Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.05.2015, Blaðsíða 52

52 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31.5. 2015
Viðtal
Ú
tsýnið er óvíða betra í þessari
borg en á skrifstofu forstjóra
Landsvirkjunar á Háaleit-
isbrautinni. Á björtum degi má
sjá allt frá Reykjanesi upp á
Snæfellsnes, Esjuna og auðvitað höfuðborgina
í öllum sínum ljóma. Hörður Arnarson hefur
setið í stól forstjóra frá árinu 2009 og kann
vel við sig þarna uppi á áttundu hæðinni enda
ekki amalegt að geta annað veifið litum upp
úr krefjandi verkefnum og horft í kringum sig
í 360 gráður og út á sundin blá.
Tilefni heimsóknar minnar er fimmtíu ára
afmæli Landsvirkjunar í sumar og við blasir
að spyrja fyrst um stöðu fyrirtækisins á þess-
um tímamótum en það er sem kunnugt er í
eigu íslensku þjóðarinnar.
„Það sem stendur upp úr er sá trausti
grunnur sem lagður var að Landsvirkjun á
sínum tíma,“ segir Hörður. „Bygging Búr-
fellsvirkjunar var umdeild og áhættusöm en
um leið afar framsækin ákvörðun. Stigið var
stórt skref í tækni uppi á reginfjöllum á Ís-
landi. Fleiri slíkar ákvarðanir hafa verið tekn-
ar í sögu Landsvirkjunar og allar hafa þessar
virkjanir reynst vel. Þá er ekki horft framhjá
því að allar hafa þær haft mikil umhverfis-
áhrif, þær eru þess eðlis, en vandað hefur
verið til verka og reynt að draga úr umhverf-
isáhrifum með því að fella byggingar inn í
landslag á hverjum stað fyrir sig. Rekstar-
öryggið hefur líka verið mjög gott, þessar
virkjanir hafa verið reknar án alvarlegra bil-
ana. Þegar allt er saman tekið hefur þetta
verið farsæl uppbygging við aðstæður á raf-
orkumörkuðum og efnahagsumhverfi heimsins
sem voru ólíkar því sem við þekkjum í dag.
Núna þykir sjálfsagt mál að reisa vatnsafls-
virkjanir en fyrir hálfri öld þótti sumum það
tímaskekkja og sóun, þar sem kjarnorkan
ætti að taka yfir. Það gerðist ekki.“
Farsælt viðskiptasamstarf
Hörður nefnir einnig farsælt viðskipta-
samstarf við öflug alþjóðleg fyrirtæki. Fyrst
Alusuisse, sem í dag nefnist Rio Tinto Alcan,
en síðan Elkem, Norðurál, Alcoa og fleiri.
„Þessi fyrirtæki gerðu okkur kleift að ráðast í
allar þessar framkvæmdir og mörg þeirra
hafa stækkað oft, álverið í Straumsvík hefur
til dæmis farið gegnum sex stækkanir.“
– Á ársfundi Landsvirkjunar um daginn
kom fram að fjárhagsstaðan væri sterk.
„Það er rétt. Fjárhagsstaðan er að batna.
Það var vitað mál þegar farið var í stór-
framkvæmdirnar fyrir austan að það myndi
taka tíma að greiða niður lánin en það hefur
gengið í samræmi við væntingar að lækka
skuldirnar. Jafnvel betur. Við höfum lækkað
skuldir um rúma áttatíu milljarða á síðustu
fimm árum, samhliða því að byggja nýjar
virkjanir eins og Búðarháls. Um leið og skuld-
ir lækka verða til meiri peningar í fyr-
irtækjum vegna minni vaxtagreiðslna og fjár-
hagslega hefur Landsvirkjun verið að þróast
vel. Af þeim sökum verður fljótlega hægt að
fara að greiða aukinn arð til eigenda fyrirtæk-
isins, íslensku þjóðarinnar. Þessar greiðslur
hafa numið um einum og hálfum milljarði
króna á ári undanfarin fimm ár en eftir tvö til
þrjú ár ættu þær að geta aukist og orðið á
nokkrum árum tíu til tuttugu milljarðar króna
á ári hverju.“
Lýtur markaðslögmálum
– Markaðsumhverfið er líka að breytast, ekki
satt?
