Morgunblaðið - 17.06.2015, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Staða Íslands íheiminum ogsamband
landsins við um-
heiminn er í brenni-
depli sem fyrr.
Sjálfstæði Íslands er fagnað í
dag, á 17. júní. En þótt 71 ár sé
liðið frá því að Ísland heimti
sjálfstæði sitt og styttist í að
hundrað ár verði liðin frá því að
landið varð fullvalda hefur sjálf-
stæðið aldrei verið sjálfsagt.
Festu þurfti til að tryggja sjálf-
stæðið á upphafsárum þess og
aftur hrikti í þegar bankarnir
hrundu og reyndi á staðfestu ís-
lenskra forystumanna.
„En eins víst er hitt, að Ís-
lendingar hafa ekki hyllt Dani
eða Þjóðverja, né neina aðra
þjóð, til einveldis yfir sig, þó
þeir hafi jafnframt Dönum og
Norðmönnum hyllt einvalda
konúnga. Þar af leiðir aptur, að
þegar konúngur afsalar sér ein-
veldið, þá höfum vér ástæðu til
að vænta þess, að hann styrki
oss til að halda að minnsta kosti
þeim réttindum, sem helguð eru
með hinum forna sáttmála, þeg-
ar land vort sameinaðist Nor-
egi,“ skrifar Jón Sigurðsson í
grein sem birtist í Nýjum fé-
lagsritum 1848 undir heitinu
Hugvekja til Íslendinga. Þessi
grein átti þátt í að marka upp-
haf baráttu Íslendinga fyrir
réttindum sínum og var hún
ekkert síður skrifuð til að höfða
til réttlætiskenndar danskra
ráðamanna en að stappa í Ís-
lendinga stálinu.
Jón Sigurðsson vildi að Ís-
lendingar stæðu uppréttir.
Hannes Hólmsteinn Gissurar-
son rifjaði upp í pistli í Morgun-
blaðinu fyrr á árinu þegar Jón
sat í nefnd um fjárhagslegan að-
skilnað Íslands og Danmerkur
árið 1862. Aðrir í nefndinni
vildu að Danir legðu Íslend-
ingum til 42 þúsund ríkisdali á
ári. Jón sagði að Danir væru Ís-
lendingum stórskuldugir eftir
einokunarverslun og upptöku
eigna og reiknaðist til að þeir
ættu að borga 100 þúsund rík-
isdali á ári. Bætir Hannes við að
þetta hafi hann gert til að reyna
að efla sjálfsvirðingu Íslend-
inga.
Ekki er laust við að kröfur
Grikkja um skaðabætur á hend-
ur Þjóðverjum vegna herset-
unnar í síðari heimsstyrjöld
komi upp í hugann.
Á 70 ára afmæli lýðveldisins í
fyrra birtist viðtal í Morgun-
blaðinu við Ólaf Ragnar Gríms-
son. Þar sagði hann að við stofn-
un lýðveldisins og hina brösugu
byrjun þess, landhelgismálin og
Icesave-deiluna hefði reynt
mjög á það hverjir stóðu með
Íslendingum og hverjir ekki.
„Í Icesave-málinu mættum
við sveit ríkja sem var okkur
ýmist algjörlega andstæð eða
skeytingarlaus, þó að við á end-
anum reyndumst hafa bæði hin
efnahagslegu rök, lýðræðis-
rökin og hinn lög-
fræðilega rétt með
okkur.“
Hann sagði að
þetta mætti ekki
gleymast þegar Ís-
lendingar og íslenskir ráða-
menn tækju afstöðu til fram-
tíðarstefnu og tengsla
Íslendinga, hvort sem er við
umheiminn almennt eða gagn-
vart Evrópusambandinu sér-
staklega.
