Fréttablaðið - 06.11.2014, Side 28

6. nóvember 2014 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 28
Nemandi situr í skóla-
stofu og litar svan sem
prýðir bakhliðina á
stílabókinni. Við vask-
inn þvær annar sér um
hendur með sápu sem
merkt er þessum sama
svani. Við sjáum hann
víðar; þegar farið er á
fætur, á leið til vinnu, á
vinnustaðnum, úti í búð
og á eldhúsborðinu heima
á stílabókum barnanna
okkar.
Í 25 ár hefur umhverf-
ismerkið auðveldað
almenningi á Norður-
löndum að taka tillit til
umhverfisins á einfaldan og
áhrifaríkan hátt með því að leita
uppi hinn auðþekkjanlega græna
svan. Svanurinn setur umhverf-
iskröfur fyrir vörur á öllum stig-
um lífsferils þeirra; við fram-
leiðslu, notkun og förgun. Merkið
tryggir að umhverfisáhrif vör-
unnar séu lítil miðað við aðrar
vörur í sama flokki.
Og rétt eins og ljóti andarung-
inn verður hann hreinni og feg-
urri með aldrinum. Þær kröfur
sem þarf að uppfylla til að mega
nota Svansmerkið eru nefnilega
hertar á þriggja eða fimm ára
fresti. Framleiðendur fá ekki
að sofna á verðinum, heldur er
þess krafist að þeir bæti stöðugt
vörur sínar.
Svansmerkið hefði þó ekki náð
slíkri útbreiðslu hefði almenn-
ingur ekki tekið meðvitaða
ákvörðun um að setja umhverfið
í forgang. Svanurinn á nefni-
lega allt sitt undir umhverfisvit-
und einstaklinga og grundvöllur
merkisins er trúin á mátt ein-
staklingsins.
Árið 1988 birtu Sam-
einuðu þjóðirnar og
Brundtland-nefndin
skýrslu um framtíðar-
sýn í umhverfismálum
og sjálfbærri þróun. Þar
var því slegið föstu að
umhverfisvernd væri
ekki aðeins fyrir fáa
útvalda, heldur gætu
allir lagt sitt af mörkum
til að draga úr umhverf-
isspjöllum. Ári síðar
skreið Svanurinn – rök-
rétt framhald þessarar
niðurstöðu – úr egginu,
en oft er vísað til merkis-
ins sem „verkfærakassa“
hins opinbera til að stuðla að því
að neytendur velji umhverfis-
væna kosti – sem þeir hafa og
gert.
Áreiðanleg staðfesting
Þrátt fyrir miklar kröfur og
ströng matsferli hefur atvinnu-
lífið einnig tileinkað sér Svan-
inn. Svanurinn er tákn ábyrgra
framleiðsluhátta og þar með
áreiðanleg staðfesting þess að
vara sé umhverfisvæn – ekki
aðeins fyrir viðskiptavini heldur
líka fyrirtæki.
Svanurinn er orðinn stór – 25
ár eru liðin síðan Norræna ráð-
herranefndin kom honum á legg
og staða merkisins er hugsan-
lega sterkari í dag en nokkurs
annars norræns merkis. Nánar
tiltekið þekkja yfir 90 prósent
almennings á Norðurlöndum
Svaninn og næstum jafn margir
hafa mikla trú á því að svans-
merktar vörur séu ekki eins
skaðlegar umhverfinu og aðrar.
Þetta þýðir að Svanurinn er best
heppnaða umhverfismerking
sem við þekkjum í dag og endur-
speglar traust og meðvitund
neytenda. „Allir“ þekkja Svans-
merkið, sem er einstakt í sinni
röð á Norðurlöndum. Nú sækjast
meira að segja byggingariðnað-
urinn og hótelkeðjur eftir því að
uppfylla kröfur Svansins. Einnig
er til umræðu að verðbréfasjóð-
ir geti öðlast Svansmerkið. Ekki
síst vegna loftslagsvandans verð-
um við að halda ótrauð áfram
að stuðla að sjálfbærni í fram-
leiðslu og neyslu í því augnamiði
að lágmarka umhverfisáhrif.
Eigi það að takast þurfum við
að hafa möguleika á að velja
vörur með upplýstum hætti. Með
Svaninum höfum við öðlast sam-
eiginlega umhverfismerkingu
– með því einfaldlega að hafa
augun opin getum við öll tekið
tillit til umhverfisins í dagsins
önn. Norðurlönd hafa það orð á
sér innan alþjóðasamfélagsins
að þar láti fólk sér annt um hvert
annað og náttúruna en mögu-
leikar neytenda til að hafa áhrif
ráða úrslitum um árangurinn af
hvaða umhverfisstefnu sem er.
