Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 41

Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 41
125 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Áhrif sandfoks á mólendis- gróður við Blöndulón Inngangur Miðlunarlón hafa í för með sér margvíslegar umhverfisbreytingar. Mestar verða þær þar sem land fer undir vatn en jafnframt skap- ast nýjar aðstæður ofan vatnsborðs þar sem virk landmótun fer af stað. Öldur rjúfa úr bökkum og flytja set meðfram ströndum og ofan í dýpri hluta lóna. Þar sem set berst inn á lygn svæði og grynningar getur það myndað uppsprettu fokefna.1,2 Sandfok upp frá ströndum er víða þekkt við vötn og höf. Þar sem hvassir vindar blása inn á land geta myndast öldur úr lausum sandi.3,4 Í sandöldum þrífst vistkerfi sem er sérstaklega aðlagað endurteknu áfoki. Fjölmargar rannsóknir hafa verið gerðar á vistfræði þeirra, eink- um á frumframvindu plantna.5,6,7 Á Íslandi er melgresi (Leymus arenarius) sú tegund sem einna best er aðlöguð sandfoki og þrífst bæði á söndum við sjó og inn til landsins.5 Vindrof á sér stað þar sem laus jarðefni berast frá einum stað til annars með vindi. Færsla korna verður með þrennum hætti sem tengist stærð þeirra, svifhreyfingu, stökkhreyfingu og skriði.8 Stökk- hreyfing korna er áhrifamesta rofaflið en í slíkum tilfellum geta myndast áfoksgeirar sem skríða inn í gróðurlendi, sverfa plöntur og kaffæra og af getur hlotist keðju- verkandi ferli.9,10 Landslag getur stöðvað áfoksgeira en bæði halli og hrjúft yfirborð hindrar framrás fokefnis.11 Jafnframt geta ár og vötn stöðvað framrás áfoksgeira. Áhrif áfoks á gróður Áfok veldur breytingum á vaxtar- skilyrðum plantna og er um margt skaðlegt gróðri. Þegar áfok er meira en svo að plöntur vaxi upp úr fok- efninu kafna þær auðveldlega.12 Í kjölfarið breytist bæði gróðurþekja og tegundasamsetning.6 Svörfun vindborinna korna skaðar ofanjarðar- hluta plantna12 en gjóskukorn, sem hafa hrjúft yfirborð, eru sérlega skaðleg.13,14 Í áfoksgeira vantar fínni efni sem halda vatni og næringar- efnum og í þeim verða miklar hita- og rakasveiflur.6,15 Verði áfok svo mikið að gróður eyðist getur það leitt til umfangsmikillar jarðvegs- eyðingar með gríðarlegum flutningi á jarðvegi.16,17 Tegundir eru misvel aðlagaðar áfoki, sumar þola ekkert áfok, aðrar talsvert og svo eru tegundir sem eru beinlínis háðar áfoki.6 Þolmörk tegunda eru háð stærð þeirra, vaxtar- formi, þroska- og vaxtarstigi þegar áfok á sér stað. Einnig hefur tíðni áfoks og orkuforði plantna áhrif. Almennt gildir að því þykkari sem foksandurinn er, þeim mun lengur er gróður að ná sér á strik á ný. Áfok veldur því að samkeppni milli plantna minnkar þar sem aukin sandþykkt útrýmir með tímanum Þekkt er að mikið áfok getur haft neikvæð áhrif á plöntur og orsakað gróður- og jarðvegseyðingu. Eftir stækkun Blöndulóns árið 1996 hafa litlir áfoksgeirar myndast þar sem sandur berst með þurrum vindum upp frá lónstæði og inn á gróið land. Þeir stærstu mynduðust árin 2000 og 2005 þegar vatnsborð lónsins var lágt. Markmið rannsóknarinnar var að kanna áhrif sandþykktar á gróðurþekju og tegundasamsetningu í áfoks- geira sem myndaðist árið 2000 í vík við norðanvert Blöndulón. Gróður og þykkt foksands var mæld í reitum á fjórum sniðum upp frá víkinni árin 2003 og 2007. Áburði var dreift árlega á tvö sniðanna frá 2004. Sandþykkt var mest næst lóni en minnkaði er fjær dró fjöruborði. Þykkur sandur safnaðist í lægðir og fjalldrapabrúska. Sandþykkt jókst í reitum milli mæliára vegna endurtekins áfoks. Megingróðurbreytileika milli reita mátti rekja til áhrifa sandþykktar en einnig til áburðar. Tegundum fækk- aði og gróðurþekja minnkaði með aukinni sandþykkt. Lágplöntur hurfu úr þekju við 2,5−5,0 cm þykkan foksand, flestar blómjurtir, smárunnar og hálfgrös hurfu úr þekju við 5−10 cm sandþykkt en runnar og grös stóðust svo þykkan sand eða juku þekju sína. Afar fáar tegundir þoldu 10 cm þykkan sand. Þolmörk mólendisgróðurs á svæðinu eru nærri þeirri sandþykkt. Í ábornum reitum jókst gróðurþekja óháð sandþykkt og teg- undum fjölgaði lítillega. Grös urðu ríkjandi í þekju, einkum túnvingull. Áburðardreifing styrkir gróðurþekju og getur nýst sem mótvægisaðgerð gegn gróðureyðingu í áfoksgeirum við lónið. Olga Kolbrún Vilmundardóttir, Borgþór Magnússon, Guðrún Gísladóttir og Sigurður H. Magnússon Náttúrufræðingurinn 78 (3–4), bls. 125–137, 2009 Ritrýnd grein 78 3-4 LOKA.indd 125 11/3/09 8:33:18 AM
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.