„Meginlærdómurinn er sá að
við höfum mestmegnis orðið að
treysta á okkur sjálf. Sigrarnir
hafa unnist vegna þess að við
trúðum á okkar eigin málstað
og okkar eigin rök. Þeir sem
voru í forystu þjóðarinnar hik-
uðu ekki við að halda áfram þó
að nánast öll ríki í nágrenni
okkar og heimsálfu væru á móti
okkur,“ sagði Ólafur Ragnar
fyrir ári.
Áherslan á að standa á eigin
fótum kemur ekki þjóðrækni
eða upphafningu fortíðarinnar
við. Aftur má nota tilvitnun sem
Hannes Hólmsteinn hefur tínt
til frá Jóni Sigurðssyni, að
þessu sinni úr bréfi til vinar
1865: „Ég held mikið upp á forn-
öld vora, en ég vil ekki gjöra oss
að apaköttum þeirrar aldar.“
Hún snýst heldur ekki um að
Ísland skuli vera einangrað og
má þá aftur vitna í Jón forseta,
nú úr bréfi sem hann skrifaði
bróður sínum 1866: „Þú heldur,
að einhver svelgi okkur. Látum
þá alla svelgja okkur í þeim
skilningi, að þeir eigi við okkur
kaup og viðskipti.“
Það er hins vegar annað mál
þegar hætta skapast á að „ein-
hver svelgi okkur“ vegna þess
að menn tapi áttum líkt og við lá
þegar margir helstu forystu-
menn þjóðarinnar hugðust gefa
eftir í Icesave-málinu.
Tvær þjóðaratkvæða-
greiðslur þurfti til að afstýra
þeim ósköpum.
Málflutningur þeirra sem
vilja leiða Ísland inn í Evrópu-
sambandið minnir um margt á
þá sem á sínum tíma lögðust
gegn sambandsslitum við Dani.
Staða Íslands í dag er besti rök-
stuðningurinn fyrir því að land-
ið standi utan ESB. Fjármála-
hremmingar Grikkja og
Íslendinga eru vissulega ekki
sambærilegar en þó segir það
sína sögu að þegar Ísland undir-
býr losun gjaldeyrishafta og
uppgjör við kröfuhafa í þrotabú
föllnu bankanna ramba Grikkir
á barmi gjaldþrots í „skjóli“
Evrópusambandsins.
Það kann að hljóma öfugsnúið
en hvað sem líður stórveldum,
blokkum og bandalögum er erf-
itt að ímynda sér að slagkraftur
Íslands verði meiri en nú við
það að hverfa inn í faðm ESB.
Þegar úrtölurnar hefjast er gott
að minnast þeirra sem héldu
ótrauðir áfram þegar sjálfstæði
þjóðar var sótt og sótt var að
sjálfstæði þjóðar.
„Látum þá
alla svelgja
okkur“}
17. júní
M
ér þótti mannkynssaga alltaf
frekar leiðinleg í barnaskóla,
sumpart vegna þess að sá
kennari sem kenndi mér lengst
var svo leiðinlegur en líka
vegna þess að það var alltaf verið að segja frá
fólki sem mér fannst ekki forvitnilegt, ekki
koma mér við; kóngar og prinsar og biskupar og
páfar – endalaust valdabrölt og hrottaskapur.
Með aldrinum fór ég þó að kunna að meta hana,
enda áttaði ég mig á að mannkynssögu á maður
aðallega að lesa til að skyggnast á milli línanna,
til að sjá hvað það er sem menn sleppa og skauta
yfir, því það gefur oft miklu betri mynd af
menningarástandi þess tíma þegar sagan var
rituð en af því sögulega samfélagi sem hún lýsir.
Myndasöfn segja líka sögu, menningar- og
mannlífssögu. Þegar ég skoða fréttamyndir frá
fyrri tíma, til að mynda frá þeim tíma þegar ég var barn
og síðar unglingur, á sjöunda og áttunda áratugnum, les
ég líka sögu í því af hverju ekki voru teknar myndir, sögu
af því karlasamfélagi sem ég ólst upp í þar sem stjórn-
endur og stýrimenn, forstjórar og framámenn voru allir
karlar – á myndunum stilla þeir sér upp saman félag-
arnir, stjórnarmennirnir og stjórnmálamennirnir,
ábúðarfullir og alvarlegir, axla ábyrgð valdsins karl-
mannlegir í fasi, skjóta öxlum aftur og bumbunni fram og
setja hendur á pung. Hvar voru konurnar? spyrðu
kannski – ætli þær hafi ekki verið heima að hita kaffi og
hugsa um börnin, heima við eldavélina eða að þvo bleyjur.
