Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.2013, Blaðsíða 15

Vikublað 3.–5. desember 2013 Fréttir Viðskipti 15
Að núlla út ábyrgð sína
n Bent á sanngirnisrök í skuldaniðurfærslu n Fólk lenti í hruninu
B
ankarnir fóru of geyst í útlána-
þenslu,“ er eitt af þeim atriðum
sem bent var á sem rök fyrir
niðurfærslu á höfuðstól lána
í skuldatillögum ríkisstjórnarinnar.
Þessi forsenda er ein af þremur sem
nefnd er í liðnum „sanngirnisrök“
fyrir niðurfærslunni. Hinar tvær eru
þær að tjón almennings af banka-
hruninu hafi verið „verulegt“ og að
það sé „hagur“ kröfuhafa bankanna
að styrkja íslenskan efnahag.
Allar eru þessar forsendur gagn-
rýnisverðar.
Fyrsta forsendan fyrir þessum
sanngirnisrökum núllar út ábyrgð
lántakandans sem fékk lán í bank-
anum sem fór of „geyst í útlána-
þenslu“. Þessi forsenda byggir
eigin lega á því að fólk almennt sé
heimskt og viti ekki hvað það er að
gera og að þar af leiðandi séu lána-
samningar þess við banka ekki á
ábyrgð þeirra sjálfra. Bankarnir
fóru bara of geyst í útlánum en ekki
almenningur í lántökum. Ergo:
Lántakandinn ber ekki ábyrgð.
Forsenda númer tvö er einnig
gagnrýnisverð á sömu forsendum
því hún lítur alfarið framhjá
ákvörðunum lántakandans, sem
líka er þátttakandi í pólitísku ferli í
lýðræðisríki, í aðdraganda hrunsins
og almennt séð siðferðilegri hlut-
deild hans í því að hér varð efna-
hagshrun. Enginn banki neyðir lán
upp á óbreyttan borgara en af því
hlýst tjón þá ber lántakandinn líka
ábyrgð, eða ætti að gera það. Ergo:
Tjónið af hruninu á ekki að lenda á
lántakandanum.
Þriðja forsendan byggir svo á
þeirri skrítnu rökfræði að það sé
hagur eins manns að gefa einhverj-
um öðrum peninga. Þessi forsenda
er rökleysa og byggir á einkenni-
legum skilningi á því hvernig fjár-
málafyrirtæki og fjárfestingarsjóðir
virka: Þeir vilja hámarka sitt pund
– punktur. Þannig vill nefndin að
kröfuhafarnir sætti sig við og sjái
skynsemina í því út frá sínum eigin
hagsmunum að niðurgreiða skuld-
ir Íslendinga sem þeir sjálfir tóku.
Ergo: Kröfuhafarnir bera meiri
ábyrgð á skuldum lántakandans en
hann sjálfur.
Allar þessar forsendur miða að
sömu niðurstöðu: Íslendingar voru
ábyrgðarlaus fórnarlömb sem lentu
í hruninu. Er það sanngjarnt og
rétt? n
Vildi gefa þeim fimm
stærstu 60 milljarða
Jón Steinsson segir sjávútvegsráðherra ekki hugsa um hag skattgreiðenda í makrílmálinu
S
ú hugmynd Sigurðar Inga
Jóhannssonar að setja
makríl inni í kvótakerfið
og gera veiðiheimildirnar
framseljanlegar fæli í sér
gjöf til fimm stærstu útgerða lands-
ins upp á um 60 milljarða króna.
Fimm stærstu útgerðir landsins
ráða 60 prósentum makrílkvótans
og er áætlað markaðsvirði þessa
kvóta um 60 milljarðar þar sem
heildarverðmæti alls kvótans er í
kringum 100 milljarðar. Heildar-
kvótinn er nú rúmlega 120 þúsund
tonn á árinu.
HB Grandi er sú útgerð sem hef-
ur fengið mestum makrílkvóta út-
hlutað síðastliðin ár, um 17 þúsund
tonnum. Samherji er í næsta sæti
með um 15 þúsund tonn og Ísfélag-
ið í Vestmannaeyjum er með rúm-
lega 14 þúsund tonn. Tvær stærstu
útgerðir landsins eru HB Grandi
og Samherji, og Ísfélagið er með
stærstu útgerðum landsins. Bara
verðmæti þess kvóta sem þessar
þrjár stóru útgerðir myndu fá næmi
frá tæpum tólf milljörðum og upp
í rúmlega fjórtán. Þetta væri kvóti
sem útgerðirnar gætu selt frá sér á
markaðsverði; kvóti sem þær hefðu
fengið gefins eftir að hafa nýtt sér
kvótann til verðmætasköpunar síð-
astliðin ár.