„Já, ekki síst á alþjóðavísu. Raforka er nú
skilgreind sem vara sem lýtur markaðs-
lögmálum, sérstaklega í Bandaríkjunum og
Evrópu. Þetta er verðmæt vara sem samfélög
geta alls ekki verið án og með raforkulög-
unum sem tóku gildi 2004 var innleitt mark-
aðsumhverfi hér á landi sem drifið er áfram
af framboði og eftirspurn. Það er mjög
ánægjulegt að framboðið sé að aukast enda er
raforkan ein af okkar verðmætustu auðlind-
um. Lengi vel var erfitt að fá fyrirtæki til að
koma til Íslands enda var hægt að fá raforku
víða ódýrt. Það hefur breyst og fyrir vikið
hefur raforka fengið raunverulegt virði. Þess
vegna hafa fleiri og fleiri iðngreinar áhuga á
Íslandi, það finnum við vel í dag enda bjóðum
við samkeppnishæft raforkuverð, stöðugt verð
á samningstímanum. Nokkuð sem sjaldan er í
boði á öðrum mörkuðum. Á móti kemur að við
megum ekki gleyma því að raforka er tak-
mörkuð auðlind og við
verðum því að stíga var-
lega til jarðar. Þetta er
eitt af fjöreggjum þjóð-
arinnar.“
– Synd væri að segja
að eining ríkti um virkj-
anamál á Íslandi. Það
hefur sést best á Alþingi
að undanförnu. Hvernig
snertir umræðan ykkur,
bæði pólitíkin og um-
ræðan í samfélaginu?
„Það sem við höfum
lagt áherslu á og skil-
greinum sem hlutverk
Landsvirkjunar er að
hámarka afrakstur af
þeim orkulindum sem okkur er trúað fyrir á
sjálfbæran og hagkvæman hátt. Ein af grunn-
forsendum þess að það takist er að það ríki
sátt um starfsemi fyrirtækisins og að það hafi
góðan stuðning. Við leggjum okkur fram um
þetta og skynjum og mælum raunar líka að
stuðningur við fyrirtækið er sífellt að aukast.
Hafandi sagt það höfum við fullan skilning á
því að starfsemi sem hefur í för með sér um-
hverfisrask verður alltaf umdeild. Einmitt
þess vegna leggjum við mikla vinnu í að
kynnast auðlindinni og meta umhverfisáhrifin,
jafnvel í áratugi, þannig að lágmarka megi
neikvæðu áhrifin. Að því búnu leggjum við
okkar tillögur fram og þá kemur til kasta
stjórnvalda. Þetta er mjög vandað ferli og
þess nýtur orkuiðnaðurinn. Eftir sem áður er
mjög mikilvægt að okkur sé veitt aðhald,
bæði af almenningi og frjálsum félagasam-
tökum, og að mínu mati þyrfti að nást ennþá
betri sátt um málaflokkinn, ekki síst í pólitík-
inni. Samt hygg ég að skoðanamunurinn sé
minni en mætti ætla. Þetta er meira áherslu-
munur en skoðanamunur og umræðan þessa
dagana virðist snúast meira um málsmeðferð-
ina frekar en ekki efnislega um hvað eigi að
virkja og hvað eigi að vernda. Efnislega um-
ræðan er ekki mikið breytt, verið er að tala
um sömu virkjanakosti og voru til umræðu
hjá síðustu ríkisstjórn. Þetta er hins vegar
mikið tilfinningamál og hefur verið valið sem
átakamál. Að mínu viti er engin þörf fyrir að
fara í skotgrafirnar og Landsvirkjun reynir að
leggja sitt af mörkum með stöðugri upplýs-
ingagjöf og varfærni í öllum okkar störfum.“
Vantar skýrari leikreglur
– Hvers vegna er þetta valið sem átakamál?
„Ég held að það sé sögulegt. Víða erlendis,
eins og til dæmis í Noregi, er þetta ekki eins
mikið hitamál. Þá er ég ekki að segja að
virkjanakostir séu ekki gagnrýndir, þeir eiga
að fá mikið aðhald og gagnrýni. Hér eru okk-
ar stóru stjórnmálaflokkar hins vegar að ríf-
ast um leikreglurnar. Hvers vegna komum við
okkur ekki saman um þær? Sumir vonuðu að
Rammaáætlun væri þessar skýru leikreglur
og hún er góð á margan hátt. Samt er ennþá
margt óljóst í lögunum sem gerir það af verk-
um að hægt er að túlka
þau á mismunandi hátt.“
– Oft er náttúruvernd
og nýtingu á endurnýj-
anlegum orkugjöfum
stillt upp sem and-
stæðum. Þú ert vænt-
anlega ósammála því?
