Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2009, Síða 16

Miðvikudagur 2. desember 200916 Bækur
SAGNFRÆÐISkopmyNdIR
Fréttaskýringar í línum og litum
Ég man enn undrunarsvipinn
sem kom á andlit eins af þáver-
andi samstarfsmönnum mínum
þegar ég sagði í ársbyrjun 2007
að ég ætlaði að tilnefna Halldór
Baldursson teiknara til blaða-
mannaverðlauna Blaðamanna-
félags Íslands sem úthluta átti
skömmu síðar fyrir góð störf á
árinu 2006. Þá tengdumst við
báðir Blaðinu heitnu, ég sem
fréttastjóri og hann sem teikn-
ari. Aðspurður hvers vegna ég til-
nefndi Halldór sagði ég að bestu
teikningar hans jöfnuðust á við
fréttaskýringar. Hann gæti með dráttum penna síns skýrt þjóðmálin með
betri hætti en margur blaðamaðurinn. Enda fór það svo að dómnefnd
blaðamannaverðlaunanna var mér sammála og tilnefndi hann formlega
til verðlaunanna, sem einn af þremur. Og þó að hann fengi ekki sjálf verð-
launin var tilnefningin viðurkenning á störfum hans.
Ég rifja þetta upp núna vegna þess að út er komin önnur bók Halldórs
þar sem hann safnar saman teikningum sínum, nú frá hátt í þriggja ára
tímabili. Teikningarnar birtust í Blaðinu, 24 stundum, Viðskiptablaðinu
og Morgunblaðinu. Þarna birtist margt það góða, slæma og hreint út sagt
fáránlega sem við landsmenn höfum mátt búa við síðustu árin, séð með
glöggum augum teiknarans sem hefur fyrir margt löngu sannað að hann
stendur flestum, ef ekki öllum, skopmyndateiknurum Íslandssögunn-
ar mun framar. Margt af því besta í bókinni er hægt að flokka sem frétta-
skýringar í línum og litum. Margar teikningar til viðbótar rifja upp ýmis-
legt það sem gerst hefur á síðustu árum. Heilt yfir er þetta bók sem hvorki
áhugamenn um skopmyndir né áhugamenn um þjóðfélagsmál ættu að
láta fram hjá sér fara.
BrynjólFur Þór guðmundsson
skuldadagar: Hrunið
í gróFum dráttum
Halldór BaldurssonÞarna birt-
ist margt það
góða, slæma og
hreint út sagt
fáránlega sem
við landsmenn
höfum mátt
búa við síðustu
árin.
Útgefandi:
JpV
UNGLINGABÓk
allt milli Himins og jarðar
Þessi bók er um allt milli himins
og jarðar. Til dæmis hvernig eigi að
búa til trjárólu, segja draugasög-
ur, skrifa sendibréf, búa til hring
úr ferskjusteini og njósna. Svo er
líka fjallað um stráka, hjólaskauta,
skyndihjálp, gönguferðir, fjall-
göngur, útilegur, Jóhönnu af Örk
og lotukerfið. Í bókinni er sagt frá
Blóð-Maríu, eða Bloody Mary, sem
er leikur þar sem á að fara inn á
baðherbergi eða eitthvað þar sem
hægt er að slökkva alveg ljósin og
standa fyrir framan spegil. Þá á að
kveikja á vasaljósi og beina geisl-
anum upp frá hökunni svo að andlitið baðist draugalegum ljóma. Svo á að
söngla „Blóð-María“ þrettán sinnum til að særa fram anda Blóð-Maríu. Það
er best að gera þetta í einrúmi en ef þú vilt getur þú haft vinkonu þína með þér
til halds og trausts. Kannski er það vissara, því að sagan segir að í þrettánda
skiptið sem þú sönglar nafn hennar birtist hún í speglinum og reynir að klóra
úr fólki augun eða hrifsa það til sín í bókstaflegri merkingu. En til eru sögur
um að Blóð-María sé ekki alltaf slíkt óhræsi. Ef þú ert heppinn gerist ekkert
voðalegra en að þú sérð andlit hennar í speglinum og stundum er hún fáan-
leg til að svara nokkrum spurningum um framtíð þína. Og jafnvel þó að ekkert
andlit birtist í speglinum kann Blóð-María ýmsar kúnstir til að gera vart við
sig með öðrum hætti. Þú færð kannski allt í einu skrámu eða ör sem þú veist
ekkert hvernig eru til komin eða þá að gluggi skellist harkalega og það ískrar
í hurðarlömum.
Helsti gallinn við þessa bók er að börn gætu orðið hrædd við að lesa suma
kafla, þó sérstaklega um Blóð-Maríu. Bókin er sögð vera fyrir stelpur á aldrin-
um átta til 80 ára. Hún er ekki fyrir yngstu lesendurna. Bókin er að öðru leyti
mjög skemmtileg og fræðandi.