Ofangreint flaug mér í hug þar sem ég las
frétt fyrir stuttu af stjórnarkjöri í lands-
þekktum og bráðgagnlegum félagsskap þar
sem sitja níu í stjórn, en ný stjórn var ein-
mitt kjörin í byrjun mánaðarins. Fyrir ein-
hverjar sakir fóru leikar svo að stjórnina
skipa níu og af þeim eru níu karlar. Það
kemur vitanlega oft fyrir að karlar séu í
meirihluta í stjórnum alls konar félaga og
líka býsna oft að þeir séu einu stjórnarmenn-
irnir og því hissaði ég mig ekki svo yfir þessu
og ekki heldur yfir sérkennilegum rökum
formanns félagsins þar sem hann hélt því
fram að konur hefðu sín áhrif þó að þær
hefði ekki verið kjörnar í stjórn, „hellings
áhrif“ meira að segja – og svo stilltu
stjórnarmennirnir níu sér upp kotrosknir.
Á föstudaginn verður því fagnað að
hundrað ár eru liðin frá því að íslenskar konur fengu
kosningarétt. Mér verður tíðrætt um það á þessum stað
hve barátta fyrir jöfnum rétti kvenna hefur aukið rétt
karla og bætt líf þeirra, þar á meðal mitt. Baráttunni er
þó ekki lokið, það er nóg af kvenréttindakverúlöntum og
líka nóg af félögum og fyrirtækjum sem þekkja ekki sinn
vitjunartíma. Stofnanir, fyrirtæki og félagasamtök sem
ekki endurspegla samfélagið eru tímaskekkja og þegar
stjórnarkarlarnir stilla sér upp kotrosknir eru þeir að
stilla sér upp á gamalli mynd, að stilla sér upp á skjön við
nútímann. Þó að þeir séu með hendur á pung.
arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
... með hendur á pung
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Jón Birgir Eiríksson
jbe@mbl.is
Föstudaginn 19. júní verða100 ár liðin frá því ís-lenskar konur fengukosningarétt. Í tilefni
stórafmælisins verður blásið til há-
tíðarhalda um land allt en dagurinn
er einnig helgaður kvenréttindum í
víðum skilningi. Afmælisnefnd um
100 ára afmælið var sett á laggirnar
árið 2013 en hún skipuleggur dag-
inn í samstarfi við sveitarfélögin.
Venjan síðustu ár hefur verið
að konur hverfi frá störfum hluta úr
vinnudeginum á kvennafrídaginn en
fjölmörg fyrirtæki og stofnanir víða
um land hyggjast nú gefa starfs-
mönnum sínum frí á föstudag.
Hátíðardagskrá
á Austurvelli
Úr mörgu er að velja á föstu-
dag að sögn Ástu Ragnheiðar Jó-
hannesdóttur, framkvæmdastjóra
afmælisnefndarinnar. Á Austurvelli
verður hátíðleg athöfn sem hefst kl.
16, að lokinni skrúðgöngu frá Mið-
bæjarskólanum sem leidd verður af
börnum úr Vatnsendaskóla. Meðal
þeirra sem fram koma eru Vigdís
Finnbogadóttir og Einar K. Guð-
finnsson, forseti Alþingis, en þau
flytja ræður af svölum Alþingis-
hússins. Á Austurvelli hefja einnig
upp raust sína Léttsveit Reykjavík-
ur og Kvennakórinn Katla. Athöfn-
in verður send út í beinni útsend-
ingu.
