Vísbending - 05.01.2015, Blaðsíða 1

Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V Í S B E N D I N G • 1 . T B L . 2 0 1 5 1
5. janúar 2015
1. tölublað
33. árgangur
ISSN 1021-8483
Eins og svo oft áður er
margt í óvissu á Íslandi í
upphafi árs og stjórnvöld
vilja auka óróann.
Deilur um afgjald fyrir
fiskveiðiheimildir hafa
staðið lengi. Nú er kominn
tími til að ná sátt.
Íslendingar geta ekki unað
því að ekki séu stigin
markviss skref í átt að
byggingu nýs spítala.
Sumir stjórnmálamenn
eru alla tíð óskrifað blað.
Verra er þegar foringjar
og flokkar eru það líka.
1 32 4
Tækifæri sem ekki verða nýtt
Í upphafi árs 2015 er sitthvað sem veldur óvissu í efnahagsmálum Ís-lendinga. Kjarasamningar eru lausir
og samningarnir við lækna verða ekki
til þess að auðvelda samstöðu um skyn-
samlega niðurstöðu. Þó að spennan hafi
minnkað í Evrópu skýtur hún alltaf upp
kollinum aftur eins og sést á kosningun-
um í Grikklandi. Rússar lenda kreppu
vegna olíuverðlækkana og þar með verða
sýnilegri gallarnir á ríkis- og einkavina-
rekstri í atvinnulífinu þar eystra. Hag-
vöxtur hefur verið hægari hér á landi og
í flestum Evrópuríkjum en menn von-
uðust til. Ofan á þetta bætast svo gjald-
eyrishöftin og að því að virðist einbeittur
ásetningur stjórnvalda að loka Ísland inni
í höftum með ónýtan gjaldmiðil til fram-
búðar.
Björtu hliðarnar
Ekki má gleyma því að ýmislegt hefur
færst til betri vegar. Verðbólga á Íslandi er
minni en nokkru sinni fyrr og atvinnu-
leysi hefur minnkað þannig að við nálg-
umst nú atvinnustigið í Þýskalandi.
Hagvöxtur virðist samkvæmt tölum
Hagstofunnar hafa hægt á sér og var á 3.
ársfjórðungi minni en í nágrannalöndun-
um. Það hjálpar Íslendingum að olíuverð
hefur lækkað, en á móti koma erfiðleikar
í Rússlandi við kaup og greiðslu á sjávar-
afurðum. Kaupmáttur hefur aukist mikið
og fer að nálgast það sem hann var fyrir
hrun í íslenskum krónum mælt. Lækna-
deilan sýnir hins vegar að þær stéttir sem
auðvelt eiga með að fá vinnu erlendis
miða auðvitað ekki við íslenska hagkerfið
heldur þau kjör sem annars staðar bjóð-
ast.
Órói á vinnumarkaði
Einstaka verkalýðsforingjar tala fyrir tuga
prósenta launahækkun. Forysta og sér-
fræðingar ASÍ vita auðvitað að slík hækk-
un myndi leiða til verðhækkana og líklega
gjaldþrots ýmissa fyrirtækja og væri því
mikið óráð. Hins vegar er ekkert skrít-
ið að venjulegu fólki á hinum almenna
vinnumarkaði finnist það einkennilegt að
ríkið, sem allir vita að er skuldum hlaðið,
hækki laun alveg úr takti við hinn frjálsa
markað. Skynsamlegast væri að semja um
hóflegar launahækkanir til nokkurra ára,
hækkanir sem væru í takt við aukningu
á vergri landsframleiðslu á mann. Þannig
gæti verðlag haldist hóflegt á sama
tíma og kjarabætur yrðu raunverulegar.
Margoft hefur verið sýnt fram á að um
leið og kaupmáttaraukning fer fram úr
verðmætasköpun í samfélaginu þá leiðir
það til bakslags, oft mjög alvarlegs. Þetta
er einmitt það sem einkennir íslenska
efnahagslífið; hér eru sveiflur miklu meiri
en í flestum öðrum löndum.