Harpa mjöll reynisdóttir,13 ára
stórskemmtilega stelpuBókin
Andrea J. Buchanan
og miriam peskowitzMjög skemmti-
leg og fræðandi.
Helsti gallinn er
að börn gætu
orðið hrædd
við að lesa
suma kaflana.
Þýðandi:Halla
Sverrisdóttir
Útgefandi:Forlagið
BARNA-/UNGLINGABÓk
kom skemmtilega á óvart
Þessi bók fjallar um unga stelpu
sem er í skólaferðalagi í rústum
borgarinnar Pompei. Hún verður
þreytt og ákveður að að hvíla sig
undir bekk en sofnar. Hún flyst
aftur í tíma til lifandi borgarinnar
Pompei og hún er sú eina sem veit
hvað mun gerast þar. Hún hittir
þar strák sem er á sama aldri og
hún. Hann hjálpar henni að reyna
að komast aftur heim til sín.
Bókin er mjög spennandi og
áhrifarík. Eftir að hafa lesið bók-
ina hugsaði ég mikið um fólkið og
dýrin sem létust í eldgosinu. Mér finnst þessi bók segja manni að flest-
ir ættu bara að vera ánægðir með líf sitt eins og það er og þakka fyrir að
geta lifað góðu lífi. Þessi bók kom mér mjög á óvart. Þegar ég sá bókar-
kápuna fannst mér bókin ekki líta út fyrir að vera skemmtileg. Það kom
því skemmtilega á óvart að bókin er mjög áhugaverð og heldur manni vel
við lesefnið.
Ég gef bókinni fjórar stjörnur. Þetta er mjög góð bók.
maría gústavsdóttir, 13 ára
aFtur til pompei
kim m.kimselius
Spennandi og
áhrifarík. Segir
manni að flest-
ir ættu að vera
ánægðir með
líf sitt eins og
það er.
Útgefandi:
Urður bókafélag
Breskir togarar, enskir og skoskir,
stunduðu veiðar á Íslandsmiðum í
nærfellt níu áratugi, frá því skömmu
fyrir 1890 og til miðnættis 30. nóv-
ember 1976, er síðustu skipin hífðu
veiðarfæri sín úr sjó og héldu heim
á leið. Bretarnir stunduðu veiðar allt
í kringum landið, allan ársins hring,
og þegar sókn þeirra var mest, voru
á annað hundrað skip að veiðum hér
við land á ári hverju. Íslandsveiðarn-
ar voru veigamikill þáttur í breskri
togaraútgerð, svo mikill að þegar
Bretar neyddust til að hverfa á braut
í samræmi við samninga um lok
síðasta þorskastríðsins, var grund-
vellinum í raun kippt undan útgerð
stórra togara í fiskveiðibæjunum við
Humru, Grimsby og Hull, og einn-
ig í Fleetwood og Aberdeen. Mikil-
vægi veiðanna við Ísland fyrir breska
togaraútgerð sést gleggst af því, að
þegar mest var höfðu liðlega 43 pró-
sent allra íbúa í Hull lífsviðurværi af
þeim.
Sitthvað hefur verið skrifað um
þessar veiðar. Hér á landi hafa menn
einkum beint sjónum að landhelg-
ismálum og -deilum, þorskastríð-
unum svonefndu, en þau voru þó í
rauninni undantekningartilvik, frá-
vik frá samskiptum, sem voru alla
jafna góð og skiptu Íslendinga miklu
máli ekki síður en Breta. Bresku tog-
ararnir voru tíðir gestir á íslenskum
höfnum, sóttu hingað vatn og vistir
og margskyns þjónustu, settu sjúka
menn og slasaða á land og þess voru
dæmi, að þjónustufyrirtæki víða um
land byggðu starfsemi sína að veru-
legu leyti á viðskiptum við bresku
togaramennina og útgerðir þeirra.
Veiðar togaranna áttu sér stað
á öllum árstímum og í svartasta
skammdeginu, þegar allra veðra var
von, voru þeir tíðum að veiðum úti
fyrir Vestfjörðum. Þá var oft teflt á
tæpasta vað, skipin voru misvel búin,
stjórnendur þeirra misjafnlega hæf-
ir og oft urðu stórslys þegar skyndi-
lega brast á með fárviðri, haugasjó
og ísingu. Þá reyndu skipstjórar að
leita vars inni á fjörðum og flóum, en
við það skapaðist önnur hætta, ekki
síst á fyrri hluta 20. aldarinnar, áður
en ratsjár komu í togarana og menn
urðu bókstaflega að þreifa sig áfram
með ófullkomnum tækjum í stórhríð
og myrkri. Þá gerðist það því miður
alltof oft að skipin strönduðu og tíð-
um á stöðum, þar sem björgun af sjó
var útilokuð og mjög erfið, ef ekki
ómöguleg, úr landi.