Hátíðarhöld um land allt
Víða um land halda sveitar-
félögin veglegar hátíðardagskrár. Á
Klambratúni fer fram kvennamessa
Kvennakirkjunnar, á Hallveigar-
stöðum verður opið hús og í Ráð-
húsinu standa Ungir femínistar
vaktina. Í Lækjargötu og á Austur-
velli verður lifandi tónlist fram eftir
degi en um kvöldið verða haldnir
tónleikar í Hörpu á vegum KÍTÓN,
félags kvenna í tónlist.
Seltjarnarnesbær stendur fyrir
gönguferð með Sólveigu Pálsdóttur,
rithöfundi og leikkonu, sem fræðir
þátttakendur um kvenréttindasög-
una. Að göngunni lokinni verður há-
tíðardagskrá í félagsheimili Sel-
tjarnarness.
Í Hafnarfirði verður hátíðar-
dagskrá í Hafnarfjarðarkirkju eftir
helgiathöfn í kapellu heilagrar Bar-
böru.
Auk þessa hafa söfn mörg hver
sett upp sýningar tengdar kvenrétt-
indabaráttunni, þar á meðal Sjó- og
Þjóðminjasafnið.
Fjölmörg fyrirtæki gefa frí
Ásta Ragnheiður segir fyrir-
tæki og stofnanir taka vel í hátíðar-
höldin.
„Fyrirtæki og stofnanir gefa
mörg frí síðdegis svo starfs-fólkið
geti tekið þátt í hátíðarhöldunum.
Mörg þeirra halda einnig dagskrá
fyrir starfsfólkið áður en hátíðar-
höldin hefjast, eða fara eitthvað
saman,“ segir Ásta Ragnheiður en
atvinnurekendur hafa í auknum
mæli veitt frí á kvennafrídaginn.
Þorsteinn Víglundsson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka atvinnulífs-
ins, segir misjafnt hvernig staðið sé
að málum í hverju tilviki fyrir sig.
„Sumstaðar er eingöngu konum
gefið frí, annars staðar er þeim veitt
frí, sem hyggjast taka þátt í hátíð-
arhöldunum. Það er misjafnt eftir
fyrirtækjum hvort þau geta yfir-
höfuð gefið frí, starfsemi þeirra
vegna. Þar sem því verður við
komið er það almennt gert,“ segir
Þorsteinn, en hann býst við því að
fleiri fyrirtæki taki þátt nú en áður.
„Mér sýnist að það verði tals-
vert meira um þetta núna.
Þetta eru merkileg tímamót
og sjálfsagt að fagna þeim.“
Öllu tjaldað til í tilefni
100 ára stórafmælis
Morgunblaðið/Kristinn
Mannmergð Fjöldi fólks hefur tekið þátt í hátíðarhöldum kvennafrídags-
ins undanfarin ár. Búist er við enn fleiri vegna 100 ára afmælisins.
Með nýrri stjórnarskrá árið 1915
var íslenskum konum veittur
kosningaréttur en Íslendingar
voru á meðal fyrstu þjóða heims
til að veita konum kosningarétt.
Þá höfðu konur sama kosninga-
rétt og vinnumenn eldri en 40
ára. Í nýju stjórnarskránni var
rétturinn bundinn skilyrðum en
hann átti að lækka um eitt ár, ár
hvert, áður en kosningarétt-
urinn yrði á við þann rétt sem
karlar nutu. Skilyrðið var af-
numið árið 1920 en upp frá því
hafa konur haft kosningarétt til
jafns við karla.
Kvenréttindi hafa verið
í deiglunni undanfarin
ár, sérstaklega hjá
ungmennum hér á
landi. Til marks um
það má nefna að
femínistafélög hafa
víða sprottið upp í
framhalds-
skólum.
Íslendingar í
fremstu röð
100 ÁRA STÓRAFMÆLI
KOSNINGARÉTTAR KVENNA
Ásta Ragnheiður
Jóhannesdóttir