Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.06.2015, Blaðsíða 6

6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.6. 2015
HEIMURINN
PÁFAGARÐ
MRÓ pá
yfirlýsin ar sgu þ
æðilegu
gt væriælv
m og verngu n
ð lausnin myndi kre
klinga a og efna yrði t
ngar” um allan he
væ af náttúr
orsö
vís
BANDARÍKIN
WASHINGTON d af konuM
nmun prýða væntanlega r10 dolla
seðil uen ekki hefí Bandaríkjunum
hún verður.enn verið upplýst hve
rmálaÞað mun Jack Lew fjá
gera síðar á árinu. Lew
ætla að velja þekkta k
barist fyrir auknu lýðr
Seðillinn ve
2020 en þa
frá 19. stjó
sem tryggð a
í Bandaríkj
berst nú fy
blökkukon
sem barðis
20 dollara
KÍNA
KO g eirihlutaar felldHong Ko miklum m
king lögðu fram umgur sem stjórnvöld í Pe ningar á næsta
gunum var gert ráð fyrir að frambeiðtoga borgarinnar. Í tillö ðendur yrðu að
tastjórnarinnar til að mega vera í frahljóta samþykki kommúnis mboði en því
ngfulltrúar. Í skeyti frá ríkisfréttastskilyrði höfnuðu flestir þi unni Xhinhua var
.ge ð s y að e tu a vafi í k n n i n r ld ði virt að vettugi
Ákvörðun kínverska þingsi myndi standa ,,enda þótt
ið í Hong Kong ha valdi gegn tillögu
kosninanum almenn hinhua orðaði
MIÐ VELDIÐ
B löndumá vrgæsluefndar um friða
ga áse h hafi verið
b srnu einað að leggja
rm hafa oft komið u
mferði 16 franskr
ð hafa misnotað
Langt er síðan konur fóru að
krefjast meiri réttinda. Árið
1792 kom úr bókin A Vindi-
cation of the Rights of Wo-
men eftir Mary Wollstone-
craft, 33 ára gamlan breskan
heimspeking og rithöfund.
Hún færði þar rök fyrir því, í
anda skynsemisstefnunnar, að
konur væru ekki af náttúr-
unnar hálfu óæðri en karlar.
Þær virtust aðeins vera það,
ástæðan væri menntunar-
skortur. Kynin ættu að hafa
sama rétt. Wollstonecraft
gagnrýndi
einnig við-
mið um
kvenleika en
lífsstíll
hennar
sjálfrar var
afar óhefð-
bundinn.
Konur fengu ekki kosninga-réttinn baráttulaust frekaren karlarnir og í vöggu lýð-
ræðisins, Grikklandi til forna, kom
ekki til mála að þær kysu. Ekki
frekar en þrælar. En þegar æ fleiri
fengu að kjósa í Bretlandi og
Bandaríkjamenn og Frakkar komu
loks á lýðræðisskipulagi á 18. öld
fóru sumar konur að velta því fyrir
sér af hverju þær væru hunsaðar.
Skriðan var komin af stað en fór í
fyrstu ósköp hægt.
Að sjálfsögðu er ekki lýðræði
núna í öllum ríkjum þar sem kosn-
ingaréttur er almennur, hann er oft
nafnið tómt fyrir bæði kyn. Enn eru
til tvö lönd sem banna algerlega
konum að kjósa: Sádi-Arabía og
Páfagarður. Margar konur reyndu
án árangurs að komast á kjörskrá í
Sádi-Arabíu árið 2011 þegar aldrei
þessu vant var kosið, að þessu sinni
til sveitarstjórna. Í Páfagarði ríkir
páfinn einn. Konur geta ekki orðið
kardínálar og kjósa því auðvitað
ekki páfa.
Sums staðar hafa konur réttinn
en fáar nýta hann. Orsökin getur
verið að hefðir landsmanna gangi
þvert á þá hugmynd að konur megi
taka þátt í opinberum málum. Þær
veigra sér því við að nota kosninga-
réttinn. Einnig getur þær skort
þekkingu og sjálfstraust, þar sem
mikið er um ólæsi er það oftast
meira meðal kvenna en karla.
Um 1860 fengu sænskar og
finnskar konur takmarkaðan kosn-
ingarétt og byrjað var að ræða fyrir
alvöru kosningarétt til handa kon-
um í Bandaríkjunum á fyrri hluta
19. aldar, dæmi voru samt um slík-
an rétt fyrr. Næstu áratugina fengu
konur réttinn í sumum ríkjum Kan-
ada og Ástralíu og á Nýja-Sjálandi
árið 1893. Stórhertogadæmið Finn-
land, þá undir yfirráðum Rússakeis-
ara, varð árið 1906 fyrst allra landa
til að veita konum fullan kosninga-
rétt á við karla.
