Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.2013, Blaðsíða 63

Áramótablað 28. desember 2013 Fólk Viðtal 63
bekk. Það er hægt að lenda í verri
hlutum en því að falla í skólanum og
á endanum var mér alveg sama. Ef
þú hefur aðra veröld sem þú getur
leitað í, hvort sem það er veruleiki
vináttunnar eða bókmennta, lista
og sagna, þá er það frekar ómerki­
legt áfall að falla á reikningsprófi.
Kannski væri ég betri rithöfund­
ur ef ég hefði orðið fyrir „trauma­
tískri“ reynslu.“
Ekki fundið bókina sína
Aðspurður hvort hann sé ekki góð­
ur rithöfundur svarar hann glott­
andi, „ég sagði betri,“ og bætir því
við að hann sé ágætur og engin
ástæða sé til að gera lítið úr því.
„Það er þannig að allir rithöfundar
eru með inni í sér bók, alveg sérs­
taka bók. Stundum skrifa þeir hana
strax og eru svo að skrifa hana aft­
ur og aftur en stundum kemur hún
allt í einu og stundum eru þeir að
leita að þessari bók fram á efri ár.
Þetta er svona bók eins og Hundrað
ára einsemd eftir Márquez, Tómas
Jónsson Metsölubók eftir Guðberg
eða Gunnlaðar saga Svövu. Ég held
stundum að ég eigi enn eftir að
finna mína bók, bókina sem mér
er ætlað að skrifa. Kannski finn ég
hana aldrei og kannski er ég alltaf
að skrifa hana. Ég held bara áfram
að þreifa mig áfram en mér finnst
stundum eins og ég eigi enn eftir að
skrifa bók sem mér finnist virkilega
góð.“
Það er ekki langt síðan ég las
dóm um Sæmd sem sagði svip­
að. „Já já. Hvort sem það er nei­
kvætt eða jákvætt þá er það hluti af
þessu starfi að lesa ritdóma um það
sem maður hefur skrifað. Þú þarft
bara að búa þig undir það. Sálin
þarf að fara út úr líkamanum þegar
þú ert að lesa það sem sagt er um
þig, fara út úr sjálfum þér og lesa
þetta eins og þú værir að lesa um
einhvern annan. Þá er þetta ekk­
ert mál. Ég finn það að þegar ég
opna blað og sé þar dóm um mig
þá er eins og það sé dregin loka fyrir
hjartað þannig að ég verð ekki við­
kvæmur fyrir því. Hitt er svo annað
mál að maður getur verið innilega
ósammála því sem sagt er ­ eins og
þegar ég er útmálaður sem einhver
Willy Wonka bókmenntanna, svona
súkkulaðimaður með ekkert erindi.
Ég gæti ekki verið meira ósammála.
Maður skrifar til þess að kynnast
einhverju og í þessum bókum sem
ég hef skrifað hef ég reynt að nálgast
viðfangsefni sem eru mér fjarlæg,
skrifa um líf í þorpi eða á 19. öld.
Eitthvað sem ég veit ekkert um. Þá
er það að skálda ákveðin aðferð til
að komast að hlutunum og tækifæri
til að kynnast einhverju sem maður
þekkti ekki áður. En ég á enn eftir að
skrifa bók um sjálfan mig. Held ég.
Ég mun örugglega einhvern tímann
gera það til að kynnast sjálfum mér
með þessum aðferðum. Mörg skáld
skrifa ekki um neitt annað en sig, en
ég hef ekki gert það ennþá. Segi ég
þó með þeim fyrirvara um að all­
ar persónurnar sem ég skapa koma
innan úr mér sjálfum.“
Gæfa að vera lyklabarn
Hann heldur áfram og segir að ef ég
vilji vita eitthvað um bakgrunninn
þá sé hann Reykvíkingur, fæddur
1957 og að verða síðmiðaldra, það
er að segja kominn á seinni hluta
miðöldrunarinnar. „Þannig að ég
hef lifað þjóðfélag sem hefur breyst
mjög mikið. Það var ekki til sjón­
varp þegar ég var að alast upp. Síð­
an fengu sumir sjónvarp, Kanasjón­
varpið, sem foreldrar mínir vildu
ekki. Svo kom sjónvarpið þegar ég
var tíu ára og var þrjú kvöld í viku.
