Lögmannablaðið - 01.06.2015, Blaðsíða 26

26 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 02/15
AÐSENT EFNI
JÓN STEINAR GUNNLAUGSSON HRL.
Skortur á skilningi á
undirstöðuatriðum við málskot
MARGT ER SKRÍTIÐ í kýrhausnum!
Þriðjudaginn 31. mars 2015 komst
meirihluti í þriggja manna dómi í
Hæstarétti að þeirri niðurstöðu (mál
nr. 487/2014), að ekki skipti máli þó að
málflytjandi, sem gerð var réttarfarssekt
í héraði, hefði ekki haft tækifæri til að
tala máli sínu á neðra dómsstiginu, þar
sem hann hefði getað komið að vörnum
sínum við meðferð málsins í Hæstarétti.
Virðist þessi meirihluti dómsins telja
Hæstarétt gegna einhverju öðru hlutverki
en að vera áfrýjunardómstóll sem taki
ákvarðanir varðandi málsmeðferð í
héraði til umfjöllunar og kveði ekki
upp efnisdóma nema meðferðin í héraði
hafi verið lögum samkvæm.
Forsendur dómara
Í forsendum dómaranna tveggja kemur
fram að lögmaðurinn sem í hlut átti, hafi
í sjálfu sér átt að njóta réttar til að gæta
hagsmuna sinna áður en dómur yrði
upp kveðinn í héraði. En síðan segir
orðrétt svo: „Eins og áður greinir gaf
ríkissaksóknari út áfrýjunarstefnu vegna
þessa þáttar málsins að ósk varnaraðila
sem átti lögum samkvæmt rétt til að fá
úrlausn æðra dóms, að undangengnum
munnlegum málflutningi, um þá
réttarfarssekt sem honum var gert að
sæta í héraði. Réttur varnaraðila til þess
að halda uppi vörnum á áfrýjunarstigi
af þessu tilefni sætir að lögum engum
takmörkunum og gat hann komið að
öllum sjónarmiðum sínum við meðferð
málsins hér fyrir dómi. Að þessu
virtu horfir það varnaraðila ekki til
réttarspjalla þótt sérstakur málflutningur
hafi ekki farið fram í héraði áður en
sú ákvörðun var tekin að gera honum
þar réttarfarssekt. Samkvæmt þessu
fullnægir málsmeðferð sú sem fram
hefur farið ákvæðum laga og brýtur
hún ekki í bága við regluna um
réttláta málsmeðferð, sbr. 1. mgr. 70.
gr. stjórnarskrárinnar og 1. mgr. og 3.
mgr. 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu,
sbr. dóm Hæstaréttar 28. maí 2014 í máli
nr. 37/2014.“
Dómurinn sem þarna er vísað til
hafði komist að sambærilegri niðurstöðu
í máli sem varðaði réttarfarssekt á
hendur verjendum, það er að segja þrír
af fimm dómurum sem það mál dæmdu.
Þar hafði einnig verið fallist á berum
orðum að verjendurnir hefðu átt að njóta
réttar til að verja sig gegn kröfunum
um réttarfarssektir við meðferð málsins
í héraði. Sagði þannig í forsendunum:
„Þegar ljóst var að varnaraðilar myndu
ekki sinna þeirri skyldu sinni að mæta
til þings og til álita kom að beita þá
réttarfarssekt, hefði að réttu lagi átt að
boða þá til sérstaks þinghalds og gefa
þeim kost á að reifa sjónarmið sín í
því efni, umfram það sem áður hafði
skýrlega komið fram af þeirra hálfu í
bréfaskiptum þeirra við héraðsdóm og
áður er gerð grein fyrir. Það var á hinn
bóginn ekki gert.“ Þrátt fyrir þetta varð
niðurstaða Hæstaréttar sú að staðfesta
réttarfarssektirnar þar sem verjendurnir
hefðu getað haldið uppi vörnum á
áfrýjunarstigi af þessu tilefni og sætti
sá réttur ekki takmörkunum. Hafi þeir
getað komið að öllum sjónarmiðum
sínum við munnlegan flutning málsins
þar fyrir rétti. Í þessu eldra máli höfðu
tveir dómarar skilað sératkvæði sem
byggði á þeirri einföldu forsendu að
ekki væri unnt að dæma mál efnislega í
Hæstarétti nema málsaðilinn hefði notið
þess grunnréttar í héraði að tala máli
sínu áður en dómur yrði upp kveðinn.
Í forsendum beggja þessara dóma
kom fram að sektirnar sem um væri
fjallað væru „í eðli sínu refsing“, eins
og komist var að orði.
Sératkvæði eins dómara
Einn dómari af þremur í máli 487/2014
skilaði sératkvæði. Í því segir:
„Með hliðsjón af sératkvæði [tveggja
dómara] í hæstaréttarmálinu nr. 37/2014
tel ég á hinn bóginn að [rétt hefði verið],
samkvæmt ákvæðum XXV. kafla laga nr.
88/2008, að boða til dómþings ..., kynna
varnaraðila sakarefnið og gefa honum
kost á að koma að andmælum við
fyrirhugaða ákvörðun um réttarfarssekt.
Hvað sem líður möguleikanum til þess
að koma að vörnum á áfrýjunarstigi þá
fær það ekki staðist tilvitnuð ákvæði
stjórnarskrár og mannréttindasáttmála
Evrópu að manni sé gerð refsing en
hann njóti hvorki réttar til að koma að
andmælum né að hann sé upplýstur
um að áformað sé að refsa honum.
Hvorugt þessara grundvallarskilyrða
voru uppfyllt í málinu, ... Var ákvörðun
um sekt varnaraðila tekin með dómi í
efnismálinu 11. febrúar 2014, án þess
að honum hefði verið kynnt sakarefnið
og gefinn kostur á að koma að vörnum,
bæði hvað varðar álagningu sektarinnar
og fjárhæð hennar.“
Misskilningur á réttarfari
Í þessum tveimur dómsmálum hafa
samtals sjö hæstaréttardómarar fjallað
um sakarefnið. Fjórir af þeim hafa
komist að þeirri niðurstöðu að í lagi sé
að meina málsaðila að gæta réttar síns í
héraði, og það meira að segja gagnvart
refsikröfu ákæruvalds, ef hann fær að
gera það fyrir Hæstarétti. Í þessu felst
alvarlegur misskilningur á réttarfari við
málskot. Það getur með öðrum orðum
ekki staðist að synja megi málsaðila
réttar til að gæta hagsmuna sinna á
neðra dómsstigi á þeirri forsendu að
hann fái að gera það á hinu efra. Gera
verður kröfu til þess að dómarar við
Hæstarétt ráði við þetta.