En vestræn lönd höfðu um miðja
síðustu öld nær öll tekið þetta skref.
Stóra undantekningin í Evrópu er
Sviss: Alpalandið veitti konum ekki
kosningarétt fyrr en 1971!
Eitt af því sem ýtti mjög undir
kröfur um rétt kvenna til að kjósa í
Bretlandi var lykilhlutverkið sem
konur gegndu í heimsstyrjöldinni
fyrri. Þær báru ekki vopn en
sinntu særðum, oft skammt frá
vígvellinum. Mestu skipti að þær
tóku að miklu leyti að sér verk-
smiðjustörfin, framleiddu
ógrynni af byssum og skotfær-
um. Kröfur nútímahernaðar um
geysilegt magn fjöldaframleiddra
hergagna og aragrúa hermanna
ollu því að iðnríkið hafði einfald-
lega ekki efni á að sniðganga kon-
urnar.
Aftur heim í eldhúsið
En tregðan var lengi mikil, margir
vildu að þær sneru aftur heim í eld-
húsið að stríði loknu. Bresku
„súffragetturnar“ (dregið af orðinu
suffrage eða atkvæðisréttur) voru
sumar herskáar. Þær voru flestar
úr yfirstétt en létu ekki alltaf nægja
að skvetta vatni á virðulega stjórn-
málaleiðtoga með pípuhatta, sumar
beittu sprengjum. En ekki kom þó
til mannfalls. Ekki vildu nærri allar
réttinn. Stofnuð voru fjölmenn sam-
tök kvenna sem andmæltu honum,
álitu hann ekki verða til góðs fyrir
konur.
En hvaða rök notuðu breskir
karlar (og margar konur líka) gegn
því að konur fengju að kjósa? Kon-
ur áttu að jafnaði ekki fasteignir og
ef þær fengju að kjósa yrði líka að
veita eignalausum körlum réttinn.
Oft skín umhyggja fyrir veika kyn-
inu af svörum sumra karla. Konur
væru svo saklausar og viðkvæmar
„tilfinningaverur“ og ófærar um að
taka skynsamlega ákvörðun í póli-
tík. Aðrir sögðu þær ráða svo miklu
bak við tjöldin, það væri nóg.
Fullyrt var að riddaraleg fram-
koma myndi hverfa, konur í pólitík
myndu líka hætta að giftast og
eignast börn. Mannkynið gæti dáið
út. Og 1914 benti Grace Saxon Mills
á að konur mættu nú þegar kjósa
sveitarstjórnir sem fjölluðu um hús-
næðismál, menntun, barnagæslu,
„mál sem eru einkum á sviði
kvenna,“ sagði hún.
„Þingið þarf hins vegar aðallega
að stjórna gríðarstóru heimsveldinu,
annast rekstur hers og flota, það
þarf að takast á við vandamál stríðs
og friðar, mál sem liggja utan við
lögmætt áhrifasvæði kvenna“. Og
Mills bætti við að hún vildi ekki að
kynsystur hennar fengju réttinn
vegna þess að „lög sem hingað til
hafa verið samþykkt á þingi sýna að
hagsmunir kvenna eru í góðum
höndum hjá körlum“.
„Saklausar
tilfinninga-
verur“
MARGS KONAR RÖKUM VAR LENGI BEITT GEGN
KOSNINGARÉTTI KVENNA. ÞÆR VORU M.A. SAGÐAR
TILFINNINGAVERUR SEM EKKI GÆTU TEKIÐ SKYNSAMLEGA
ÁKVÖRÐUN Í PÓLITÍK. EINNIG VAR FULLYRT AÐ ÞÆR
RÉÐU ÞEGAR NÓGU MIKLU Á BAK VIÐ TJÖLDIN.
BRAUTRYÐJANDI
Bandarískar konur hafa oft úrslitaáhrif í kosningum og hér hvetja Samtök kvenna sem kjósa (League of Women Voters)
kynsystur sínar til frekari dáða. Vestanhafs þarf fólk sjálft að láta setja sig á kjörskrá og það trassa margir.
* Karlar ættu að hugsa sig tvisvar um áður en þeir látaþað verða einu leið kvenna til valda að gerast ekkjur.Gloria Steinem, bandarísk baráttukona.AlþjóðamálKRISTJÁN JÓNSSON
kjon@mbl.is