Í fyrstu samningum eftir hrun var
samið um miklar kauphækkanir sem skil-
uðu sáralítilli kaupmáttaraukningu. Verð-
bólgan jókst hins vegar og þar með jókst
vandi þeirra sem skulda. Bæði hækkar
höfuðstóll verðtryggðra lána og eins held-
ur mikil verðbólga uppi vaxtastiginu í
landinu og þyngir þar með greiðslubyrði
þeirra sem eru með óverðtryggð lán. Það
er til mikils að vinna að ná skynsamleg-
um samningum. Á árunum 1994-1999
var verðbólga lítil hér á landi, gengi stöð-
ugt og launahækkanir hófsamar framan
af, en fóru svo úr böndum í lok tímabils-
ins sem olli því að verðbólgan fór aftur
af stað.
Umhverfið
Nýlega var það haft eftir þekktum ís-
lenskum hagfræðingi að efnahagshorfur
innanlands væru ágætar en útlitið svart-
ara í nágrannalöndunum. Ummælin bera
vott um þá trú margra, jafnvel spreng-
lærðra manna, að Ísland geti haldið áfram
að vera verndaður vinnustaður þar sem
hræringar í umhverfinu hafi engin áhrif.
Þau minna svolítið á ummæli í kringum
heimskreppuna 1930 þegar sagt var að
kreppan væri hvergi til „nema í höfðinu
á Brynjólfi Bjarnasyni“ (foringja komm-
únista). Auðvitað kom kreppan til Ís-
lands og varði hér lengur en annars staðar
vegna þeirrar einangrunarstefnu sem tek-
in var upp, en auðvitað hafa hagsveiflur
erlendis áhrif hér á landi. Í hruninu var
Ísland til dæmis leiðandi, þó að það hafi
ekki verið eftirsóknarvert.
Nauðsynlegt er að huga vel að því
hvað gerist í umhverfinu. Enn hafa fjöl-
miðlar sett ákvarðanir Grikkja í skulda-
málum upp sem kappleik. Það er athygl-
isvert að Angela Merkel telur nú að kjósi
Grikkir að standa ekki við samninga
um áframhaldandi afborganir lána og
nauðsynlegar aðhaldsaðgerðir komi vel
til greina að þeir gangi úr evrusamstarf-
inu. Þetta bendir til þess að hún telji ekki
að slík ákvörðun leiði til dómínó-áhrifa
á Ítalíu, Spáni og Portúgal núna eins
og hætta virtist á fyrir nokkrum árum.
Grikkir hafa vissulega lagt mikið á sig
til þess að losna úr kreppunni en dæmi
þeirra sýnir að það er ekki hlaupið að
því að komast úr margra ára spillingu og
óstjórn á örskömmum tíma.
Íslenskir ráðamenn kusu á árunum
fyrir hrun að draga úr skuldum ríkisins
og reka ríkissjóð með afgangi. Eftir á að
hyggja hefði verið betra að ganga enn
lengra í þá átt, en góð staða ríkissjóðs
fyrir hrun létti óneitanlega róðurinn hjá
þeim sem á eftir komu. Nauðsynlegt er
að á næstu árum skili ríkissjóður afgangi
þannig að greiða megi niður skuldir.
Fíllinn í stofunni
Ráðamenn kynna stöðugt aðgerðir til
losunar hafta „á næstunni“. Á sama tíma
vinna þeir markvisst að því að loka eina
raunhæfa möguleikanum á því að losa
þau algerlega, en það verður ekki gert án
samstarfs við nágranna- og bandalags-
þjóðir. Íslenska krónan er ástæðan fyrir
læknadeilunni, hún er ástæðan fyrir því
að íslensk fyrirtæki geta ekki stækkað
nema með því að flytja höfuðstöðvar úr
landi og hún er ástæðan fyrir því að al-
menningur og fyrirtæki þurfa að borga
mun hærri vexti en gerist í nágrannaríkj-
um. Ef menn vilja ekki viðurkenna þetta
verður Ísland aldrei aftur opið land sem
freistar erlendrar fjárfesta.