Af hverju ekki sala?
Eftir að Sigurður Ingi greindi frá
hugmyndum sínum um um að
setja makríl inn í kvótakerfið í síð-
asta mánuði, og útdeila aflaheim-
ildum út frá veiðireynslu, kom upp
talsverð umræða í þjóðfélaginu um
réttmæti þeirrar ákvörðunar.
Meðal þeirra sem tjáðu sig
voru Jón Steinsson, hagfræðingur
við Columbia-háskóla í
Bandaríkjunum, en hann sagði
meðal annars í grein í Fréttablað-
inu: „Makríllinn var hreinn bón-
us fyrir uppsjávarfyrirtækin sem
hægt var að sækja í milli þess sem
þau sóttu í loðnu og síld. Að úthluta
verðmætum upp á tugi milljarða á
þessum grundvelli orkar tvímælis
svo ekki sé fastar að orði kveðið […]
Ég hef einfalda spurningu fyrir
ráðherra: Hvað er það sem mælir
gegn því að nýútgefinn makrílkvóti
verði boðinn upp?“
Sagði fáa sitja um kvótann
Sigurður Ingi skrifaði aðsenda grein
í Morgunblaðið nokkru eftir að Jón
skrifaði sína grein þar sem hann
svaraði meðal annars spurningu
hans á þá leið að hann væri hættur
við að úthluta aflaheimildunum
endurgjaldslaust til þeirra útgerða
sem veitt hafa makrílinn. Þess í
stað ætlaði hann að leggja til leigu á
aflaheimildum.
Orðrétt sagði Sigurður Ingi:
„Þjóðin, sem er eigandi auðlindar-
innar, hlýtur að gera kröfu um há-
marksarðsemi af henni. Þessum
áhrifum vil ég ná með því að leggja
til hlutdeildasetningu á makríl.
Ég hyggst ekki leggja til að kvótinn
verði seldur hæstbjóðanda á upp-
boði; líklegast yrðu það þá fáir stór-
ir aðilar sem fengju allt. Ég hyggst
leggja til að verðmætin verði leigð
til þeirra sem þau hafa skapað; verði
það niðurstaðan hefði þjóðin leigu-
gjald af veiðum á makríl til fram-
tíðar.“
Breytir engu
Þessi niðurstaða Sigurðar Inga
breytir því í raun og veru litlu fyrir
umráðaréttinn yfir kvótanum og
eignarhaldi: Ríkið á kvótann áfram
og leigir hann til þeirra útgerða sem
nota hann áfram. Í staðinn fær ríkið
leigutekjur af makrílnum.
Hin leiðin, sala á makrílkvót-
anum á uppboði, hefði þýtt að
ef núverandi útgerðir sem veiða
makrílinn hefðu ætlað að kaupa
makrílheimildirnar þá hefðu þær
þurft að punga út markaðsverði
hans eða meira væntanlega, sam-
tals um 60 milljörðum hjá fimm
kvótahæstu útgerðunum og 100 í
heildina. Þá hefði ríkið fengið þessa
100 milljarða í ríkiskassann. Í stað
þess fær ríkið leigutekjur til margra
ára og útgerðin þarf ekkert að borga
fyrir kvótann annað en leiguna.
Með þessari ákvörðun er út-
gerðunum því gert kleift að halda
umráðarétti yfir makrílkvótanum
í gegnum leigu á honum en ríkið
gefur eftir tugmilljarða í beinhörð-
um peningum sem það gæti feng-
ið fyrir kvótann á frjálsum markaði.
Líklegt má telja að í langflestum til-
fellum yrðu það þær útgerðir sem
nú þegar hafa umráðarétt yfir mak-
rílheimildunum sem myndu kaupa
hann á endanum. Því er verið að
koma í veg fyrir að þessar útgerðir
greiði fyrir kvótann, og skuldsetji
sig eftir atvikum til þess, og þær geta
haldið áfram veiðunum á svipuðum
forsendum og áður.
Bjóst við svarinu
Þegar Jón Steinsson er spurður hvað
honum finnist um svar Sigurðar
Inga við spurningu hans segir hann:
„Það er nákvæmlega það sem ég
bjóst við. Ráðherra stendur þétt með
útgerðarmönnum og virðist kæra
sig kollóttan um hag skattgreiðenda
og sjúklinga á Land spítalanum. Ég
veit ekki hvort er verra að ráðamenn
skuli hygla útgerðarmönnum með
þessum hætti eða að almenningur
leyfi þeim að komast upp með það
ár eftir ár,“ en í grein sinni í Frétta-
blaðinu hafði hann meðal annars
nefnt að Sigurður hefði ekki haft
neitt samráð við þjóðina þegar hann
ákvað að hann vildi útdeila „gríðar-
legum verðmætum undir markaðs-
verði“.