Við erum þekkt fyrir hreina
orku, fagra náttúru og atvinnu-
líf sem er í fremstu röð þegar
kemur að umhverfistækni.
Síðast en ekki síst eru norræn-
ir neytendur meðvitaðir um
umhverfismál.
Ábyrgum framleiðendum,
skólanemum og neytendum
óskum við til hamingju með 25
ára afmæli Svansins!
Svanurinn 25 ára – saga
af umhverfi svitund
Nýverið var Samkeppnis-
eftirlitinu sent erindi þar
sem umbjóðandi minn,
Mjólkurbúið ehf., hélt því
fram að náið samstarf
MS og KS undanfarin
ár bryti gegn ákvæðum
samkeppnislaga sem
banna samkeppnishaml-
andi samráð fyrirtækja.
Málið snýst í grund-
vallaratriðum um hvort
MS njóti undanþágu
búvörulaga frá ákvæðum
samkeppnislaga. Í búvörulögum
kemur fram að aðeins „afurða-
stöðvar í mjólkuriðnaði“ njóti
undanþágunnar.
Ræður því úrslitum hvort
MS sé „afurðastöð“ í skilningi
búvörulaga. Hugtakið er sérstak-
lega skilgreint í lögunum þannig:
„Afurðastöð er hver sú atvinnu-
starfsemi lögaðila eða einstak-
lings sem tekur við búvörum
úr höndum framleiðenda til
vinnslu, flokkunar, pökkunar,
geymslu, heildsölu og/eða dreif-
ingar.“
Að mati umbjóðanda míns
hefur MS augljóslega aldrei
uppfyllt þetta skilyrði þar sem
félagið hefur aldrei átt í við-
skiptum við framleiðendur
(bændur) með mjólk. Hið rétta er
að Auðhumla, sem á meirihluta
hlutafjár í MS, kaupir mjólkina
af bændum og á þær fasteignir
sem mjólkin er lögð inn í eftir að
hún hefur verið sótt til bænda.
Af þeim sökum er Auðhumla, og
hefur alltaf verið, aðili að Sam-
tökum afurðastöðva í mjólkur-
iðnaði (SAM) en MS ekki.
Þessu til enn frekari stuðnings
má nefna að þegar núgildandi
undanþáguákvæði í búvörulög-
unum voru sett árið 2004 sagði
m.a. í greinargerð með frum-
varpinu að lögunum á Alþingi:
„Í þessu felst að fara ber varlega
þegar lagður er sá skilningur í
lagaákvæði að þau undanskilji
tiltekna þætti í atvinnustarfsemi
gildissviði samkeppnis-
laga og þar með íhlut-
unarvaldi samkeppnis-
yfirvalda. Því þarf með
skýrum lagatexta að lög-
festa vilja löggjafans til
þess undanskilja ákveðna
þætti landbúnaðarins
gildissviði samkeppnis-
laga.“
Eftir að fréttir bárust
af því að tilkynnt hefði
verið um meint brot MS
og fleiri aðila til Sam-
keppniseftirlitsins birtust útskýr-
ingar forstjóra MS í fjölmiðlum.
Meðal annars sagði hann í við-
skiptablaðinu þann 28. október
sl. að hann teldi „vangavelturnar
byggðar á misskilningi“. Þessu
til stuðnings nefndi hann að MS
væri „skilgreind sem afurðastöð
samkvæmt Matvælastofnun“.
Kýrskýrt
Um þetta er það að segja að
hvergi í regluverki Matvæla-
stofnunar er stofnuninni falið
að skilgreina hvaða aðilar séu
afurðastöð og hvað þá sam-
kvæmt framangreindri skil-
greiningu í búvörulögum. Vísun í
skilgreiningu Matvælastofnunar
er því að mati umbjóðanda míns
í besta falli misskilningur en í
versta falli blekking.
Forstjóri MS sagði enn frem-
ur að skilgreining á afurðastöð
færi ekki eftir því hvort fyrir-
tækið væri í reikningssambandi
við bændur. Auðhumla sjái um
reikningshaldið en innviktun
mjólkur sé á höndum MS. Hér
gerir forstjóri MS afar lítið úr
hlutverki Auðhumlu og nefnir
að það sjái bara um „reiknings-
haldið“.
Ef rétt væri að MS væri
afurðastöðin og Auðhumla sjái
bara um reikningshaldið er
rétt að spyrja: Ef það, að sækja
mjólkina fyrir kaupandann Auð-
humlu, ræður úrslitum um hvort
aðili er afurðastöð, en ekki hver
kaupi í raun mjólkina og gerir
reikninga fyrir henni, af hverju
er MS þá ekki aðili að samtökum
afurðastöðva í stað Auðhumlu?
