Morgunblaðið - 17.06.2015, Side 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 2015
Íslenskt mjólk Jú, hún hefur fylgt okkur Frónbúum og seðjað hungur okkar, blessuð mjólkin. Og enn stendur hún fyrir sínu eins og sjá má hér þar sem ferðamaður gæðir sér á Abt-mjólk.
Eggert
Hvernig í ósköp-
unum fórum við Ís-
lendingar að því að
koma upp kerfi þar
sem fámennur hópur í
þjónustu ríkisstofn-
unar hefur möguleika
á því að lama stóran
hluta matvæla-
framleiðslunnar? Slíkt
kerfi tryggir a.m.k.
ekki matvælaöryggi
þjóðar en er dæmi um hvernig op-
inbert eftirlitsbákn hefur vaxið sér
yfir höfuð. Kerfið hefur snúist í and-
hverfu sína og lifir sjálfstæðu lífi.
Verkfall dýralækna hjá Mat-
vælastofnun, sem lamaði mikil-
vægan hluta innlendrar matvæla-
framleiðslu, ætti að vera áminning
til löggjafans um að endurskoða eft-
irlitskerfið allt – hugsa upp á nýtt
þær forsendur sem liggja þar að
baki. Það er eitthvað rangt við að
fámenn stétt geti stöðvað matvæla-
framleiðslu, stefnt rekstri bænda í
hættu og jafnvel komið í veg fyrir
innflutning á blómum og kartöflum,
sem þó hafa verið stimpluð og vott-
uð í bak og fyrir hjá þar til gerðum
stofnunum í ríkjum Evrópusam-
bandsins.
20 milljarða kostnaður
Ég hef áður fært rök fyrir því,
hér á síðum Morgunblaðsins, að
beinn kostnaður íslenskra fyrir-
tækja vegna opinbers
eftirlits sé 15-20 millj-
arðar króna á hverju
ári. Þetta mat byggist
meðal annars á skýrslu
sem Hagfræðistofnun
Háskóla Íslands vann
fyrir forsætisráðu-
neytið árið 2004. Sam-
kvæmt skýrslunni var
kostnaður íslenskra
fyrirtækja árið 2003
við að framfylgja
margvíslegum eftirlits-
reglum talinn nema 7,2
milljörðum króna. Á meðalverðlagi
liðins árs jafngildir þetta um 13,3
milljörðum króna.
Allt bendir til þess að kostnaður-
inn hafi aukist verulega á undan-
förnum árum enda hefur reglum
verið fjölgað, þær hertar og eftir-
litsbáknið þanið út með tilheyrandi
kostnaði. Nú er svo komið að árleg-
ur beinn eftirlitskostnaður jafn-
gildir 180-240 þúsund krónum á
hverja fjögurra manna fjölskyldu.
Við þetta bætist óbeinn kostnaður
atvinnulífsins í formi minni fram-
leiðni og lakari samkeppnisstöðu.
Um leið eru möguleikar fyrirtækja
til að greiða starfsfólki sínu hærri
laun eða lækka vöru- og þjón-
ustuverð til neytenda skertir.
Ekki er deilt um nauðsyn þess að
setja ákveðnar leikreglur og að
skynsamlegt sé að hafa eftirlit með
að þeim reglum sé fylgt (og það er
ekki náttúrulögmál að allt slíkt eft-
irlit sé á vegum opinberrar stofn-
unar – ekki frekar en skoðun bif-
reiða). En að eftirlitsbáknið sogi til
sín ígildi 240 þúsund króna frá
hverri fjölskyldu á hverju einasta
ári getur vart talist eðlilegt eða
sanngjarnt – heldur merki um sjúk-
leika og sóun. Til að kóróna vitleys-
una getur kerfið tekið heilu atvinnu-
greinarnar í gíslingu og kippt
stoðunum undan rekstri.
Þjónar hinum stóru
Fyrir utan sóun sem fylgir of-
vöxnu og flóknu bákni opinbers eft-
irlits er dregið úr virkni markaðar-
ins, – dregið úr samkeppni. Þar með
er unnið gegn nýjungum og fram-
förum. Síbreytileg og flóknari lög og
reglur koma í veg fyrir að framtaks-
menn nái að hasla sér völl á mörk-
uðum þar sem stórir aðilar sitja fyr-
ir á fleti. Í sinni verstu mynd kemur
eftirlitsiðnaðurinn í veg fyrir sam-
keppni og verndar þá stóru.
