Dagblaðið Vísir - DV - 10.08.2012, Síða 28

UPPRISA TRANSFÓLKSINS
28 Viðtal 10.–12. ágúst 2012 Helgarblað
Árlega fæðast 2 til 3 einstaklingar hér á landi með svokallaðan kynáttunarvanda. Þá upplifir einstaklingurinn sig af öðru kyni en líkam-
legt kyn segir til um. Á undanförnum árum hefur barátta þessa fólks fyrir tilverurétti sínum orðið sýnilegri og æ fleiri hafa þorað að stíga
fram. Frá árinu 1989 hafa 13 einstaklingar undirgengist kynleiðréttingaraðgerð hérlendis en í heildina hafa rúmlega 20 Íslendingar farið
í slíka aðgerð, sumir erlendis. Í júlí samþykkti Alþingi frumvarp velferðarráðherra til laga um réttarstöðu einstaklinga með kynáttunar-
vanda. Það var stór stund í lífi transfólks en þó er ekki öll baráttan unnin enn. Nokkrir þessara einstaklinga deildu með DV sögum sínum
af baráttunni sem þeir hafa háð til þess að fá að vera þeir sjálfir.
Þ
egar ég var að fara í gegnum
mitt ferli á níunda áratug
síðustu aldar þá var vonlaust
að nefna þetta við nokkurn
mann,“ segir Anna Kristjáns-
dóttir. Hún hefur lengi verið meðal
þeirra mest áberandi sem undir-
gengist hefur kynleiðréttingaraðgerð.
Anna var lengi vel eini Íslendingur-
inn sem þorði að koma opinberlega
fram sem transmanneskja. Hún segir
það ekki alltaf hafa verið auðvelt en
það hafi aldrei komið til greina að
gefast upp.
Hafði heyrt um þetta erlendis
Anna segir margt hafa breyst síðan
hún gekk í gegnum ferlið á sínum
tíma. Hún hafði heyrt af fólki sem
færi og léti leiðrétta kyn sitt. Þetta
var þó algjört „tabú“ í þjóðfélaginu.
„Ég hafði heyrt um þetta í útlönd-
um. Í fyrsta skipti sem ég heyrði um
svona hluti var í einhverri svona
fréttamynd sem var sýnd í Laugarás-
bíó. Þar var sagt frá einni manneskju
sem hafði gengið í gegnum þetta
þannig ég vissi alveg að þetta var til.
Svo heyrði maður eitthvað talað um
hluti í Singapúr. Ég man svo eftir ein-
um pistli sem Illugi Jökulsson flutti á
gömlu gufunni og fjallaði um fyrstu
konuna sem fór í aðgerð. Þannig ég
hafði heyrt um þetta og ég hafði líka
lesið mér til,“ segir Anna.
Vildi lækna hana
Það var svo árið 1984 sem hún leit-
aði fyrst til geðlæknis eftir hjálp. „Sá
var uppfullur af hugmyndum um að
lækna mig af einhverju. Eftir nokk-
ur viðtöl þá gafst hann upp á mér og
mætti ekki einu sinni í eigin viðtöl og
þar með var þetta búið. Við þessi fáu
sem vorum að reyna eitthvað fyrir
okkur í þessu fengum yfirleitt mjög
neikvæðar undirtektir. Við vorum
nokkur en á þessum tíma vissum við
ekkert hvert af öðru. Eftir á að hyggja
þá vitum við að við vorum þarna að
berjast hvert í sínu lagi,“ segir hún.
Anna kynntist svo árið 1987
Sölvínu Konráðsdóttur sálfræðingi
sem kom henni í samband við fleiri
geðlækna. En þrátt fyrir jákvæð við-
brögð hjá þeim fékk hún sama svar-
ið. „Það var bara þvert nei alls stað-
ar, ekkert hægt að gera hér. Ég þyrfti
bara að fara úr landi.“ Það fór svo að
hún gerði það. Settist að í Svíþjóð.
„Ég flutti til Svíþjóðar þar sem það
sama tók við, ég fór að berjast við
kerfið þar. Þar voru menn alls ekkert
tilbúnir að samþykkja það að einhver
Íslendingur væri inn í þeirra heil-
brigðiskerfi í þessum málum,“ segir
hún.
Leyndarhyggjan allsráðandi
Anna fór svo loksins í langþráðu að-
gerðina árið 1995, eftir mikla baráttu.
Þar áður hafði hún meðal annars
gegnt formennsku í félaginu Benja-
mín, félags Transfólks í Svíþjóð. „Þar
snerist allt um þessa leyndarhyggju,
að vera í felum. Þegar ég var kos-
in formaður 1994 þá vildi ég breyta
mörgu frá fyrri stjórn og opna þetta
meira.“
Í kjölfarið var Anna mikið í fjöl-
miðlum þarlendis sem talsmaður
samtakanna. „Ég var orðin opinber
þar og vissi að ég yrði að taka slaginn
hér líka.“ Það gerði hún svo sannar-
lega. Fyrsta viðtalið við hana birtist
í Nýju Lífi árið 1994. Því var tekið á
ýmsan hátt en hún stóð það af sér.
Sótti um 70 störf
Fljótlega eftir viðtalið flutti hún aft-
ur heim til Íslands og fordómarnir
sem hún mætti voru miklir. Það var
ekki bara horft, heldur líka hróp-
að ókvæðisorðum að henni og bent.
