssvæðinu.
Í 14. málsgrein 1. greinar reglu-
gerðarinnar kemur fram að órétt-
mætt sé að „stofna, reka eða kynna
píramídafyrirkomulag þar sem neyt-
andinn á kost á þóknun sem er að-
allega tilkomin fyrir að fá aðra til liðs
við kerfið í stað þess að að selja eða
neyta vörunnar.“
Þórunn Anna Árnadóttir, sviðs-
stjóri hjá Neytendastofu, segist ekki
hafa fengið kvörtun vegna pýramída-
fyrirkomulags. Þó geti neytendur
komið kvörtunum og ábendingum til
stofnunarinnar, sem meti þá hvort
um sé að ræða starfsemi sem falli að
lýsingu reglugerðarinnar.
„Lögin leggja ekki beint bann við
starfsemi sem gerir ráð fyrir slíkri
þóknun en það þyrfti að meta hvert
tilfelli,“ segir hún og bætir við að lýs-
ing reglugerðarinnar á óréttmætum
viðskiptaháttum sé kallaður „svarti
listinn“ og að þeir séu undir öllum
kringumstæðum bannaðir.
Eru til löglegir pýramídar?
Ólíkt Bandaríkjunum, er ekki gerður
greinarmunur á pýramídastarfsemi
annars vegar og tengslamarkaðssetn-
ingu (Multi Level Marketing, MLM) í
íslenskum lögum. Í Bandaríkjunum
er starfsemi þeirra fyrrnefndu ólög-
leg en þeirra síðarnefndu lögleg. Þess
í stað er tiltekinni háttsemi lýst í ís-
lenskum lögum sem leggja má að
jöfnu við óréttmæta viðskiptahætti.
Munurinn á pýramída og MLM er
oft óskýr en flestir greinahöfundar um
málefnið, sem og bandarísk samkeppn-
isyfirvöld (FTC) virðast sammála um
að helsti munurinn sé fólginn í því að
dreifiaðilar MLM fyrirtækja geti aflað
tekna með því að selja vörur til neyt-
enda. Hins vegar græði þeir á toppi
pýramídans á gjöldum sem nýjustu
dreifingaraðilarnir greiði. Að lokum
hrynji pýramídinn þegar ekki sé leng-
ur hægt að fjölga dreifingaraðilum.
Oft svipuð einkenni
Þegar um MLM fyrirtæki er að ræða
er að minnsta kosti fræðilega hægt
að afla tekna með því að selja vörur
eða þjónustu og án þess að fá nýja
dreifingaraðila inn í fyrirtækið. Þá
eiga þátttakendur í MLM að geta,
með mikilli eljusemi, aflað hærri
tekna en manneskjan sem kom þeim
inn í fyrirtækið til að byrja með.
Hins vegar kann að vera erfitt að
greina þar á milli þar sem MLM-
fyrirtæki stunda almennt vörusölu
samhliða því að innheimta gjöld fyrir
startpakka og hvetja til fjölgunar
dreifingaraðila. Að sama skapi eiga
þau það sameiginlegt að gefa gylliboð
um háar tekjur.
Ársvelta 30 milljarðar dala
Stærstu MLM-fyrirtækin eru Avon,
Mary Kay, Pampered Chef og
Amway. Í grein Chicago Tribune frá
árinu 2013 kemur fram að MLM-
fyrirtæki velti um 30 milljörðum
bandaríkjadölum á ári og að 16 millj-
ónir manna selji vörurnar þeirra, ef
marka megi Direct Selling samtökin.
Hægt er að kvarta yfir
pýramídastarfsemi til
Neytendastofu.
HÉR Á LANDI STARFA FJÖLMÖRG FYRIRTÆKI, ÞAR SEM ÞÓKN-
UN ÞÁTTTAKENDA RÆÐST AF ÞVÍ HVERSU MARGA ÞEIR FÁ
TIL LIÐS VIÐ FYRIRTÆKIÐ. META ÞARF Í HVERJU TILFELLI
HVORT STARFSEMI ÞEIRRA STANGAST Á VIÐ LÖG.
Grafið sýnir hversu
hratt pýramídar
verða ósjálfbærir
fleiri en Bandaríkjam
enn
Þ
R
E
P
fleiri en mannfjöldi h
eimsins
Fjöldi þátttakenda
Þar sem þátttakendum í pýramída fjölgar mjög hratt verður hann hratt
ósjálfbær. Þegar ekki er hægt að fjölga þátttakendum lengur hrynur hann.
http://alanbmillard.com/
Getty Images
Svindl eða við-
skiptatækifæri?
Stærðfræðilega hefur verið
sannað að pýramídafyrir-
komulag gengur ekki upp. Tök-
um sem dæmi eina manneskju
efst á pýramídanum sem biður
aðra manneskju um 1.000
krónur, með því fororði að ef
henni tekst að fá tvo aðra til að
taka þátt í verkefni í skiptum
fyrir 1.000 krónur, muni hún fá
tvö þúsund krónur í hendurnar
og græða þannig 1.000 krónur.
Á þessum tímapunkti hafa
tvær manneskjur grætt 1.000
krónur hvor. Hinar tvær mann-
eskjurnar þurfa að fá tvær aðr-
ar manneskjur hvor til þátttöku
til þess að græða á fjárfesting-
unni. Ef það tekst erum við
komin á fjórða stig pýramídans
og átta manns eru komnir inn í
hann. Eftir því sem pýramídinn
stækkar og lögunum fjölgar,
fjölgar þátttakendum veldisvíst.
Þar af leiðandi hrynur píramíd-
inn þegar ekki er hægt að fjölga
þátttakendum lengur og fólkið í
neðstu lögum hans tapar öllum
þeim fjármunum sem það lagði í
verkefnið.
Ef fyrsti þátttakandinn þarf að
finna sex aðrar manneskjur til
að koma út í gróða, þurfa þátt-
takendur í þrepinu fyrir neðan
hann að finna 36 manns til að
pýramídinn haldi áfram og
næstu þátttakendur þurfa að
finna 216 manns. Ef það heppn-
ast, þurfa þátttakendurnir 216
að finna 1.296 manns.
Á þeim tímapunkti þarf að
sannfæra 7.776 manns til við-
bótar til þess að dæmið gangi
upp. Þegar á sjöunda lagi pýra-
mídans, þarf 279.936 manns til
að hugmyndin gangi upp, eða
nær allt Ísland. Á ellefta laginu
þarf hins vegar rétt tæplega
363,8 milljónir manna, eða öll
Bandaríkin.
ÞARF AÐ SANNFÆRA SÍFELLT STÆRRI HÓP