Lögmannablaðið - 01.06.2015, Blaðsíða 9

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 02/15 9
LAGADAGUR
einfaldlega nýtur engrar verndar vegna
17. gr. MSE. Niðurstaða dómstólsins í
slíkum tilvikum er að kæra þess sem
refsað hefur verið vegna slíkrar tjáningar
fær ekki efnismeðferð og er vísað frá
dómstólnum. 17. gr. MSE hefur hins
vegar í framkvæmd dómstólsins verið
túlkuð mjög þröngt og tjáning í formi
hatursáróðurs hefur sjaldan verið beitt
í slíkum málum.
73. gr. stjórnarskrárinnar
túlkuð með hliðsjón af 17. gr.
MSE?
Róbert taldi ekkert því til fyrirstöðu að
ákvæði 73. gr. stjórnarskrárinnar yrði
túlkað í ljósi 17. gr. MSE, jafnvel þótt slíkt
ákvæði væri aðeins að finna í almennum
lögum. Með því gæti niðurstaðan
orðið sú að íslenskir dómstólar teldu
að tiltekin tjáning nyti ekki verndar 2.
mgr. 73. gr. stjórnarskrárinnar í ljósi 17.
gr. MSE. Engir íslenskir dómar styðja
þessa skoðun dómarans en hann vísaði
til þess að þessari aðferðarfræði hefði
verið beitt í ýmsum öðrum aðildarríkjum
sáttmálans.
Hvað er hatursáróður
samkvæmt dómaframkvæmd
MDE?
Hatursáróður hefur verið flokkaður í
dómum MDE sem áróður gegn kynþætti,
trúarbrögðum, kynhneigð og þjóðerni
eða menningarlegum uppruna. Viðmið
við greiningu á því hvort um væri að
ræða hatursáróður í skilningi MSE
væri einkum hvert væri samhengi
tjáningarinnar, markmið eða tilgangur,
hver væri staða gerandans og að lokum
hvert væri form og áhrif tjáningar.
Dómstóllinn hefur hingað til verið
mjög tregur til að fella hvatningu til
ofbeldisverka undir brot gegn rétti
til tjáningarfrelsis. Undanfarið hafa
dómarar hins vegar spurt hvort hætta
hafi verið til staðar í slíkum tilvikum.
Var um tilefnislaust hjal að ræða
sem sett var fram á bloggsíðu eða í
kommentakerfi? Eða var um nærlæga
hættu á ofbeldisverkum að ræða?
Ákall um ofbeldisverk kunna einnig
að vera „symbolísk“. Voru ummæli í
búsáhaldabyltingunni þess eðlis að fella
mætti undir 17. gr. MSE eða var eðlilegra
að líta á þetta sem mjög hvöss ummæli
í harðri þjóðfélagsdeilu sem tilefni var
til að viðhafa? Ríkari tilhneiging er hjá
MDE í dag að sýna slíkum ummælum
meira umburðarlyndi í þessa veru.
Ef tjáning er hluti af pólitískri
umræðu þá er dómstóllinn frekar tregur
til að fallast á skerðingu á slíkri tjáningu,
jafnvel þótt hún kunni að ganga mjög
langt. Í þessu sambandi nefndi Róbert
mál Leroy gegn Frakklandi þar sem
gert var grín að hryðjuverkunum
11. september 2001 í teiknimynd og
ummælum í blaði 13. september 2001.
Í því tilfelli var ekki beitt 17. gr. heldur
réttmætri skerðingu á grundvelli 2. mgr.
10. gr. MSE.
Trúarbrögð og hatursáróður
Athyglisverð þróun hefur átt sér stað
á þessu sviði sem íslenskir dómstólar
og lögfræðingar verða að kunna skil á.
MDE hefur skilgreint guðlast í þrengri
og rýmri merkingu. Guðlast í þrengri
merkingu felur í sér tjáningu sem dregur
dár að eða smánar guði viðkomandi
trúarbragða eða megintákn þeirra (e.
blasphemy). Guðlast í rýmri merkingu
beinist hins vegar að trúarkenningum
eða fylgjendum tiltekinna trúarbragða,
sem einstaklingum eða stofnun (e.
religious insult). Mat 2. mgr. 10. gr.
MSE er ólíkt eftir því hvort um er
að ræða tjáningu í rýmri eða þrengri
merkingu. Róbert vísaði til þess að hér
hafi orðið nokkur breyting á framkvæmd
dómstólsins. Það þurfi því að vera meiri
kröfur um alvarleika tjáningar að formi
og efni til í dag en áður. Að lokum
velti Róbert því fyrir sér hvort hefði
verið réttara að fella ummælin í málinu
„Hvíta Ísland“ undir gildissvið 17. gr.
MSE og þau nytu því ekki verndar 10.
gr. sáttmálans.
Á að refsa eða rökræða?
Næst tók til máls Björg Thorarensen
og fjallaði hún um hvernig bann
við hatursáróðri birtist í íslenskum
refsilögum og framkvæmd þess.
Lítið hefur reynt á það hér á landi
en talsverð dómaframkvæmd er
hins vegar til á Norðurlöndunum.
Ýmis teikn eru á lofti um breytingar
á íslenskri samfélagsumræðu sem er