Lögmannablaðið - 01.06.2015, Blaðsíða 10

10 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 02/15
LAGADAGUR
fordómafyllri í garð tiltekinna hópa,
s.s. vegna byggingar mosku og gegn
samkynhneigðum.
Björg nefndi að hugtakið haturs­
áróður (e. hate speech) sé ekki skýrt
skilgreint í íslenskum eða erlendum rétti.
Samkvæmt samþykkt ráðherranefndar
Evrópuráðsins frá 1997 væri hugtakið
skilgreint sem öll sú tjáning sem dreifir,
hvetur til, stuðlar að eða réttlætir
kynþáttahatur, útlendingahatur, gyðinga­
hatur eða annars konar hatur sem
byggist á umburðarleysi sem birtist m.a.
í óvæginni þjóðernishyggju, mismunun
og fjandskap gegn minnihlutahópum,
farandverkafólki og fólki af erlendum
uppruna.
Öll hatursorðræða er refsiverð sam­
kvæmt 233. gr. a almennra hegningar­
laga auk þess sem 27. gr. fjölmiðlalaga
bannar hatursáróður og lítur sérstaklega
að skyldum fjölmiðla. Björg fór nánar
yfir uppruna og efni ákvæðis 233. gr. a
í almennum hegningarlögum ásamt því
að rekja þær breytingar sem hafa orðið
á efni þess. Meðal þeirra breytinga sem
hafa verið gerðar eru að verknaðarlýsing
hefur verið rýmkuð nokkuð sem og
verndarandlag en til dæmis eru bæði
kynhneigð og kynvitund þar undir. Þá
var vísað til þess að bæði einstaklings­
og almannahagsmunir réttlæti slíka tak­
mörkun á tjáningarfrelsinu, s.s. réttindi
einstaklinga til friðhelgi einkalífs, en
samfélagslegir hagsmunir snúi einkum
að því að slíkur hatursáróður grafi undan
samstöðu í þjóðfélaginu og er undirrót
ofbeldisbrota.
Erfitt að túlka ákvæði 233. gr.
a, einkum í ljósi þess hversu lítið er
fjallað um sérstöðu slíkra takmakana
á tjáningarfrelsi í lögskýringargögnum.
Í raun er aðeins við ákvæði 3. mgr.
73. gr. stjórnarskrárinnar að styðjast,
þ.e. skorður við tjáningarfrelsi manna
þurfi við að vera nauðsynlegar og
samrýmast lýðræðishefðum. Þess vegna
þurfi að leita leiðbeininga frá túlkun
MDE í þeim tilvikum þegar heimilt
hefur verið að takmarka hatursáróður
í ljósi 10. gr. MSE. Í þessu sambandi
vísaði Björg til nýlegs dóms MDE í
máli Vejdeland o.fl. gegn Svíþjóð. Í
málinu höfðu kærendur málsins verið
sakfelldir og fengið skilorðsbundið
fangelsi fyrir móðgandi og smánandi
ummæli og árás á samkynhneigða. Í
niðurstöðu MDE var talið að samspil
ýmissa þátta lægi til grundvallar þeirri
niðurstöðu að ekki var talið um brot
á 10. gr. MSE að ræða. Meðal þeirra
atriða sem dómstóllinn leit til voru efni
ummælanna og í hvaða samhengi þau
birtust, að efninu hefði verið þröngvað
upp á menntaskólanemendur og að
refsing hefði verið hófleg.
Íslensk réttarframkvæmd
Íslensk réttarframkvæmd er mjög fábrotin
og felst í raun aðeins í Hæstaréttardómi
í máli nr. 461/2001 (Hvíta Ísland).
Björg nefndi að lögregla væri mjög
varkár í meðferð sinni á málum vegna
hatursáróðurs enda hefur aðeins verið
ákært í þessu eina máli. Ummælin sem
var ákært fyrir voru niðrandi ummæli
um Afríkubúa og var talið að um brot á
233. gr. a almennra hegningarlaga hefði
verið að ræða, einkum með þeim rökum
að um órökstuddar alhæfingar væri að
ræða þar sem leitast hefði verið að
upphefja hvíta menn á kostnað manna
af öðrum litarhætti með háði, rógi og
smánun. Þá hefði slíkur málflutningur
verið settur fram í nafni Félags íslenskra
þjóðernissinna sem hefði það markmið
að kynda undir kynþáttarfordómum.
Að lokum nefndi Björg tvö nýleg
dæmi um ummæli og athafnir á
opinberum vettvangi þar sem við fyrstu
sýn væri að ræða smánun og róg gegn
tilteknum hópi manna. Fyrra dæmið
voru mótmæli gegn byggingu mosku
á lóð sem Reykjavíkurborg úthlutaði
til félags múslima í Sogamýri. Málið var
kært til lögreglu sem hætti rannsókn
og var sú ákvörðun ekki kærð til
ríkissaksóknara. Síðara dæmið fólst í
smánandi og hatursfullum ummælum
um samkynheigða og á grundvelli
slíkra ummæla hafa samtökin ´78
kært tíu nafngreinda einstaklinga fyrir
brot gegn ákvæði 233. gr. a almennra
hegningarlaga. Björg nefndi nokkur
sjónarmið sem hún teldi benda til
skilsmunar á slíkum ummælum og
þeim sem talið var heimilt að refsa
fyrir í máli Vejdeland o.fl. gegn Svíþjóð.
Meðal þess sem horfa þyrfti til væri
að hér hefðu ummælin verið sett
fram í samfélagsumræðu, í ádeilu um
ákvörðun bæjarstjórnar Hafnarfjarðar.
Ekki hafi verið um að ræða skipulagða
áróðursstarfsemi heldur ummæli
einstaklinga úr ýmsum áttum auk
þess sem um hefði verið að ræða
skoðanaskipti á opinberum vettvangi,
m.a. í beinum útvarpssendingum og
upplýsingabyltingin kalli mögulega á
endurhugsun á því hvenær menn eru
að birta skoðanir sínar opinberlega.
Niðurstaða Bjargar var á þá lund að
texti 233. gr. a almennra hegningarlaga
væri of fábrotinn til að skera úr um
hvað væri leyfilegt og bannað að segja
opinberlega. Það þyrfti því að skoða öll
slík ummæli með hliðsjón af samhengi
Róbert Spanó.