Lögmannablaðið - 01.03.2010, Blaðsíða 21

LÖGMANNABLAÐIÐ – 1 / 2010 > 21
sjálfs og formlegt veitingavald ráðherra
síðar afnumið. Af þessu hefði mátt draga
þá ályktun, að stjórnvald sem ítrekað
misnotaði vald sitt, mundi á endanum
verða svipt því. Sá lærdómur virðist þó
ekki hafa sokkið mjög djúpt í vitund
stjórnarherra.
Fyrr var nefnt, að þar til fyrir tiltölulega
fáum árum var skipun dómara við
Hæstarétt almennt ekki tilefni deilumála.
Skoðanir á dómara efnum voru vissulega
misjafnar, en ákvarðanir ráðherra voru
þó yfirleitt ekki verulega umdeildar. Fyrir
tæpum sjö árum sniðgekk ráðherra sem
fór með veitingavaldið í fyrsta sinn
lögbundnar umsagnir Hæstaréttar og
þótt miklar deilur fylgdu í kjölfarið var
þetta síðan endurtekið.
Rétt er að minna á, að frumvarp
dómsmála- og mannréttindaráðherra er
ekki orðið að lögum, en verði það
samþykkt lítt breytt á Alþingi, verður það
til mikilla bóta. Vilji ráðherra sniðganga
lögbundna umsögn hæfnis nefndar,
verður veiting að hljóta tilstyrk Alþingis
og er að minnsta kosti ekki líklegt að
ráðherrar kjósi þá leið. Frumvarpið sýnir
þroska og skynsemi í embættisfærslu
dómsmála- og mannréttindaráðherra
sem er mikið ánægjuefni.
Persónuleg afstaða til
Hæstaréttar og lögfræðinnar
Einhvern veginn hafði mér áskapazt að
bera virðingu fyrir Hæstarétti, að minnsta
kosti allt frá námsárum mínum.
Um nokkurt árabil fylgdist ég ekkert
sérlega vel með þróun dómsmála,
starfsvettvangur minn var þá fjarri
dómstólum. Hlaut þó að fara svo, að mér
líkaði niðurstaða dómsmála misvel. Samt
hef ég alltaf treyst Hæstarétti. Líka í
málum sem ég hef tapað fyrir réttinum. Í
upphafi lögmannsstarfa minna við réttinn
flutti ég æðimörg skaðabótamál þar sem
tekizt var á um afstöðu tryggingarfélaga,
sem ég vann fyrir, til ákvörðunar
skaðabóta fyrir líkamstjón. Þessi mál
stöfuðu frá tímanum fyrir setningu
skaðabótalaga nr. 50/1993. Frómt frá sagt
hlaut afstaða tryggingarfélaganna ekki
mikinn stuðning í Hæstarétti né heldur í
héraði. Ég flutti því málin fyrir áfrýjanda
og tapaði mörgum, ekki alveg en að
miklu leyti. Miðað við réttarþróun og
dóm venju gat ég ómögulega kvartað yfir
niðurstöðum.
Í eðli lögfræðinnar liggur, að hún sé
íhaldssöm fræðigrein. Ástæðan er meðal
annars sú, að lögfræðin hlýtur alltaf að
líta til baka: Hverjar eru réttarheimildirnar,
hvaðan eru þær upprunnar og þá fyrst,
hvernig verður þeim beitt. Á tuttugustu
og fyrstu öld eru enn í íslenzka laga-
safninu virk ákvæði úr Kristinrétti Árna
biskups Þorlákssonar frá 1275, m.a. um
kirkjuvígslu og við höfum tekið í arf
réttarfarsákvæði úr Rómarrétti, meðal
annars um res judicata og bann við því
að saksækja mann eða refsa tvisvar fyrir
sama brot.
Á sama hátt og lögfræðin hljóta
dómstólar að vera íhaldssamir í hinni
beztu merkingu, halda því sem vel hefur
reynzt og kasta því ekki fyrir róða vegna
skemmtilegra nýmæla, nema sýnt sé að
nýmælin séu að minnsta kosti jafngóð.
Dómstólar eru að sjálf sögðu bundnir af
lögunum, enda segir í 61. gr. stjórnar-
skrár:
Dómendur skulu í embættisverkum sínum
fara einungis eftir lögunum.
Um flugmenn hefur verið sagt, að til
séu gamlir flugmenn og djarfir flug menn
en ekki gamlir, djarfir flugmenn. Með
svipaðri hugsun mætti ef til vill segja, að
til séu reyndir lögfræðingar og róttækir
lögfræðingar, en fáir reyndir og róttækir
lögfræðingar.