Hún taldi baráttuna þó mikilvægari
og gafst ekki upp. Hún var sú eina
sem þorði að koma opinberlega
fram og segja sína sögu þó að nokkr-
ir aðrir Íslendingar hefðu líka farið
í kynleiðréttingaraðgerð. Hún segir
fordómana hafa verið víða. „Ég sótti
um 70 störf áður en ég fékk fyrstu
vinnuna. Og ég sá þetta í mörgu, ég
var ekki velkomin alls staðar og í raun
er ég það ekki alveg í dag heldur. Það
kemur fyrir að maður lendir á stöð-
um þar sem maður er ekki velkom-
in,“ segir hún en tekur fram að það
sé himinn og haf á milli þess sem var
og þess sem er. Hún átti þó líka sína
stuðningsmenn. „Það er kannski svo-
lítið skrýtið en ég fann meiri stuðning
frá landsbyggðinni en í Reykjavík. Ég
átti til dæmis stuðningsfólk í Vest-
mannaeyjum, á Eskifirði og Ísafirði.
En þeim fór svo fjölgandi og fækkaði
aldrei. Ég ætlaði aldrei að fara blaðra
um þessi mál opinberlega en það var
bara hluti af þessari réttindabaráttu.
Í Svíþjóð stóð ég í fararbroddi í okk-
ar hópi en var kannski ekki alveg ein
en þegar ég kom heim þá var ég ein
og það liðu nokkur ár þar til það kom
einhver sem var tilbúinn að standa
með mér í þessu.
Baráttan ekki unnin
Anna hefur verið ötul í barátt-
unni fyrir réttindum transfólks,
bæði hér heima og á alþjóðavísu.
Hún segir Ísland vera komið ágæt-
lega á veg miðað við mörg önnur
lönd en standi líka verr en önnur.
„Það er mjög misjafnt hvernig litið
er á transfólk eftir löndum. Til að
mynda í Íran þá er transfólk sent í
aðgerð meðan samkynhneigðir eru
drepnir,“ segir hún og tekur fram að
þetta sé mjög misjafnt eftir löndum.
Réttindabarátta transfólks hefur
lengi verið nátengt baráttu samkyn-
hneigðra og hefur hugtakið hinsegin
verið notað yfir það saman. „Það er
margt sem við eigum sameiginlegt
með baráttu samkynhneigðra en
það er líka margt ólíkt,“ segir hún og
vísar í ofangreint dæmi.
Anna segir að þó að margt hafi
áunnist í baráttunni þá sé hún ekki
unnin. Hún segist ekki vera hætt
að berjast en sé kannski farin að
vera minna áberandi. „Ég er orðin
svo gömul, ég er komin á ellilaun í
þessari baráttu,“ segir hún hlæj-
andi. n
Anna Kristjánsdóttir hefur lengi verið einn ötulasti talsmaður transfólks á Íslandi. Hún segir margt hafa breyst frá því hún steig
fram og þar hafi skipt mestu máli að fleiri stigu fram. Baráttunni er þó langt því frá lokið að hennar mati.
Sótti um 70 störf
„Þar snerist
allt um þessa
leyndarhyggju, að
vera í felum
Viktoría Hermannsdóttir
viktoria@dv.is
Viðtal
E
f ég hefði vitað hvað trans
væri hefði ég hugsanlega
komið miklu fyrr út úr skápn-
um. Það er svo mikilvægt að
fólk fái að vera það sjálft sem
fyrst. Þess vegna er fræðsla svo mikil-
væg auk þess sem hún eyðir fordóm-
um,“ segir Ugla Stefanía Jónsdóttir,
21 árs kona en Ugla ólst upp í sveit
rétt hjá Blönduósi.
Ugla er flutt til höfuðborgarinn-
ar, er í háskólanámi auk þess sem
hún er meðstjórnandi í stjórn Sam-
takanna '78. Hún hefur verið opin-
ská um sína reynslu og segist aldrei
hafa fengið annað en jákvæð við-
brögð við sinni sögu. „Ef það hef-
ur verið eitthvað neikvætt hefur því
ekki verið beint að mér – frekar eitt-
hvað sem ég heyri út undan mér. Ég
hef aldrei orðið fyrir beinum fordóm-
um eða aðkasti,“ segir hún og bætir
við að það að frumvarp um réttar-
stöðu transfólks hafi verið samþykkt
af alþingi hafi gert mikið fyrir baráttu
transfólks á Íslandi. „Umfjöllunin
hefur verið gríðarlega mikil á þessu
ári og við grínumst oft með að árið
2012 sé ár transfólks,“ segir Ugla Stef-
anía en heilmikið hefur einnig gerst í
hennar persónulega lífi. „Það er bara
allt að gerast,“ segir hún brosandi og
játar því að vera komin í fast sam-
band. „Við búum saman og mér hef-
ur verið tekið alveg ofsalega vel inn-
an tengdafjölskyldunnar. Mamma
hans sagði strax að henni kæmi þetta
ekkert við – að ég mætti lifa mínu lífi
eins og ég vildi. Mér finnst það alveg
frábært. Amma hans er hins vegar
kaþólsk og við höfum ekkert verið að
auglýsa þetta fyrir henni en hún á ör-
ugglega eftir að koma okkur á óvart.
Þetta er bara eitthvað stress í okkur.“
indiana@dv.is
n Ugla Stefanía er komin í fast samband
Árið 2012 er ár transfólks
Allt í gangi Ugla segir
ótrúlegustu hluti hafa
gerst á árinu 2012.