Á hverju heimili var bara einn sími
sem var óhreyfanlegur, fastur á sín­
um stað og allir vissu hvar hann var
og yfirleitt var pabbi í honum.“
Hann átti góða og ástríka
bernsku, góða og ástríka foreldra
sem unnu honum heitt og sinntu
þeim bræðrum báðum vel. „Þetta
var óvenjulegt heimili vegna þess
að mamma átti starfsframa. Hún
var alltaf að vinna úti á milli klukk­
an eitt og sjö á daginn og þegar ég
hafði aldur til þá vandist ég á að
setja kartöflurnar upp klukkan hálf
sjö. Annars var hún alltaf búin að
útbúa kvöldmatinn fyrir hádegi.
Hún þurfti náttúrlega að sinna öll­
um heimilisverkum vegna þess að
pabbi var af þeirri kynslóð karl­
manna sem gerðu það ekki. Ég
held að hann hafi einu sinni reynt
að skúra eldhúsgólfið og mamma
sagði að það væri eins og hann hefði
verið að spúla skipsdekk þannig að
hann gerði það ekki oftar.
Ég varð svolítið hissa þegar ég
frétti það seinna að það ætti að vera
eitthvað vandamál að vera lykla­
barn. Því ég hef stundum orðað það
þannig að ég hafi orðið þeirrar gæfu
aðnjótandi að vera lyklabarn. Mér
fannst það frábært. Það var soldið
umræða um það á tímabili að lykla­
börn væru vanrækt. Það gilti alls
ekki um mig þó að ég væri með lykil
um hálsinn. Ég fékk mjög gott atlæti
frá foreldrum mínum.
Mamma var og er enn mjög
góð móðir, sinnti mér vel og veitti
mér mikla athygli og þótt hún væri
ekki alltaf heima þá skipti það ekki
meginmáli. Það gerði það að verk­
um að ég gat gleymt því að fara í
smíði sem var eftir hádegi og öðlað­
ist meira sjálfstæði. Við, strákarnir
í götunni, vorum mikið einir úti að
leika okkur og ég ólst upp við mik­
ið frjálsræði. Við vorum úti í móa
og í röraportinu neðan við Lang­
holtsveg og hér og þar í þessu stóra
hverfi og hver dagur var nýtt ævin­
týr.“
Svaraði fyrir föður sinn
Móðir Guðmundar Andra, Margrét
Indriðadóttir, var fréttamaður og
seinna fréttastjóri hjá útvarpinu,
las fréttir, var með fréttaauka og var
þekkt kona á þessum árum. „Hún
hafði svipaðan status og fólkið í
sjónvarpinu hefur í dag. Það vissu
allir hver hún var,“ segir Guðmund­
ur Andri. Faðir hans, Thor Vil­
hjálmsson rithöfundur var einnig
þekktur og oft á milli tannanna á
fólki. „Pabbi var mikið heima og
fyrir hádegi þá skrifaði hann og eft­
ir hádegi fór hann oft í bæinn og
ég var að flækjast með honum þar
sem við hittum alls konar fólk. Ég
varð svo var við það þegar ég byrj­
aði í skóla að fólki þætti hann skrýt­
inn. Hann skrifaði náttúrlega þessar
bækur sem fólki þótti erfitt að skilja
og skar sig úr fyrir margra hluta sak­
ir. Hann þótti sérkennilegur maður
og var það það auðvitað.
Maður þurfti stundum að svara
fyrir einhverja hluti en ég minn­
ist þess ekki að ég tæki það veru­
lega nærri mér. En maður heyrði
svo sem talað illa um hann, krakk­
ar að bergmála foreldra sína og
sögðu hann kommúnista og rit­
höfund sem skrifaði óskiljanlegar
bækur, hrokafullan og að hann
væri Thorsari sem hefði svikið sína
stétt, hann væri ekki auðmaður eða
athafnamaður, ekki ríkur og þess
vegna svikari. Fólk átti erfitt með að
staðsetja hann – þennan evrópska
heimsborgara, póet og vagabond
inni í miðju Vogahverfinu, það var
ekki hægt að setja hann í skúffu og
hafa hann þar. Hann var fólki ráð­
gáta.