Í fréttatilkynningu sem birtist
í Viðskiptablaðinu þann 28. janú-
ar 2010 var fjallað um ráðningu
Guðna Ágústssonar til SAM. Þar
sagði m.a.: „Afurðastöðvar, sem
taka við mjólk beint frá fram-
leiðendum, eiga rétt á að gerast
aðilar að samtökunum. Allar
afurðastöðvar landsins eiga aðild
að SAM.“
Það var því alveg kýrskýrt
árið 2010 að MS var ekki afurða-
stöð heldur Auðhumla. Ekkert
hefur breyst síðan þá og er MS
heldur ekki afurðastöð í dag. Þar
sem MS er ekki afurðastöð má
ljóst vera að samráð félagsins
við aðra aðila sem sannanlega
hefur átt sér stað og gerir enn
t.d. um verðtilfærslur og skipt-
ingu markaða fellur undir sam-
keppnislög.
Að mati umbjóðanda míns virð-
ist Samkeppniseftirlitið líkt og
margir aðrir ranglega hafa litið
svo á undanfarin ár að MS væri
undanþegið samkeppnislögum að
einhverju leyti. Jafnvel umbjóð-
anda mínum kom ekki annað til
hugar. Umbjóðandi minn hefur
nú skorað á Samkeppniseftir-
litið að hefja þegar í stað rann-
sókn á háttsemi MS og annarra á
mjólkurmarkaði undanfarin ár,
sérstaklega með hliðsjón af því
hvort ákvæði um ólögmætt sam-
ráð kunni að eiga við um hátt-
semi aðila. Málið er nú á borði
Samkeppniseftirlitsins.
Á mjólkurfernum MS stend-
ur nú áberandi stöfum: „Hefur
þú flett ofan af fornu samsæri
nýlega?“ Þeirri spurningu er
auðsvarað.
SAMKEPPNI
Oddgeir
Einarsson
hæstaréttarlög-
maður
Flett ofan af fornu samsæri?
UMHVERFI
Åsa Romson
(Svíþjóð)
Kirsten Brosbøl
(Danmörk)
Sanni Grahn-
Laasonen (Finn-
land)
Sigurður Ingi
Jóhannsson
(Ísland)
Tine Sundtoft
(Noregur)
umhverfi sráðherrar
á Norðurlöndum
AF NETINU
Misskilin nautn
Maður nokkur var dæmdur í Héraðsdómi fyrr í haust fyrir að hafa strokið yfir
brjóst og ber kynfæri fjórtán ára stúlku. Við sama tilefni var hann sýknaður af því
að hafa látið hana strjúka yfir kynfæri sín, þar sem athöfnin var ekki „til þess fallin
almennt að veita honum kynferðislega fullnægingu“. Dómurinn er meðal annars
í samræmi við dóm Hæstaréttar frá árinu 2012, þar sem maður tróð fingrum
í endaþarm og leggöng konu og klemmdi þar á milli. Athæfið taldist ekki til
kynferðisbrots í ljósi þess að ásetningur geranda var að meiða þolanda, en ekki
af kynferðislegum toga. Ef við stöldrum aðeins við ákvæði hegningarlaga sem
dómarnir eru byggðir á þá kemur hvergi fram í þeim, eða í kynferðisbrotakafla
hegningarlaga yfirleitt, að áskilið sé að kynferðisbrot séu til þess fallin að veita
geranda einhverskonar fróun, þó dómstólar hafi vissulega svigrúm til að líta til
annarra sjónarmiða. Því virðist sem túlkunin byggi á algengum misskilningi um
eðli kynferðisbrota þar sem raunin er sú að kynferðisbrot eru almennt ekki framin
þegar gerandi missir stjórn á losta sínum, heldur eru brotin ofbeldisbrot, framin til
að niðurlægja, drottna yfir og stjórna þolanda.
http://www.deiglan.is
Katrín Thorsteinsson
Á tónleikunum flytja Pálmi, Ragnheiður og góðir gestir fjölmargar
þekktar jólaperlur. Ekki missa af þessu tækifæri til að eiga
ógleymanlega stund í Eldborg með þessum ástsælu flytjendum.
Aðrir flytjendur:
Tólf manna strengjasveit, ásamt hljómsveit undir stjórn
Þóris Úlfarssonar. Sönghópur Fríkirkjunnar við Tjörnina. Gunnar
Gunnarsson stýrir og leikur á Hammond-orgel. Sigurður Helgi,
Ragnheiður og Ninna Rún, börn Pálma.
➜ Það var því alveg kýr-
skýrt árið 2010 að MS var
ekki afurðastöð heldur
Auðhumla.
➜ Þrátt fyrir miklar kröfur
og ströng matsferli hefur
atvinnulífi ð einnig tileinkað
sér Svaninn.