Þannig var um þau tvö strönd,
sem sagt er frá á þessari bók, og orð-
ið hafa frægust allra slysa á breskum
togurum hér við land: strandi togar-
ans Dhoon við Látrabjarg í desem-
ber árið 1947 og togarans Sargon
við Hafnarmúla í Patreksfirði réttu
ári síðar. Í báðum tilvikunum unnu
íslenskir björgunarmenn mikið af-
rek við ótrúlega erfiðar aðstæður og
tókst að bjarga mörgum breskum
sjómönnum, þótt allmargir færust.
Lesendanna vegna ætla ég ekki að
rekja söguna hér, en Óttari Sveins-
syni tekst að segja hana á listilegan
hátt í þessari nýjustu „Útkallsbók“.
Frásögn hans er hröð og spennandi,
afar vel skrifuð og sögð með þeim
hætti að lesandanum finnst hann
standa sjálfur í miðri atburðarásinni,
hvort sem er í hópi skipbrotsmanna,
sem bíða björgunar um borð í skip-
um sínum, björgunarmanna, sem
bíða birtingar á Flaugarnefi eða í
fjörunni undir Látrabjargi, eða með
fólkinu sem bíður í ofvæni heima á
bæjum.
Eins og vænta má er sagan af
björgun skipverjanna á Dhoon lengri
og rækilegri. Sú björgun var hið eig-
inlega „björgunarafrek við Látra-
bjarg“ og fór fram við ótrúlega erfiðar
aðstæður, svo erfiðar að þetta „átti“
ekki að vera mögulegt og hvað þá að
allir björgunarmennirnir kæmu lif-
andi til baka. Björgun skipverjanna
á Sargon var á allan hátt einfaldari,
en þó engan veginn auðvelt verk.
Þar var Óskar Gíslason kvikmynda-
tökumaður með í för og afrakstur-
inn af starfi hans var kvikmyndin
„Björgunarafrekið við Látrabjarg,“
sem sýnd var í kvikmyndahúsum hér
á landi og erlendis og vakti mikla at-
hygli. Ég sá þessa mynd á barnsaldri
og aftur að hluta á safninu á Hnjóti
síðastliðið sumar. Áhrifin voru nán-
ast hin sömu, gífurlega sterk, en enn
er mér lítt skiljanlegt, hvernig björg-
unin á Látrabjargi í desember 1947
tókst svo giftusamlega. Ég get hins
vegar vel skilið að fólkið, sem tók
þátt í björguninni, hafi viljað sem
minnst um þetta allt tala. Þeir, sem
lenda í mannraunum, vilja sjaldan
hafa um þá reynslu mörg orð fyrr en
löngu seinna. Myndir, sem Óskar tók
í leiðangrinum, sem reyndar var far-
inn til að gera kvikmynd um björgun
skipverjanna á Dhoon, eru uppistað-
an í myndefni sem prýðir þessa bók,
og hafa margar þeirra ómetanlegt
heimildagildi.
Mér skilst að „Útkallsbækur“ Ótt-
ars Sveinssonar séu nú orðnar sextán
eða sautján talsins. Allar hafa þær
vakið mikla athygli og notið mikilla
verðskuldaðra vinsælda. Ekki vil ég
kasta rýrð á fyrri bækur í flokknum,
en að mínu mati er þessi hin besta
þeirra allra. Frásögnin er hófstillt en
lifandi og mestu máli skiptir, að höf-
undinum tekst að bregða upp skýrri
mynd af veröld og mannlífi, sem nú
er löngu horfið og kemur aldrei aftur.
Hér segir frá veröld sem var, „gamla
Íslandi“ þar sem fólk gekk til þeirra
verka sem þurfti að vinna af æðru-
leysi og án þess að spyrja um laun
eða vegtyllur. Að því leyti er þessi
saga af þrekvirki björgunarmann-
anna og -kvennanna við Látrabjarg
óður til veigamikils þáttar íslenskrar
alþýðumenningar fyrri tíma.
jón Þ. Þór
útkall við látraBjarg
Óttar Sveinsson
Góð lýsing
á ótrúleg-
um mann-
raunum.
Útgefandi:
Útkall ehf.
Þrekvirki í
Látrabjargi
Óttar Sveinsson, höfundur
Útkalls við Látrabjarg
„Frásögnin er hófstillt en
lifandi og mestu máli skiptir,
að höfundinum tekst að
bregða upp skýrri mynd af
veröld og mannlífi, sem nú er
löngu horfið og kemur aldrei
aftur,“ segir gagnrýnandi um
bók Óttars.