Hann gat líka verið ögrandi í
framkomu, mjög viss í sinni sök og
hann hafði mikið skap og lét menn
heyra það ef sá gállinn var á honum.
Þess vegna var hann mjög umdeild­
ur maður. Margir hrifust af hon­
um og svo var annað fólk sem gerði
það ekki og þurfti að láta vita af því.
Þetta voru að sumu leyti grárri tím­
ar, það var minna pláss fyrir fólk
sem skar sig úr, án þess að vera frík.
Pabbi neitaði að leika trúð, eins
og Kjarval gerði, og þar af leiðandi
ögraði hann viðteknum hugmynd­
um. Hann sagði mér einhvern tí­
mann frá því þegar menn gengu að
honum og toguðu í skeggið á hon­
um. Pabbi hafði flottan stíl, var alltaf
fínn í tauinu og var alltaf glæsilegur
maður en á þessum árum, á milli
1950 og 1960, fannst þessum góð­
borgurum ekki hægt að hann væri
með skegg. Á þessum árum áttu all­
ir að vera steyptir í sama mót.“
Listamaðurinn Thor varð til
Aðspurður segist hann ekki vita ná­
kvæmlega hvað varð til þess að fað­
ir hans fór sínar eigin leiðir og þó.
„Faðir hans var forstjóri Eimskipa­
félagsins og móðir hans var dóttir
Thors Jensen, sem var einn helsti
athafnamaður landsins á sinni tíð.
Afi og amma bjuggu í stóru og fínu
húsi á Bergstaðastræti, þetta voru
góðborgarar.
Pabbi lauk stúdentsprófi og
fór til Nottingham eftir stutta við­
dvöl í norrænudeildinni hér. Rétt
um 1950 kom hann til Parísar. Það
breytti honum að lenda í þeim
suðupotti sem þar var. Þarna var
margt fólk úr öllum hornum heims­
ins, margt ungt fólk, menntafólk,
upprennandi listafólk ­ mikil orka
í loftinu. Öll ókyrrð aldarinnar var
þarna samankomin í einum potti
og hún hljóp öll inn í hann. Sem
varð til þess að hann umhverfðist
og til varð þessi Thor Vilhjálmsson
sem fólk þekkti. Fram að því hafði
hann verið allt öðruvísi maður. Par­
ís breytti honum.
Hann hafði til að bera eitthvert
næmi á list og sérstaklega skáld­
skap, sérstaka hæfileika sem voru
meiri en gengur og gerist. Ein­
hvern veginn gekk þetta allt í sam­
band þegar hann kom til Parísar.
Það var svo mikið um að vera og
hann varð einhvern veginn til þar.
Þar er líka existensíalisminn, Sartre,
Simone de Beauvoir, Camus. Svo
var það málaralistin öll sem var
þarna í miklu blóma og kvikmynda­
gerðarlistin. Það var allt að gerast í
París. Heimurinn var allur í París og
hann fór allur inn í hausinn á Thor
sem var svo alla ævina að vinna úr
þessu.
Hann hafði engan áhuga á að
hasla sér völl á því sviði sem búist
var við af honum. Hann hafði engan
áhuga á sínum borgaralega bak­
grunni. Það höfðaði ekkert til hans.
Hann bara varð að fara þessa leið,
það var ekkert annað í boði fyrir
hann. Hann hefði farist ef hann
hefði ekki náð að blómstra sem
listamaður.“
Vinátta feðganna
Sjálfur gæti Guðmundur Andri ekki
hugsað sér lífið án þess að skrifa.
En hann hefur samt ekki þessa
knýjandi þörf fyrir listina sem fað­
ir hans hafði. Ekki eins. Það er allt
öðruvísi með hann og kannski
flóknara, enda eru þeir feðgar ansi
ólíkir menn. „Pabbi þurfti virki­
lega að berjast fyrir sínu upp á líf
og dauða. Hann var frekar einsýnn
og hafði þennan ógnarsterka vilja.
Hann varð að gera þetta og ekkert
mátti trufla það. Ég er ekki jafn viss
í minni sök.
