Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.05.2015, Blaðsíða 45

17.5. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45
fært“ og samþykkt þannig. Og við það sat í rúma öld.
Á örfáum áratugum hafa réttindi samkynhneigðra
breyst hratt á Vesturlöndum og hefur Ísland ekki
verið neinn eftirbátur. Nú er svo komið að í umræðu í
lagadeildum um sifjarétt þarf varla að víkja sér-
staklega að réttindum samkynhneigðra, þótt af öðr-
um ástæðum sé en átti við áður. Þá var enginn réttur
til og því þurfti ekki að fjalla um hann. Nú er hann sá
sami og um aðra þá sem ganga í hjónaband og því
ástæðulaust að fjalla sérstaklega um hann í fræði-
ritum.
Víðast hefur ekkert breyst
Því fer þó fjarri að þessi ótrúlega hraða þróun á
Vesturlöndum hafi haft áhrif annars staðar á jarðar-
kringlunni. Jafnvel þvert á móti. Því stundum virðist
sem hinar hröðu breytingar vestra hafi hert menn í
sínum viðhorfum annars staðar.
Rússland bannar t.d. ættleiðingu barna til landa
þar sem hjónabönd samkynhneigðra eru leyfð. Á
meðan einvörðungu var hægt að amast við sambúð
samkynhneigðra var ekkert slíkt bann í gildi. Kín-
versk yfirvöld ganga ekki svo langt en augljóst er að
þeim líkar ekki þróunin. Ættleiðing til samkyn-
hneigðra para er ólögmæt þar.
Ekki þarf að nefna heim múslíma í þessu sambandi.
Staðan þar er ekki bundin við tryllta ofstækismenn
sem fleygja samkynhneigðu fólki fram af húsþökum
og grýta þá til bana, sem eru svo ólánsamir að lifa af
fallið. Það eru ekki einvörðungu brjálæðingarnir í
Ríki íslams sem grýta konur fyrir að hafa verið
nauðgað!
Yfirvöldin í þessum löndum beita sjálf mjög harð-
neskjulegum refsingum. En þegar ríkisvaldið er á
ferðinni er framkvæmdin eilítið snyrtilegri. En eðlið
er hið sama.
Að kunna sér hóf
En þótt lagaleg réttindi séu í húsi fyrir samkyn-
hneigða þá vilja sumir menn ganga lengra. Ekkert er
að því að vilja það. En það er gert með samsvarandi
upphrópunum og stimplunum og þegar rætt er um
staðsetningu á mosku í Reykjavík. Þeir, sem eru ekki
sammála þeim sem hafa höndlað sannleikann, eiga
hann og mega einir veifa honum, eru sagðir „for-
dómafullir“. Nýleg hróp um að „fordómafrelsi“ felist
í „samviskufrelsi“ hvað svo sem slíkir furðufrasar
þýða. Eru virkilega til prestar í landinu sem vilja
ekki að samviskan sé frjáls?
Presturinn, sem nú síðast gaspraði með þetta orð á
oddinum, þekkir augljóslega ekki merkingu þess,
fremur en svo margir aðrir sem nota það. Presturinn
gerir sig því sennilega sjálfur sekan um fordóma,
samanber skilgreininguna hér á eftir:
„Fordómur (oftast í ft. fordómar) er sú skoðun sem
hver og einn kemur með að tilteknu máli án þess að
hafa kynnt sér það til hlítar, framlag fólks, jákvætt
eða neikvætt, eða hugmyndir sem það gerir sér um
einhvern hlut að óreyndu eða lítt reyndu. Samsetning
íslenska orðsins skýrir merkingu þess, for- og -dóm-
ur (á latínu: praejudicium, ‚fyrirfram dæmt‘) og má
einnig nefna fordóma ótímabærar hugmyndir.“
Rétt að gá að sér
Þótt einhver hafi skoðun sem kann að stangast á við
skoðun þess sem telur sig einan handhafa sannleik-
ans og merkisbera réttlætisins, getur sú skoðun verið
reist á nákvæmri skoðun og yfirvegun. Hitt er annað
að þrátt fyrir vandlega skoðun og yfirlegu geta menn
komist að rangri niðurstöðu. En sú niðurstaða á ekk-
ert skylt við fordóma. Og þegar samviskunni er
blandað í málið og hún ofin í bendu saman við meinta
fordóma verður vitleysan óviðráðanleg. Frægt er (og
iðulega rangtúlkað) að þingmönnum ber samkvæmt
stjórnarskránni að fara einvörðungu eftir samvisku
sinni við ákvarðanir, hvað sem tautar og raular. En
það hafa ekki allir þetta „samviskufrelsi“.
Eftir að svo er komið, sem betur fer, að samkyn-
hneigðir hafa sama rétt og aðrir til ákvæða hjú-
skaparlaga og annarra laga sem kunna að eiga við,
verða allir þeir sem skipaðir eru til að framfylgja
þeim lögum að gera það undanbragðalaust. Aldrei
hefur eitt einasta dæmi verið nefnt um það að út af
hafi verið brugðið. Þar geta samkynhneigðir með ná-
kvæmlega sama hætti og aðrir lögformlega tryggt
hjúskaparstöðu sína.