Nú hefur Sigurður Ingi fallið frá
þessari ákvörðu sinni en niður-
staðan í málinu er í reynd sú sama:
Sömu útgerðir og áður halda um-
ráðarétti yfir kvótanum og arðinum
af makrílveiðunum án þess að þurfa
að greiða íslensku þjóðinni eðlilegt
endurgjald fyrir þessi verðmæti. n
Kemur ekki óvart Jón Steinsson segir
ákvörðun Sigurðar Inga ekki koma á óvart
þar sem hann taki hagsmuni útgerðarmanna
oft fram yfir hagsmuni skattgreiðenda.
Skipti um skoðun Sigurð-
ur Ingi Jóhannsson ákvað að
hætta við að útdeila mak-
rílkvóta til frjáls framsals til
útgerða en ætlar þess í stað
að leigja út kvótann.
„Ég veit ekki hvort
er verra að ráða-
menn skuli hygla út-
gerðarmönnum með
þessum hætti eða að
almenningur leyfi þeim
að komast upp með það
ár eftir ár.
Skyndi­
lausnin
„Við þráum lausn, þráum heið-
ríkju en höfum ekki tíma, ekki
eirð, ekki úthald til að leita
eftir henni og gleypum þakk-
lát við skyndilausnum, skyndi-
mat, skyndikynlífi, því sem lof-
ar skjótri lausn, við við lifum á
tímum skyndileikans,“ segir Jón
Kalman Stefánsson rithöfund-
ur í nýjustu bók sinni, Fiskarnir
hafa engar fætur.
Fyrir örfá-
um dögum sáum
við kynningu
á efndunum á
kosningaloforði
Framsóknar-
flokksins sem
erfitt er að kalla
annað en „skyndi-
lausn“, líkt og
Lars Cristensen,
yfirhagfræðingur Danske Bank
benti á í síðustu viku þegar hann
sagði Íslendinga ætíð ginn-
keypta fyrir slíkum lausnum
stjórnmálamanna. „Þannig var
í pottinn búið þegar allt var á
uppleið á Íslandi. Þá vildi engin
horfa til framtíðar. Þannig er
þetta jafnframt í dag, þar sem
stjórnmálamenn eru æstir í að
senda öllum tékka til þess að
tryggja vinsældir sínar til næstu
ára.“
Framsóknarflokkurinn lof-
aði að þjóðnýta um 240 millj-
arða króna af peningum kröf-
uhafa bankanna og nota þá til
að greiða upp skuldir íslenskra
heimila. Framsóknar flokkurinn
stóð hins vegar ekki við þetta
loforð heldur kynnti hann þess í
stað, ásamt Sjálfstæðis flokknum,
blandaða leið þar sem eigna-
upptakan er komin niður í 80
milljarða sem ná á af þrotabúun-
um í formi skatts. Ef sú eigna-
upptaka reynist ekki vera lögleg
gætu skattgreiðendur, já allir
skattgreiðendur sem greiða í rík-
iskassann, þurft að endurgreiða
þá upphæð og jafnvel skaða-
bætur til kröfuhafanna. Enginn
veit hins vegar ennþá hvort hægt
er að taka þessa
peninga af þrota-
búunum.
Það sem er
kynlegast við
þessar tillögur
ríkisstjórnarinn-
ar er að jafn-
vel þó þær séu
í grunninn af-
leiðing af skyndi-
lausninni sem kosningaloforð
Framsóknarflokksins var í vor þá
eru þessar tillögur sjálfar skyndi-
lausn. Þær virðast ekki hafa ver-
ið tilbúnar þegar Bjarni Bene-
diktsson sagði þær „óvitrænar“
á miðvikudaginn í síðustu viku.
Framsóknarflokkurinn vissi ekki
hvernig hann ætti að efna kosn-
ingaloforðið frá því í vor og dró
þennan blandaða bræðing því
upp úr hattinum.
Samt virðist flokkurinn ætla
að komast upp þessi brigsl og
berja spunasnáðar Sigmundar
Davíðs á bumbur og kalla „Þeir
stóðust prófið“ þegar fyrir ligg-
ur að þetta eru stærstu kosn-
ingasvik Íslandssögunnar. Er
íslenska þjóðin með „gullfiska-
minni“ þegar næsta skyndilausn
er í boði? n
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Greining
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Pistill
Lars
Christensen
Bjarni
Benediktsson