Ég held að ég sé miklu meira
normal en hann,“ segir Guðmundur
Andri og hlær létt. „Hann hafði
geysilega orku, hann var náttúr­
lega ljón, voldugt ljón, og gat snúið
þessari orku gegn fólki. Ef hann
hafði skömm eða fyrirlitningu á ein­
hverjum þá gat hann orðið grimm­
ur. Ég lenti auðvitað aldrei í því en
ég varð vitni að því og það var alveg
ægilegt. Að sama skapi þá var hann
mikil sól þegar hann sneri geislum
sínum að fólki.
Hann var mjög góður heimilis­
faðir. Hann átti reyndar til drykkju­
skap, þoldi illa áfengi og það voru
vandamál sem því tengdust en það
dró úr því með árunum. Hann var
mjög ástríkur og kærleiksríkur fað­
ir. Ég gat alltaf leitað til hans, kom­
ið inn til hans sem barn og ungling­
ur og ég var aldrei að trufla hann.
Hann tók mér alltaf vel.
Hann var einstaklega örlátur og
gaf mikið af sér. Hann sýndi alltaf
hvað hann hafði mikla ánægju af
því að vera með mér og tala við
mig og var forvitinn um þankagang
okkar sem yngri vorum. Hann vildi
vita hvað ég væri að hlusta á og lesa
og hvaða skáld mér þættu áhuga­
verð, og var jafnvel tilbúinn til að
endurmeta einhverjar hugmyndir
ef ég færði góð rök fyrir því að eitt­
hvað væri gott. Þannig að við töluð­
um mikið saman og áttum vel skap
saman, við pabbi.“
Ólíkir höfundar
Það er kannski ekki auðvelt fyrir son
stórskálds að feta í fótspor föðurins
og skrifa sína fyrstu bók. „Leiðin er
að hugsa ekkert um það,“ segir Guð­
mundur Andri. „Ég reyni meðvitað
að hugsa ekki um það. Þetta er ekk­
ert sem ég get gert eitthvað í. Ég get
ekki skipt um nafn eða persónu,
enda ánægður með hann sem föð­
ur minn og hef enga ástæðu til að
afneita því. En við erum mjög ólík­
ir. Ég og pabbi skrifum mjög ólík­
an stíl. Ég er það langt frá honum
að þetta verður ekkert atriði fyrir
mér. Það hjálpaði líka hvað hann
var styðjandi og jós mig lofi fyrir allt
sem ég gerði.
Hann stendur líka svo einn. Í ís­
lenskum bókmenntum er hann al­
gjörlega utan við allt annað og al­
gjörlega sér á báti. Enda hét fyrsta
bókin hans Maðurinn er alltaf einn.“
Eru miðlar ekki svona?
Fyrstu söguna skrifaði Guðmundur
Andri ekki fyrr en um þrítugt. „Ég
kom ekki nálægt neinum skáldskap
fyrr en þá. Ég ætlaði að verða ís­
lenskufræðingur og hafði líka mikið
yndi af málfræði, málvísindum og
bókmenntafræðum og hneigðist til
fræðistarfa.
Ég fann að ég átti auðvelt með
að skrifa, en ég átti ekkert sérstak­
lega auðvelt með að skálda, sem er
ekki alveg sami hluturinn. Síðan
lenti ég í því að skrifa fyrstu bókina
mína, Mín káta angist, í hálfgerðu
bríaríi á tveimur mánuðum og ætl­
aði mér ekkert meira með það. Þá
fann ég samt að það lá vel fyrir mér,
að búa til bækur. Síðan skrifaði ég
næstu bók, Íslenska drauminn, og
það var svipað með hana, ég var enn
hálfvolgur í þessu. En vandaði mig
meira og lagði meira í hana. Þar með
var boltinn farinn af stað. En ég hef
alltaf unnið með skrifunum, skrifa
skáldsögur, pistla og starfa við
„Fólk talar
stundum
eins og það séu
réttindi fólks að
eignast börn en
náttúran er ekki
alltaf sanngjörn.
Pabbi kallaður kom i
Dreymdi um barn Guðmundur
Andri ættleiddi tvær dætur frá
Indlandi og segir það stærstu
gjafir lífsins. Hann varð aldrei
samur eftir komuna til Indlands.