Vísbending - 05.01.2015, Blaðsíða 2

2 V Í S B E N D I N G • 1 . T B L . 2 0 1 5
Enginn dregur annars fisk úr sjó -
fyrri hluti
Eitt af því sem hefur skipt þjóðinni í fylkingar í áratugi er kvótakerf-ið og hugmyndir um sanngjarnt
afgjald af auðlindinni. Stjórnvöld hafa
heykst á því að hafa einfalt kerfi og vilja
nú flækja málin með því að gera nýtingar-
samninga til langs tíma, að því að sagt er
með ýmiss konar útúrdúrum og flækj-
um, auk þess sem tortryggni ríkir um að
gjaldið verði ekki sanngjarnt. Það er bæði
almenningi og útgerðinni nauðsynlegt að
ná sáttum í þessu máli þar sem reynt er að
nálgast nokkur einföld meginsjónarmið.
Skilyrði fyrir sátt
Í fljótu bragði má nefna fjögur eða fimm
atriði sem ekki ætti að vera mikill styr
um. Vissulega eru nokkrir útgerðarmenn
sem telja að vænlegast sé að setja undir sig
hausinn og hlusta ekki á „vitleysingana“
en margt bendir til þess að áhrif þeirra fari
minnkandi. Afkoma af flestum útgerðar-
fyrirtækjum hefur verið ágæt að undan-
förnu og því hvati fyrir útgerðina að festa
í sessi kerfi sem tryggir að svo verði áfram,
svo fremi að ekki verði aflabrestur.
Markmiðin sem nást eiga eru:
• Greitt sé hæfilegt gjald fyrir aðgang að
auðlindinni
• Gjaldið sé markaðstengt
• Tryggt sé að umgjörðin sé stöðug til
frambúðar
• Nýliðun sé möguleg
• Hvatt sé til hagræðingar og hámarks
arðsemi til lengri tíma litið
Þessi markmið eiga að vera af því tagi
sem „sanngjarnir menn“ fallast á að séu
æskileg. Við munum víkja nokkuð að
þeim hverju um sig hér á eftir.
Um hvað er deilt?
Almenningur er ekki sáttur við einkaeign
á sameign þjóðarinnar. Þannig eru fiski-
stofnarnir skilgreindir samkvæmt lögum
og mikill meirihluti þeirra sem tók þátt
í atkvæðagreiðslu um tillögur stjórn-
arskrárnefndar var þeirrar skoðunar að
þannig ætti það að vera. Flokkarnir hafa
líka lýst því yfir að þeir séu tilbúnir að
festa slíkt ákvæði í stjórnarskrá. Á móti er
ekki óeðlilegt að spurt sé: Hver hlúir að
sameign og gætir þess að vel sé um hana
gengið?
Kvótakerfið með reglum um nýtingar-
rétt til langs tíma stuðlar að því að út-
gerðin fari ekki ránshendi um auðlindina
til þess að ná í skammtímahagnað. Ekki
er langt síðan útgerðin var rekin á núlli
með síendurteknum gengisfellingum en
nú er öldin önnur. Fólk sem rak útgerð
sem barðist í bökkum er skyndilega auð-
kýfingar á montjeppum með villur úti í
erlendum paradísum. Þetta svíður mörg-
um, en það gleymist að sjávarútvegur er
ekki lengur á framfæri þjóðarinnar heldur
arðbær atvinnugrein.
Stór hluti af hagræðingunni felst í því
að kvótinn gengur kaupum og sölum.
Markaðurinn veldur því að þeir sem best
standa sig kaupa af hinum. Stór hluti
kvótans hefur færst milli fyrirtækja frá
árinu 1984 og það sjónarmið heyrist að
ósanngjarnt sé að taka af mönnum það
sem þeir hafa keypt. Á móti kemur að því
hefur aldrei verið lofað að kvótinn væri
varanlegur. Loks er það vitað og hefur
valdið óvissu og ugg að löggjafinn getur
breytt kerfinu og skoðanir eru mjög skipt-
ar á því. Á síðasta kjörtímabili var komið
á ákveðnu gjaldi sem nú er breytt aftur.
Það er auðvitað erfitt fyrir útgerðarmenn
að reka fyrirtæki við þessar aðstæður.
Stjórnmálamenn flækjast
fyrir
Því má aldrei gleyma að frjálst framsal
kvótans komst á undir vinstri stjórninni
1988-91 og var líklega þarfasta verk þeirr-
ar stjórnar. Síðan hafa verið gerðar ýmsar
breytingar en hin seinni ár hefur áhugi
stjórnmálamanna einkum verið á því að
flækja kerfið. Þeir vilja nú veiðigjald sem
er ákveðið af stjórnmálamönnum (eða
embættismönnum) en tekur ekki mið af
markaði. Þetta leiðir til þess að eitt kíló
af þorski kostar ekki það sama fyrir alla.
Spurt er um aðstæður í rekstri og þeir sem
mikið skulda fá afslátt. Flestum þætti það
einkennileg viðskiptaaðferð við bensín-
dæluna.
Sjávarútvegur er nú blómlegur og
skilar arði en var áður baggi á þjóðinni.
Þetta má öðru fremur þakka kvótakerf-
inu sem dró úr offjárfestingu. Fiskistofnar
eru líklega að stækka eftir langa mæðu.
Á sama tíma hefur útgerðum fækkað og
þær stækkað. Sumir telja þessa þróun
neikvæða, því að víða hefur útgerð færst
frá stöðum. Má þar nefna Raufarhöfn og
Þingeyri, en dæmin eru fleiri.
Í tillögum sem lagðar voru fram árið
2010 var flókið kerfi „potta“ sem stjórn-
málamenn eða embættismenn áttu að
deila út. Þetta frumvarp var svo vitlaust
að í greinargerðinni sem með því fylgdi
var því fundið allt til foráttu sem mun
einsdæmi. Það vekur þó athygli að ýmsir
þingmenn sem á hátíðarstundum kenna
sig við frjálsa samkeppni vilja alls ekki
hleypa markaðsöflunum að til þess að
ákveða veiðigjaldið sem þó er almenn
regla á Íslandi, til dæmis á húsaleigumark-
aði. Ekkert kerfi sem byggir á ákvörðun-
um embættismanna, undanþágum og
sérreglum nær að uppfylla kröfur um
sanngirni.
Í öðrum hluta verður áfram fjallað um
sjávarútveginn og sanngjarna leið til þess
að ríkið fái sitt en hlífir samt útgerðum í
greiðsluvanda.