„Já, í mínum huga
eru þetta ekki and-
stæður. Þvert á móti
getur þetta tvennt farið
mjög vel saman ef vilj-
inn er fyrir hendi. Sögu-
lega hefur gengið vel að
samræma þetta og ég
hef fulla trú á því að svo
verði áfram. Það er líka
ákveðin tilhneiging að stilla ferðaþjónustu upp
á móti orkuvinnslu. Það er heldur ekki rétt,
að mínu mati. Sagan sýnir að samstarfið hef-
ur gengið vel og að þessar greinar styðja
mjög vel hvor við aðra. Ferðamenn sem hing-
að koma eru almennt mjög jákvæðir í garð
orkuvinnslu á Íslandi og telja hana með því
merkilegra sem þeir sjá hér, það er að 70% af
orkunotkun þjóðarinnar sé endurnýjanleg
orka. Í löndunum sem þeir koma frá verður
það mesta verkefni næstu áratuga að ná tök-
um á orkuframleiðslunni. Það er jafnvel óyf-
irstíganlegt á sumum stöðum. Þess vegna er
endurnýjanleg orka án efa aðdráttarafl fyrir
erlenda ferðamenn.“
Mörgu þarf að svara
– Þið eruð að skoða vaxtartækifæri fyrir fyr-
irtækið, eitt af þeim er að leggja sæstreng yf-
ir á önnur markaðssvæði. Er það forgangsmál
hjá Landsvirkjun?
„Megináhersla okkar er að fá fjölbreyttan
iðnað til Íslands og styðja við vöxt hans og
viðgang. Í því vinnum við alla daga. Við höf-
um hins vegar bent á að ástæða sé til að
skoða hvernig við getum bætt nýtingu auð-
lindarinnar enda er umframorka í kerfinu
flest ár vegna þess að alltaf er miðað við lág-
marksúrkomu. Einn af þessum möguleikum
gæti verið lagning sæstrengs, sem er í reynd
bara ein tegund viðskiptavinar, vegna að-
stæðna á raforkumarkaði, sérstaklega í Bret-
landi. Það sem hvetur okkur til að skoða sæ-
streng er að þjóðir með sambærilega stöðu og
við hafa verið að stíga stór skref í þeim efn-
um, eins og Norðmenn, sem hafa áratuga-
reynslu af svona framkvæmdum. Ég legg
samt áherslu á að þetta er bara á skoð-
unarstigi og mörgu þarf að svara áður en lagt
yrði út í framkvæmd af þessu tagi.“
– Yrði lengd strengsins ekki með því mesta
sem þekkist?
„Jú, þetta yrðu trúlega rúmir þúsund kíló-
metrar. Það er hins vegar ekkert einsdæmi,
Norðmenn eru til dæmis að fara af stað með
sæstreng núna sem er 800 km og lengri
strengir eru í skoðun annars staðar í heim-
inum.“
Orkuöryggi Breta ógnað
– Því hefur verið haldið fram að þessi fram-
kvæmd geti aldrei orðið arðbær og mögulega
þyrfti að koma til niðurgreiðsla frá Bretum.
„Þetta hefur bæði kosti og galla. Það er al-
veg ljóst. Það eru atriði sem huga þarf að,
einkum raforkuverð til heimilanna, að tryggja
iðnaði samkeppnishæft umhverfi og umhverf-
ismál. Komi í ljós að framkvæmdin beri sig
ekki verður að sjálfsögðu ekki farið út í hana.
Að mínu mati hvetur aukin arðsemi Lands-
virkjunar heldur ekki til frekari virkjana en
þetta verkefni myndi kalla á það. Eftir því
sem velmegun þjóðarinnar eykst verða vernd-
unarsjónarmið sterkari. Þetta höfum við séð
víða erlendis, viðmiðið hækkar.“
– Eru Bretar mjög áhugasamir?
Erum að vinna
með eilífðarvélar
LANDSVIRKJUN FAGNAR HÁLFRAR ALDAR AFMÆLI SÍNU Í SUMAR. AÐ DÓMI FORSTJÓRANS, HARÐAR
ARNARSONAR, ER AFMÆLISBARNIÐ VEL Á SIG KOMIÐ OG HEFUR ALLA BURÐI TIL AÐ VAXA OG
DAFNA Á KOMANDI ÁRUM. HANN SEGIR ÞAÐ HAFA FORGANG AÐ STUÐLA AÐ BREIÐRI SÁTT UM
STARFSEMI FYRIRTÆKISINS ENDA GETI ÞAÐ VEL FARIÐ SAMAN, VINNSLA Á ENDURNÝJANLEGRI ORKU
OG NÁTTÚRUVERND. AÐ SÖGN HARÐAR ÆTTI EKKI RÁÐIST Í LAGNINGU SÆSTRENGS TIL BRETLANDS
HAFI ÞAÐ Í FÖR MEÐ SÉR FJÁRHAGSLEGA ÁHÆTTU FYRIR ÍSLENSKU ÞJÓÐINA.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
* Ferðamenn semhingað koma erualmennt mjög jákvæðir
í garð orkuvinnslu á
Íslandi og telja hana
með því merkilegra
sem þeir sjá hér, það er
að 70% af orkunotkun
þjóðarinnar sé end-
urnýjanleg orka.