Fyrir stórfyrirtæki er það ekki
endilega vont eða neikvætt að það
sem ég hef kallað teknókratisma sé
ráðandi. Kjörlendi teknókrata eru
öflugar eftirlitsstofnanir og flóknar
margbreytilegar reglur. Starfsum-
hverfi stórfyrirtækja er á margan
hátt þægilegt við slíkar aðstæður
enda dregið úr líkum á því að nýir
aðilar reyni að ryðjast inn á mark-
aðinn með ódýrari og betri vöru og
þjónustu.
Og það sem meira er: Hið vernd-
aða umhverfi leiðir til þess að þeir
sem fyrir eru vilja oft ekki rugga
bátnum. Þannig verður samkeppnin
í besta lagi kurteisleg – næstum því
fyrir siðasakir með reglulegum til-
boðum og afsláttum, án þess að
nokkur hætta sé á að staðan á
markaði riðlist. Neytandinn situr
eftir með sárt ennið og ber kostn-
aðinn. Afleiðingin er frábreytni og
stöðnun.
Gegn framtaksmanninum
Þannig hefur eftirlitsbáknið snú-
ist upp í andhverfu sína. Í stað þess
að stuðla að virkri samkeppni og
verja hag neytenda er dregið úr
framtakssemi með íþyngjandi
reglum og eftirliti. Framtaksmað-
urinn er sendur á milli Pílatusar og
Heródesar til að afla sér tilskilinna
leyfa fyrir atvinnurekstri. Báknið
hefur sannfærst um að það skuli
vera vandasamara og erfiðara verk
að uppfylla kröfur hins opinbera en
að sinna þörfum og óskum væntan-
legra viðskiptavina. Margir gefast
upp.
Það eru gömul sannindi og ný að
framtaksmaðurinn hefur verið drif-
kraftur framfara og bættra lífs-
kjara. Hann kemur auga á tækifær-
in, býður nýja vöru og þjónustu,
skapar ný störf og eykur þannig
lífsgæði samferðamanna sinna.
Framtaksmaðurinn ógnar hinum
stóru með nýrri hugsun og nýjum
aðferðum. Hann er aflvaki framfara
og breytinga.
Engu er líkara en að báknið sé
með einbeittan vilja til að koma
böndum á slíka menn. Í stað þess að
ýta undir sjálfstæðan atvinnurekst-
ur er komið upp hindrunum í formi
hárra skatta og opinbers eftirlits
með tilheyrandi gjöldum.
Allt er þetta öfugsnúið. Eftirlits-
báknið lifir fyrir sig sjálft í stað þess
að sjá til þess að einföldum reglum
sé fylgt, samkeppni sé virk og hagur
neytenda og launafólks tryggður.
Þannig eru höfð endaskipti á hlut-
unum líkt og í dægurþrasi stjórn-
málanna, þar sem þeir sem eru dug-
mestir við að kenna sig við
frjálslyndi, eru helstu talsmenn
báknsins. Hinir umburðarlyndu sem
hæst tala um málfrelsi og réttinn til
að láta skoðanir sínar í ljós telja
nauðsynlegt að koma upp öflugum
eftirlitsstofnunum með fjölmiðlum.
Sá sem efast um eftirlitskerfið er
hins vegar sagður ganga erinda
stórfyrirtækja og auðvalds, sem þó
nýtur verndar flókins regluverks og
umsvifamikils eftirlitsbákns. Efa-
semdamaðurinn vill brjóta upp kerf-
ið en til varnar bákninu eru hinir
„frjálslyndu“ og „víðsýnu umbóta-
menn“.
Eftir Óla Björn
Kárason »En að eftirlitsbáknið
sogi til sín ígildi 240
þúsund króna frá hverri
fjölskyldu á hverju ein-
asta ári er merki um
sjúkleika og sóun.
Óli Björn Kárason
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Eftirlitsbákn sem lifir fyrir sig sjálft