Málið horfir ekki eins við gagnvart prestum kirkj-
unnar. Einstaklingar í þeirri stétt geta beðist undan
að framkvæma hjónavígslu með vísun til samvisku
sinnar og trúarheits.
Þjóðkirkjan er ríkiskirkja, samkvæmt stjórnar-
skrá, og meira að segja þegar atlaga var gerð að
stjórnarskránni af vinstristjórninni, var andófið hvað
mest við að breyta því atriði og kom mörgum á óvart.
En þótt Þjóðkirkjan sé ríkiskirkja geta menn sagt
sig úr henni. Þeir geta þó ekki sagt sig úr lögum við
samfélagið í heild eða t.d. við einstaka hluta þess, svo
sem opinbera skattheimtumenn eða Ríkisútvarpið,
svo dæmi séu nefnd.
Fyrir liggur að fjöldi presta er tilbúinn til þess að
framkvæma hjónavígslur samkynhneigðra. Þannig
að í raun er ekki aðeins hinn lögformlegi réttur fyrir
hendi, sem mestu skiptir, heldur einnig ríkir kostir til
þess að fá blessun kirkjunnar, sækist menn eftir því.
Prestar hafa hafnað
Það er raunar vitað að fjöldi presta hefur á umliðnum
áratugum í raun neitað að gefa saman hjón. Það hef-
ur gerst þannig að brúðarparið hefur haft ríkar kröf-
ur um athöfnina, t.d. um að skreyta kirkjuna með
óvenjulegum hætti, poppa athöfnina upp út að ystu
mörkum og jafnvel láta flytja söngva sem presti hafa
þótt óviðurkvæmilegir. Hann hefur svo sannarlega
boðist til að framkvæma hjónavígsluna, en sett
ákveðin mörk. Er hægt í öllum tilvikum að áfellast
prest fyrir það? Aldrei hefur verið gert veður út af
slíkum málum, heldur fundinn sveigjanlegri prestur,
sem jafnvel er tilbúinn í hvað sem er.
Þeir sýslunarmenn, sem að lögum hafa rétt og
skyldu til að framkvæma hjónavígslu, þurfa ekki að
gera það annars staðar en á sinni skráðu skrifstofu.
En þeir hafa sumir sýnt ótrúlegan sveigjanleika og
elt brúðarpör upp á fjallstinda og kannski hafa þeir
hoppað með þeim í fallhlífum eða jafnvel kafað. Slík
dæmi eru þekkt frá útlöndum að minnsta kosti.
Gervivandamál
En dettur nokkrum í hug í fullri alvöru að hjón sem
eru að fá vígslu vilji láta trúarlegt yfirvald fram-
kvæma hana, ef vitað er eða grunsemdir eru um að
það gerði það óljúft, þvingað og með sár í sálinni?
Rétt er að hver spyrji sjálfan sig að því.
Hjónavígslan er einn af stærstu atburðum í lífi sér-
hvers manns. Menn vilja að virðing, gleði, samkennd,
hátíðleiki og góðvild séu í öndvegi atburðarins. Og
hvort sem menn eru trúaðir í hefðbundnum skilningi
orðsins eða ekki, telja þeir örugglega flestir að hjóna-
vígsla þeirra verðskuldi blessun, einlæga og ekta.
Enginn skuggi má falla á þennan dag.
Nú vill svo til að Hæstiréttur Bandaríkjanna er
þessa dagana að fjalla um mál af þessum meiði. Dóm-
ararnir 9, sem þar sitja, eru taldir í hópi bestu lög-
spekinga í þessu stóra landi.
Þeir hafa hlustað á málflutning málsins og hafa nú
ákveðið að taka sér nokkra mánuði til að gaumgæfa
það. Hver svo sem niðurstaða þeirra verður og
hvernig svo sem mönnum nær eða fjær mun líka hún,
þá liggur fyrir að hún verður ekki byggð á fordómum
í réttri merkingu orðsins.
Það væri mikið þakkarefni, ef þeir sem hafa mis-
notað þetta orð svo ríkulega og af mikilli fávisku (for-
dómum) síðustu árin, taki sér nú tak og hætti því.
En þú?
Ekki getur bréfritari upplýst hvað hann sjálfur
myndi gera væri hann prestur og stæði frammi fyrir
þessu álitaefni. Hans tal yrði óhjákvæmilega að
nokkru leyti byggt á fordómum, því hann hefur ekki
lagst í biblíuskýringar eða hlustað á rökræður prest-
anna eða á önnur mikilvæg sjónarmið.
Hann getur þó leyft sé að giska, án allrar ábyrgðar.
Sé það gert má ætla að niðurstaðan myndi verða
áhættunnar megin, hvað sem liði siðum og fornum
fræðum.
Og kæmi í ljós á efsta degi að skransað hefði verið í
lausamöl á mjóa veginum yrði vörnin þessi: Ákvörð-
unin var ekki illa meint og hún var m.a. tekin með
þessi orð skáldsins í huga:
„Því glöggt ég veit – þann guð er ekki að finna,
sem gerir upp á milli barna sinna.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg