Frjáls verslun - 01.11.2014, Qupperneq 52

52 FRJÁLS VERSLUN 11 tbl. 2014
1. Alls kyns dómsdagsspár og bölsýni
eru jafnan í mikilli tísku og jafn an vísað
í hlýnun jarðar, losun loft meng unar og
tak markaðan hagvöxt vegna tak mark ­
aðra auðlinda á tímum ört vaxandi
mann fjölda. Er loksins komið að því að
taka eigi mark á þessum dómsdagsspám?
Dómsdags­ og heimsendaspár hafa alla tíð
fylgt mannkyninu og tengjast líklega þeirri
vitneskju sem vakir innra með okkur, að
eitt sinn skal hver deyja, að lífið „á snöggu
augabragði/ af skorið verður fljótt“ eins
og Hallgrímur orðaði það. Hinum döpru
spám fylgir oft hugljómun um framhald í
paradís fyrir þá sem breyta rétt í þessu lífi.
Áður fyrr frelsuðust menn ef þeir trúðu
á viðeigandi guði en á síðari árum ef þeir
eru grænir og flokka sorp. Dómsdagsspár
voru einkum tengdar trúarbrögðum en á
19. og 20. öld varð algengt að stjórnmál
kæmu í stað trúarbragða, ekki síst meðal
menntamanna. Karl Marx var kominn af
gyðingaprestum og boðaði stéttabaráttu
og dómsdag kapítalismans og síðan para ­
dís allsnægta í sameignarbúskapnum.
Einlægar væntingar um allsnægtir voru
algengar í Ráðstjórnarríkjunum á fyrstu
áratugunum eftir byltinguna 1918, eins og
Francis Spufford segir frá í bók sinni Red
Plenty (2012). Nýja hagkerfinu var líkt við
allsnægtaborð þar sem maturinn birtist
sjálfkrafa, eins og í ævintýri.
Á síðustu áratugum 20. aldar skiptu
heims endaspár um lit og urðu grænar, ekki
rauðar eða fjólubláar eins og áður. Árið
1972, um svipað leyti og ég lauk námi, kom
út bók sem vakti uppnám. Hún nefndist
Limits to Growth (Endimörk vaxtarins)
og var kennd við Rómarklúbbinn. Þar var
því spáð að ýmsar helstu auðlindir jarðar
yrðu fullnýttar um og eftir aldamótin
2000. Það reyndist orðum aukið, en dóms ­
dagsspámenn gefast ekki upp. Fals spámenn
skjóta oft aftur upp kollinum, kvarta undan
mistúlkun og endurtaka leikinn. Limits to
Growth: The Thirty-Year Update, aukin og
endurbætt, var gefin út aftur árið 2004 með
lúðrablæstri og söng.
2. Þú skrifaðir nýlega um bókina Heimur
batnandi fer og hældir henni. Hvað er
það í þessari bók sem þér finnst eiga mest
erindi inn í þjóðmálumræðuna?
Þegar menn ræða hörmungar sem vofa
yfir eru þeir oft daprir, jafnvel klökkir.
Heimsendaspámenn eru yfirleitt upprifnir,
eins og í trúarlegri gleðivímu, og eiga það
einnig til að vera árásargjarnir – eins og
vísindamenn komast að ef þeir leyfa sér
á einhvern máta að velta vöngum yfir
hlýnun jarðar. Matt Ridley segir frá því í
bókinni sem þú nefndir, Heimur batnandi
fer, hvernig upplýsingaöldin og breska
iðnbyltingin breyttu lífskjörum almennings
á betri veg. Frá því á 19. öld höfum við
notið sífelldra framfara – þótt hægt gangi
í fátækustu þróunarlöndunum. Þarna
eru tímamót. Á rúmlega 200 árum hafa
lifnaðarhættir breyst meira til batnaðar
en á 5000 árum þar á undan. Í bókinni er
um áramÓt
Þriðju áramótin í röð leitar Frjáls verslun til Þráins Eggertssonar
hagfræðiprófessors um horfur og stöðuna í efnahagsmálum
heimsins. Þráinn er ásamt Ragnari Árnasyni, Þorvaldi Gylfasyni og
Gylfa Zoëga kunnur víða um heim innan starfsstéttarinnar. Hann
hefur kennt við nokkra kunna erlenda háskóla í Bandaríkjnum. Hann
svarar hér spurningum Jóns G. Haukssonar, ritstjóra Frjálsrar
verslunar, og líkt og í fyrri viðtölum koma þeir víða við.
kÍnveRskiR kommaR
eRu seiGiR kaRlaR
Umræðuefnið að þessu sinni:
Dómsdagsspár.
Bókin Heimur batnandi fer.
Hin kolgræna kirkja umhverfissinna.
Hagvöxtur og hlýnun jarðar.
Er Kína að brotlenda?
Þurfa Bandaríkjamenn að óttast
styrk Kínverja?
Brothættur heimsfriður.
Verðhjöðnunin í Evrópu.
Er efnahagsstyrkur Þjóðverja
ofmetinn?
Þarf neikvæða raunvexti til að ná
fullri atvinnu?
Nýtt kalt stríð.
Hagkerfi Rússlands stendur tæpt.
Ráðabrugg Pútíns.
Er önnur fjármálakollsteypa
í vændum?
Landbúnaðarstyrkir á
Vesturlöndum.
Eru íslenskir viðskiptanemar
áhugalausir?
Tengslanetin í þekktustu
viðskiptaháskólunum.
Afnám fjármagnshafta á Íslandi.
Er ferðaþjónustufasteignabólan
sprungin?
Styrkleikar íslensks atvinnulífs.
Veikleikar íslensks atvinnulífs.
Mestu hættur íslensks atvinnulífs.
viðTal: Jón G. HaukSSon / MYndir: Geir ólafSSon