Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 72

Náttúrufræðingurinn
156
ljóst að ef kenningar væru nægj-
anlega vel rökstuddar þá væri óhætt
að gefa þær út.
En Darwin hafði líka mikil áhrif
á einstakar vísindagreinar
Þróunarkenningin hafði bersýnilega
gríðarlega áhrif á flokkunarkerfi
dýra. Svíinn Carl Linneaus hafði
hannað hið bráðsnjalla tvínafnakerfi
vísinda. Þegar liðið var á 19. öldina
og fréttir og sýni bárust frá öllum
heimsálfum af skrítnum dýrum var
ljóst að það þyrfti að flokka þær eftir
einhverju kerfi. En eftir hvaða kerfi?
Átti að flokka þær eftir stærð, þyngd,
lit o.s.frv.?
Eftir að þróun var viðurkennd
varð það ljóst að allar lífverur eru
skyldar og því er hægt að flokka
þær eftir skyldleika og því hvenær
hópar skildust að í þróunarsögunni.
Áhrifa Darwins gætir líka í fögum
á borð við eðlisfræði og stjarnfræði.
Þau áhrif eru á þann veg að Darwin
opnaði fyrir þá hugsun að alheim-
urinn sé útkoma óendanlega langs
ferils. Því er litið á þróun stjarna og
þróun alheimsins sem hluta af gríð-
arlangri þróunarsögu alheimsins.
Óbeinna áhrifa Darwins, þ.e.a.s.
hugmyndarinnar um þróun, gætir
í sálfræði. Hún á sinn þátt í að
útskýra þróun hugans með tilliti
til umhverfis á löngum tíma. En
hugmyndafræðin í kringum sál-
fræði tók miklum stakkaskiptum
vegna þróunarkenningarinnar. Þegar
manninum hafði verið gert ljóst að
hann hafði þróast eins og önnur
dýr var farið að gera tilraunir á
dýrum til að varpa ljósi á mannlega
hegðun og rannsóknir á almennum
lögmálum hegðunar sem giltu um
bæði menn og dýr.
Einnig hefur Darwin haft mikil
áhrif á líffræði; rannsóknir á útlim-
um spendýra eru gott dæmi. Áður
en þróunarkenningin kom fram var
ekkert sem varpaði ljósi á það af
hverju fjöldamörg spendýr virtust
hafa svipaða útlimi, en í augum
þróunarsinnans er ástæðan augljós.
Dýrin höfðu sameiginlegan forföður.
,,Ekkert í líffræðinni hefur merkingu
nema í ljósi þróunarinnar.“11
Áhrif Darwins á
heimspeki og siðfræði
Þróun neyðir manninn til að standa
upp og horfa á sjálfan sig í spegli.
Sjálfsmynd mannsins beið mikinn
hnekki er forfeður mannsins komu í
ljós. Þegar sú staðreynd fór að renna
upp fyrir mönnum að maðurinn
væri einungis þróuð apategund
varð ekki aftur snúið. Þegar fyrstu
aparnir komu í dýragarð í Lund-
únum um miðja nítjándu öldina var
fólk ýmist hneykslað eða brugðið er
það sá augnaráð frænda sinna sem
þarna dúsuðu í þröngum búrum
fólki til skemmtunar.12
Samkvæmt heimspekingnum
John Dewey13 þá breytti þróun-
arkenningin heimspeki mikið. Þetta
kemur fram í gríðarlega tyrfinni bók
eftir hann. En að hvaða leyti breytt-
ist heimspekin? Til að komast að því
verðum við að vita hvernig litið var
á hugmynd um þróun fyrir tíma
Darwins.
Allt frá tímum Aristótelesar hafði
sú stefna verið ráðandi í heimspeki
að líta á náttúruna sem formfasta og
þróunarkenningin kippti fótunum
undan þeirri kenningu. Ekki var
lengur litið á breytingu einungis sem
galla eða eitthvað óraunverulegt.
Darwin breytti því hugmyndum
manna um þekkingu, stjórnmál og
trúarbrögð.
Síðast en ekki síst var sú tilhugs-
un siðferðilega ógnvekjandi að allt
sem gott telst meðal manna, kær-
leikur, samhjálp og svo framvegis,
hefði aðeins þróast með manninum
til að gera honum kleift að lifa af í
hættulegum heimi. Hvað er þá gott
og hvað er þá rangt, ef það sem
við teljum siðfræði (kristilega eður
ei) er aðeins viðbrögð sem þróuð-
ust í mannskepnunni á milljónum
ára? Er maðurinn bara heilalaus
genavél sem hagar sér á þann hátt
til að tryggja afkomu gena sinna?
Eins og sjá má hefur siðfræði þurft
að takast á við umtalsverða sjálfs-
skoðun. Það væri hægt að álykta
að maðurinn væri ekki sjálfráður,
það sé enginn frjáls vilji þar sem
allt sem við gerum er á einhvern
hátt kóðað í gen okkar.f Þetta er
að sjálfsögðu frekar þunglyndisleg
skoðun, en þó kannski ekkert mikið
þunglyndislegri en að ímynda sér
að Guð hafi einhverja áætlun sem
muni ná fram að ganga sama hvað
maður gerir sjálfur. Það er hægt að
túlka þetta á fjölmarga vegu. Það
hafa verið skrifaðar ótal bækur um
áhrif Darwins á siðfræði og er efni
í aðra ritgerð.
Helstu áhrifin á trúarbrögð voru
að sjálfsögðu þau að kippa fótunum
undan sköpunarsögum allra trúar-
bragða. Þróunarkenningin þarfnast
engrar guðlegrar forsjár, Guði er
kippt út úr jöfnunni, tekinn út fyrir
sviga. Það sem Darwin gerði var
svipað og það sem Nikulás Kóp-
erníkus gerði þegar hann sannaði
að sólinn væri í miðju sólkerfinu
en ekki jörðin. Fyrir þann tíma réð
kenning Aristótelesar ríkjum. Jörðin
var í miðju alheimsins og utan um
e Skrif Malthusar um fólksfjölgun fjölluðu um það að fólksfjölgun færi fram úr matvælaframleiðslu og því myndi hungursneyð halda fólksfjölda í skefjum.
Darwin las þessa ritgerð og aðlagaði þróunarkenningu sína að henni; fjölgunin í dýrastofni væri svo ör að lítill hluti afkvæma kæmist á legg og náttúruvalið
sæi um að hinir hæfustu lifðu og löguðu sig að breyttu umhverfi.10
f Richard Dawkins skrifaði afar athyglisverða bók sem fjallar um manninn sem einhverskonar genavél.14
7. mynd. Charles Darwin 1881 (málverk
eftir John Collier).
78 3-4 LOKA.indd 156 11/3/09 8:33:49 AM